U kancy 2009 hoda ŭ vydaviectvie «BiełEn» vyjšła «Historyja biełaruskaj knihi. Knižnaja kultura Vialikaha Kniastva Litoŭskaha» Mikoły Nikałajeva. Aŭtar raspaviadaje pra pracu nad 400-staronkavym tomam.
«Naša Niva»: Papiaredniaja «Historyja biełaruskaj (kryŭskaj) knihi», vydadzienaja ŭ 1926 hodzie, naležała Vacłavu Łastoŭskamu. Čym vaša daśledavańnie adroźnivajecca ad zhadanaj pracy?
Mikoła Nikałajeŭ: Padychod Łastoŭskaha byŭ taki: što pisana kirylicaj — biełaruskaje, a što stvorana nie kirylicaj jon nie razhladaŭ. Toje samaje było i ŭ akademika Karskaha. Jon braŭ biełaruskuju kulturu tolki jak kiryličnuju, pryčym tolki častku kiryličnaj. Ja razhladaŭ usie knihi, jakija stvaralisia na terytoryi kniastva. Źviartaŭsia taksama i da zaviezienych knižak, ale tolki da samych znakavych.
«NN»: Padčas pracy nad knihaj vy zrabili šerah adkryćciaŭ.
MN: Tak. Isnuje paniaćcie «Ahulnaruski knižny fond». Kali rukapisnaja kniha nie padpisanaja, to jana zaličvajecca da takoha fondu. I ja pastaviŭ sabie zadaču pašukać, a ci niama tam biełaruskaha materyjału. Ale na knihach adsutničajuć vychodnyja źviestki. Tamu dziakujučy tolki paraŭnańniam hetych knih z knihami datavanymi možna było zrabić vysnovu, što jany z adnoj majsterni na terytoryi VKŁ. I takich adkryćciaŭ ja zrabiŭ šmat.
Ekskluziŭnaj znachodkaj źjaŭlajecca zakładka-vycinanka XVIII stahodździa. Jana cikavaja tym, što stvorana na cełaje stahodździe raniej za tuju, jakuju Jaŭhien Sachuta ŭ svajoj knizie «Biełaruskaja vycinanka» nazvaŭ najstarejšaj sa znojdzienych.
Pracujučy z roznymi knihami, ja zaŭvažyŭ «zapazyčvańni» zamiežnymi drukarami ilustracyj z našych vydańniaŭ. Naprykład, ilustracyja «Łahier iŭdziejaŭ (dvanaccać kalen Izraila)» z Bresckaj Biblii (1563) u 1565 hodzie ŭ pamienšanym vyhladzie źjaviłasia ŭ knizie, vydadzienaj u Lijonie. Pra što heta havoryć? Što była adzinaja kulturnaja prastora.
«NN»: Ale ž heta parušeńnie aŭtarskich pravoŭ.
MN: Pra aŭtarskija pravy nichto i nie čuŭ tady. Dzie taja Francyja? I takaja historyja nie adna. Mahiloŭskamu drukaru Voščanku zamovili ilustracyi da knihi «Tureckaja manarchija». Jon uziaŭ francuzskaje vydańnie 1670 hoda i zrabiŭ lusterkavyja kopii. I ŭ 1678 hodzie nadrukavaŭ užo ŭ Słucku.
Ja niejak hartaŭ knihu «Ab śviatych patronach Polščy i Litvy». Pahladzieŭšy na vobraz sv. Halikana, zadumaŭsia nad tym, dzie moh bačyć padobny tvar. I mnie padumałasia pra Lva Sapiehu. Znajšoŭ aryhinał partreta Sapiehi 1621 hoda. Padabienstva vidavočnaje. Hraviura sv. Halikana datujecca 1671 hodam. Tamu ja ŭpeŭnieny, što mastak zrabiŭ lusterkavuju kopiju z partreta kanclera VKŁ.
«NN»: «Knižnaja kultura Vialikaha Kniastva Litoŭskaha» — heta tolki pieršy tom «Historyi biełaruskaj knihi». Kali źjavicca druhi?
MN: Nad im idzie praca. Ale ŭ jaho inšyja aŭtary. Kali ja prynios svoj rukapis u vydaviectva «BiełEn», to tam pahadzilisia vydavać knihu pry ŭmovie, što budzie napisany druhi tom, jaki paznajomić z historyjaj knihi da našaha času. Pa dapamohu ja źviarnuŭsia da vykładčycy BDU kultury i mastactva Łarysy Doŭnar. U vyniku skłaŭsia aŭtarski kalektyŭ, u jaki ŭvajšli Łarysa Doŭnar, dyrektar Nacyjanalnaj biblijateki Biełarusi Raman Matulski, prarektar pa navukovaj pracy Biełaruskaj akademii mastactvaŭ Michaś Barazna. Ja vystupaju ŭ jakaści hałoŭnaha redaktara, kab złučyć ich teksty ŭ knihu, stvaryć arhaničny praciah pieršaha toma, a nie zbornik artykułaŭ. Teksty ŭžo hatovyja. Dzieści vosieńniu kniha pavinna vyjści.
***
Mikoła Nikałajeŭ naradziŭsia ŭ 1955 hodzie na Haradzienščynie. Skončyŭ Biełaruski dziaržaŭny univiersitet pa śpiecyjalnaści «historyja, archieałohija». U 1988 hodzie ŭ Leninhradzie abaraniŭ kandydackuju dysiertacyju «Słavianskaja rukapisnaja kniha na biełaruskich ziemlach u XIV-XVIII stst.», u 1997 h. u Sankt-Pieciarburhu — doktarskuju dysiertacyju «Knižnaja kultura Vialikaha Kniastva Litoŭskaha». Letaś vyjšła jaho fundamientalnaje daśledavańnie «Biełaruski Pieciarburh». Pracuje zahadčykam adździeła redkich knih Rasijskaj nacyjanalnaj biblijateki.
«Tureckaja manarchija». Paryž, 1670.
Sv. Halikan (źleva) i Leŭ Sapieha.
