Mova jak pryncyp: u siamji, na vulicy, u zonie 36

U 2001-m, padčas akcyi sa źničkami na Savieckaj vulicy ŭ Hrodnie, na «Dziady». Tady ja pryjšoŭ z maci, trymajučy ŭ rukach paŭlitrovy słoik z ahieńčykam unutry. Niejki student pobač nie byŭ takim abačlivym i jahonaja śviečka na viatrysku ŭvieś čas hasła. Kožnaha razu jon prasiŭ zapalić jaje ŭ mianie. Prasiŭ pa-biełarusku. Ja huhniva sprabavaŭ jamu niešta adkazać, ale ničoha nie vychodziła. U škole ž nas vučyli arfahrafičnym praviłam, ale nie vučyli razmaŭlać pa-biełarusku.

U pieršym hrodzienskim licei ŭ 2005-m ad pačatku my z paraj chłopcaŭ navat damaŭlalisia na pierapynkach razmaŭlać vyklučna pa-biełarusku.

Heta byŭ bolš pafasna-demanstratyŭny krok, jak, naprykład, stojačy z rukoj na sercy, słuchać «Pahoniu» Bahdanoviča na zaniatkach biełaruskaj litaratury. Zrazumieła, nadoŭha nas nie chapiła…

Pieršych pryncypova-biełaruskamoŭnych adnahodkaŭ ja pabačyŭ tolki na hrodzienskim histfaku.

Chłopiec i dziaŭčyna, dvoje na ŭvieś kurs, jakija stojka trymalisia svajoj pazicyi. Tady jany mianie navat złavali, jak złavała «apazicyja», Biełaruś, biełarusy naohuł i ja sam, što davoli zakanamierna ŭ 18 hod.

Tolki paśla pryjšło ŭśviedamleńnie, što inšaj krainy nie budzie, a z hetaj treba niešta rabić, kali ŭžo daviałosia ŭ joj naradzicca. Pačynajučy, viadoma, ź siabie.

Łancužok nasamreč prosty: spačatku ty čytaješ ci słuchaješ pa-biełarusku, paśla śpiavaješ, čas-počas pišaš (kali spatrebicca), adkazvaješ biełaruskamoŭnym znajomym na ich movie… Kali takich znajomych šmat — ty ŭžo vymušany padzialić svaju moŭnuju prastoru na dźvie častki.

Dalej — samaje ciažkaje: pačać razmaŭlać u chacie, z rodnymi.

Kali ciabie vyhnali z univiera i ty raździaŭbaj biez pracy dy jašče ź dzirkaj na džynsach, jasnaja sprava, biełaruskaja mova, jak i što-kolviek, zychodziačaje z tvaich vusnaŭ, budzie ŭsprymacca krytyčna. Tamu varta mieć bolš-mienš «roŭnyja» adnosiny ź blizkimi, prynamsi płacić za kvateru, kali chočacie biez prablemaŭ razmaŭlać za stałom u siamiejnym kole.

Kali vyprabavańnie siamjoj projdzienaje rešta ŭžo budzie nieistotnaj: znajomyja, mianty, miłyja ciotuchny na kasach

z adviečnymi pytańniami: «Čto-čto? A-a-a, sachar. Kak intieriesno, po-biełaruski razhovarivajetie…» Heta ŭžo sprava pryncypu i zvyčki.

Toje samaje ź biełaruskaj movaj «u łožku». Varta tolki pačać. Zrešty, tam heta i nie hałoŭnaje…

Aleś Kirkievič — namieśnik staršyni «Maładoha Frontu». Byŭ asudžany pa spravie ab «masavych biesparadkach», atrymaŭ čatyry hady turmy. Paźniej byŭ pamiłavany. Žyvie ŭ Hrodnie.

Biełaruskaja mova na zonie — źjava redkaja, tamu jaje treba adstojvać.

Z dośviedu skažu, što kaŭkazcy ci siarednieazijaty lepš stavilisia da našaj movy, čym pradstaŭniki «troch bratnich narodaŭ».

Kinuć razmaŭlać, adnak, niemahčyma: takaja reč była b uspryniata jak słabaść.

Časam mova — dobraja nahoda paśmiajacca dy padsadzić administracyju «na kania»: tak u «amierykancy» adzin prapar niejak vypaliŭ padčas pravierki: «Kakoj «špacyr»?! My čto po-polski s vami razhovarivajem?! Niet takoho słova v słovarie, ja lično provieriał! Davajtie uvažať rodnuju biełorusskuju rieč… «Špacyr», b…ť!..« — apošniuju frazu kinuŭ, užo schavaŭšysia za dźviaryma.

Dla mianie jak viernika peŭny čas stajała pytańnie movy ŭ Biblii, štodzionnaj malitvie.

Viedaju, što niekatoryja biełaruskamoŭnyja pratestanty, naprykład, maŭčać, kali carkva śpiavaje himny pa-rasiejsku albo indyvidualna dublujuć tuju ž pieśniu pa-biełarusku, kali jość pierakład. Jak unijatu mnie praściej: u hreka-katalickaj carkvie liturhija, teksty malitvaŭ, duchoŭnaja litaratura — usio pa-biełarusku.

Pa maim pierakanańni nie varta nakidvacca na znajomych z pytańniem: «A čamu ty pa-rasiejsku razmaŭlaješ?»

Bolšaść «frykaŭ», jakija lezuć da vas z takimi paprokami, mahli b atrymlivać štomiesiac tałony na małako ad «kamiteta» za dyskredytacyju biełaruskaj movy. Ludziam patrebien prykład, a nie paproki.

Na maju dumku poŭnaja biełarusizacyja pryjdzie tolki źvierchu, i tolki paśla źmieny režymu. Pakul ža mova prasoŭvajecca jak srodak znosinaŭ andehraŭndu, «nielehalnaj» Biełarusi.

Naprykład, rasiejskamoŭnyja zaŭziatary, jak «pravyja», tak i «levyja», zaraz abklejvajuć harady biełaruskamoŭnaj ahitkaj svaich kłubaŭ.

Toje, na čym raniej śpiecyjalizavaŭsia Małady Front, zaraz robiać jany — apanoŭvajuć biełaruskuju vulicu i robiać jaje «biełaruskaj».

Asabista mnie takija tendencyi tolki dadajuć aptymizmu.

Aleś Kirkievič, Hrodna

Chočaš padzialicca važnaj infarmacyjaj ananimna i kanfidencyjna? Pišycie redaktaru «Našaj Nivy» ŭ TH