Maryja Zajcava. Fota: PC «Viasna»
— Jak atrymałasia, što vy 9 žniŭnia 2020 hoda pryjechali ŭ Minsk?
— Ja ŭdzielničała viasnoj 2020 hoda ŭ łakalnych homielskich pratestach salidarnaści, jakija prachodzili kala cyrka. Potym ja prahałasavała na svaim učastku ŭ dzień vybaraŭ, i my z maim siabram vyrašyli, što nam jość sens pajechać u Minsk. Tamu što kali budzie maštabny pratest, to jon budzie mienavita tam. My tak dumali, my tak adčuvali, tamu pajechali.
I kali my dajechali, pratest i praŭda zdaryŭsia. Byŭ adklučany internet, suviaź. My daviedalisia pra vyniki vybaraŭ užo z natoŭpu. Niechta kryknuŭ, što Łukašenka nabraŭ 80%. I ŭsio adbyłosia.
Ja, moj siabra i jahony brat, nievialikaja kampanija sabrałasia vakoł nas. My ŭsie byli razam z natoŭpam. Padajecca, heta było pierakryžavańnie Mašerava i Pieramožcaŭ. My nakiroŭvalisia da Steły, my bačyli jaje napieradzie i viedali, što tam budzie źbiracca vialiki natoŭp. My nie dajšli, bo pierakryžavańnie było pierakryta, tam byŭ kardon milicyi.
Pratest byŭ mirnym, tamu ŭsio, što my mahli rabić, heta prasić apuścić ščyty i prapuścić nas. Mienavita heta my i rabili. Taki byŭ płan. Zrazumieła, što ničoha nie atrymałasia, ničoha nie spracavała. Nas zakidali śviatłošumavymi hranatami, ja adrazu zhubiła prytomnaść, mianie paraniła ŭ hałavu, ja była kantužanaja.
Maje siabry adciahnuli mianie ad darohi, jany taksama byli paranienyja, pasiečanyja askiepkami. Niejkim čynam u mianie jašče ŭ ściahnie apynulisia try humovyja kuli. Napeŭna, heta adbyłosia ŭžo tady, kali ja zhubiła prytomnaść. Chiba što ja vyhladała vielmi niebiaśpiečnaj na ziamli.
Pračnułasia ja ŭ reanimacyi.
25 žniŭnia 2020 hoda. Stychijnaja doška hańby la homielskaj himnazii №46, dzie vučyłasia Maryja. Fota ź internetu
Niedzie 1,5 miesiaca ja praviała ŭ Minsku ŭ špitali, paśla hetaha ja pajechała ŭ Čechiju. Ja nie płanavała emihracyju, chacieła tolki atrymać lačeńnie, jakoje mnie prapanavali.
Dapamohaj tady zajmałasia češskaja miedycynska-humanitarnaja prahrama MEDEVAC, jakaja evakujuje paranienych ludziej ź niebiaśpiečnych zonaŭ. U toj čas heta była Biełaruś. Jany vyvieźli niejkuju kolkaść biełarusaŭ, adna ź ich była ja. Ja płanavała zrabić apieracyju, tamu što ja bolš nie mahła čuć na adno vucha. Paśla hetaha ja chacieła viarnucca ŭ Biełaruś.
Ja chacieła viarnucca, bo da hetaha času vieryła, što pratesty zmohuć niešta źmianić, i ja prosta čakała, čakała i čakała. Pakul nie vyrašyła ŭ 2021 hodzie atrymać «abaronu», bo razumieła, što mnie niama sensu zastavacca na vizie i, vidavočna, nie atrymałasia, čaho my čakali. Heta nie było maim płanam zastacca, ale mnie daviałosia, bo ja nie mahła ŭžo viarnucca.
— Jak vaš stan ciapier? Nakolki atrymałasia adnavicca ad tych traŭmaŭ?
— Praktyčna ni na kolki. Ja niadaŭna rabiła daśledavańnie, u mianie hiematoma ŭ mozhu zastałasia z taho času. Jana ŭpłyvaje na maju pamiać, heta nie vielmi mocna pieraškadžaje mnie žyć. Ja mahu, naprykład, zabyć, što ja rabiła ŭčora ranicaj ci što jeła ŭviečary. Nie stolki mocna heta psuje jakaść žyćcia, ale ŭ cełym niepryjemna. Ja ŭsio jašče hłuchaja na adno vucha.
Sa słycham heta na ŭsio žyćcio, ale ja mahu atrymać słychavy aparat. Chacia ja nastolki zvykłasia isnavać z adnym vucham, jakoje čuje, što mnie jon nie nadta i patrebny. Ja mahu niešta nie pačuć svaim zdarovym vucham, ale ŭ cełym mianie ŭsio zadavalniaje.
A maja pamiać, maja hiematoma ŭ mozhu… Dumaju zapisacca da lekara pa hetym pytańni. Mahčyma, daviadziecca rabić apieracyju ci niešta takoje. Ale i heta nie vielmi mocna pieraškadžaje mnie žyć. Ja nie pamiraju praz heta.
— Ci stała Čechija dla vas novym domam za hety čas?
— Ja b nie skazała. Tut utulna, Jeŭropa, vielmi spakojna. Ale ja ni kropli nie mahu nazvać heta domam, heta čužoje mnie miesca. Ja nie płanavała być emihrantkaj, ja hetaha nie chacieła, ale ja zastałasia, bo kudy mnie ciapier viartacca. Ja znachodžusia tut, bo ja pavinna tut znachodzicca i nie mahu być tam prosta ciapier. Nie dumaju, što ja b chacieła zastavacca ŭ Čechii na ŭsio žyćcio.
— Uličvajučy vašu situacyju, ci bačycie vy mahčymaść siońnia dapamahać palitźniavolenym, tym, chto zastaŭsia ŭ Biełarusi?
— Ja čuła, što šmat jakija dyjaspary biełarusaŭ dapamahajuć palitźniavolenym, tym, chto ŭ niadoli, nam dapamahali, kali nas paranienych vyvozili. Ja asabista nie znachodžu ŭ siabie resursu, jakim by ja mahła b padzialicca z palitźniavolenymi. Bo ja nie siadzieła ŭ turmie, nie była navat na sutkach. Mianie adrazu ŭpakavali ŭ «chutkuju», ja nie viedaju, što ja mahła b im skazać, čym padtrymać. Ja kali nie mahu vyrašyć prablemu, to nie viedaju, čym jašče dapamahčy.
Ja nasamreč sprabavała napisać palitviaźniam listy, ale što mnie im skazać, što ŭsio budzie dobra? Ja sama siadžu ŭ emihracyi i nie viedaju, kali ja viarnusia dadomu. Ale ja danaču na Uzbrojenyja siły Ukrainy, niadaŭna zakinuła na «kalinoŭcaŭ». Hetych chłopcaŭ ja razumieju, u mianie tam słužyć siabra. Ja da taho ž niejki čas była vałancioram u centry dapamohi ŭciekačam-ukraincam. Tamu što ja razumieju, jak heta być uciekačom. Ja nie viedaju, jak heta siadzieć u turmie, ale ja viedaju, jak nie mieć mahčymaści viarnucca dadomu. Tamu niejki čas ja pracavała, zajmałasia zasialeńniem uciekačoŭ u Čechii.
— Ci źmianiŭ vas žnivień 2020 hoda?
— Zrazumieła, što mianie heta źmianiła vielmi mocna. Mianie da hetaha času trochi zžyraje PTSR (posttraŭmatyčny razład). Ja nie mahu svajo žyćcio bolš nie źviazvać ź Biełaruśsiu.
Kali nie ź Biełaruśsiu, to ja nie viedaju, z čym jašče. Bo ja addała zdaroŭje za heta. I ja praŭda vieryła ŭ našu ideju, i ja vielmi chaču, kab u majoj krainy ŭsio atrymałasia. Ja chaču heta pabačyć i viarnucca tudy.
— Što b vy skazali, kab mahli parazmaŭlać z saboj tahačasnaj?
— Chiba nie sabie, a ŭ cełym usim biełarusam. Tamu što ja naiŭna vieryła ŭ mirny pratest. My naiŭna vieryli ŭ jaho… Kab my nie spyniali tych, chto kidaŭ butelki i nie kryčali na ich: «Pravakatary!» — moža być, atrymałasia b zusim pa-inšamu. Kali b my davali adpor, a nie prychodzili z kvietkami.
Kali ja lažała ŭ špitali, ja nie razumieła kvietki. Mianie paraniła ŭ pieršuju ž noč pratestaŭ, i kali ja ŭžo ničoha nie mahła zrabić i lažała ŭ reanimacyi, ja ŭvohule nie razumieła, što ja baču ŭ navinach. Paśla taho, jak u pieršuju ž noč stolki ludziej paciarpieła, zahinuŭ Alaksandr Tarajkoŭski. Ja nie razumieła hetyja kvietki.
Ładna pieršaja chvala, samyja novieńkija, my nie bačyli starych pratestaŭ. Mnie było 19 hod, ja pryjšła i praŭda padumała, što my možam niešta źmianić, skazaŭšy nie. Ja atrymała pa hałavie, čamu nie zrazumieli adrazu ž paśla hetaha, što treba abrać inšy mietad — heta kryŭdna. Mahło być pa-inšamu.
— Za hety čas ci sustrakalisia vam ludzi, jakim vam chaciełasia b skazać dziakuj?
— Tak, šmat. Pa-pieršaje, Kryścina Šyjanok, jakaja aktyŭna zajmałasia inicyjatyvaj MEDEVAC. Dziakujučy joj, vielmi šmat ludziej zmahli tut pačać novaje žyćcio, a nie siadzieć pa turmach u Biełarusi. Jana i da hetaha času robić vielmi šmat važnych spraŭ.
Dziakuj usim tym biełarusam, jakija prosta ciapier znachodziacca va Ukrainie, tym biełarusam, jakija padtrymlivajuć palitźniavolenych — ja nie viedaju, što ja mahła b skazać tym, chto za kratami i pavažaju tych, chto heta robić za mianie.
Dziakuj usim tym, chto praciahvaje rabić choć niešta.
— U vas adnosna niadaŭna byŭ dzień narodzinaŭ. Moža być, jość žadańnie, jakoje vy zahadali ŭ hety dzień?
— Kožny hod ja žadaju adnaho i taho ž. Ja prosta chaču viarnucca dadomu. U toj dom, jaki ja zmahu nazvać mienavita im. Napeŭna, toj dom, dzie na vulicy buduć nie čyrvona-zialonyja ściahi, dzie ja nie budu bajaźliva aziracca na milicyju i na busy z čornym škłom.
Čytajcie taksama:
