Usie fota: av.by i z asabistaha archiva hierojaŭ
— Moj baćka ŭsio žyćcio prapracavaŭ u aŭtobusnym parku kiroŭcam. Ja, možna skazać, vyras siarod aŭtobusaŭ. U 17 hadoŭ pastupiŭ na pracu ŭ toj ža aŭtapark vučniem aŭtaślesara, potym staŭ šafioram, — raskryvaje staronku svajho minułaha Valer. — Jak i baćka, ja pryśviaciŭ pasažyrskamu transpartu svajo pracoŭnaje žyćcio — u aŭtaparku pracuju da hetaha času. Tamu luboŭ da aŭtobusaŭ u mianie ŭ kryvi. Ale najbolš mnie cikavaja tema hramadskaha transpartu časoŭ SSSR.
— Jak u vas zjaviŭsia ŁAZ?
— Adnojčy vyrazna zrazumieŭ, što chaču nabyć asabisty aŭtobus! Pačaŭ šukać, u kaho što zastałosia ŭ krainie z hetaj katehoryi transpartu savieckaj epochi. Uviesnu 2018-ha ja patrapiŭ na adzin z bresckich navučalnych kambinataŭ. Tam i ŭbačyŭ hetaha pryhažuna. Ale była adna prablema: aŭtobus zjaŭlaŭsia ŭłasnaściu biez prava prodažu. Trochhadovy termin zakančvaŭsia tolki praz hod. Ja pačaŭ jeździć u inšyja harady, šukaŭ varyjanty. Na žal, pasažyrskim retratranspartam u Biełarusi amal nichto nie zajmajecca. Bačyŭ niekalki ŁAZaŭ-695N i sioje-toje jašče, ale ŭ vyniku vyrašyŭ pačakać da nastupnaha hoda i vykupić hety ŁAZ-699R. Tak i zrabiŭ. Addaŭ za jaho tady 1000 dalaraŭ.
— Čym cikavaja hetaja madel?
— ŁAZ-699 — saviecki mižharodni aŭtobus vialikaha kłasa, jaki vypuskaŭsia Lvoŭskim aŭtobusnym zavodam z 1964 pa 2002 hod. Masavy vypusk madeli ŁAZ-699R pačaŭsia ŭ 1983-m. Hod vypusku majho asobnika, na žal, nie ŭstalavany. Ale ja miarkuju, što 1990-ty. Pa-pieršaje, usie detali datavany 1989 hodam. A pa-druhoje, z 1990-ho na mašynach hetaj madeli pierastali ŭstaloŭvać dźviery kiroŭcy ŭ levym borcie. Tut, jak bačycie, ich užo niama.
— Hety aŭtobus zachavaŭsia ŭ maksimalnaj zavadskoj kamplektacyi. U sałonie 41 kamfartabielnaje pasažyrskaje kresła z rehulavanymi śpinkami, zastalisia tut taksama dva adkidnyja kresły la zapasnoha vychadu ŭ zadniaj navisi, što dziŭna, tamu jak zvyčajna ich prosta vykidali. Kožnaje miesca abstalavana indyvidualnaj vientylacyjaj i aśviatleńniem.
— «Sercam» aŭtobusa słužyć usio toj ža vaśmicylindravy čatyrochtaktny ruchavik ZIŁ-375Ja5 z pracoŭnym abjomam 7 litraŭ i V-padobnym raźmiaščeńniem cylindraŭ. Mahutnaść — 180 konskich siłaŭ. Taki ž stajaŭ jašče na pieršych uzorach ŁAZ-699 pačatku 60-ch hadoŭ XX stahodździa. Hetaja farsiravanaja viersija 130-ha matora atrymała mianušku «Abžora». Na 100 kiłamietraŭ šlachu jon «jeść» ad 35 da 50 litraŭ bienzinu.
— Rulavy miechanizm aŭtobusa abstalavany hidraŭzmacnialnikam, luft rulavoha koła — 100 mm. Siadzieńnie kiroŭcy dosyć zručnaje dla taho času, jano ŭstaloŭvałasia na rysory, šafior moh rehulavać jaho indyvidualna dla vyhody kiravańnia. ŁAZ-699R ukamplektavany piacistupieńčataj miechaničnaj karobkaj pieradač i dvuchdyskavym suchim sčapleńniem, abstalavanym hidrapryvadam. Paliŭny bak mieścić 300 litraŭ. Aŭtobus raźvivaje chutkaść da 100 km/h. Siońnia lvoŭskija «turysty» ŭžo praktyčna nie sustrakajucca na vulicach, dumaju, chutka ich možna budzie ŭbačyć tolki ŭ muziejach i pryvatnych kalekcyjach.
— Jakija adnaŭlenčyja pracy vy zrabili i jakuju sumu pryjšłosia ŭkłaści ŭ hetuju spravu?
— Pracy było vielmi šmat, jana praciahvajecca i dahetul. Niekatoryja častki kuzava i padvieski znachodzilisia ŭ nastolki žałasnym stanie, što ŭ hałavie ŭ niejkaje imhnieńnie milhanuła dumka: «A jano mnie treba było?» Ale dumka na toje i dumka — praniesłasia i palacieła. My adnavili kuzaŭ, zamianili paržaviełaje žaleza i niedzie škło. Kab adrestaŭravać kuzaŭ, pryjšłosia źniać linoleum z padłohi, a taksama całkam razabrać sałon.
— Na momant pakupki aŭtobus byŭ u sinie-biełaj farbie. Padčas ramontu my zaŭvažyli pad joj čyrvonuju. Pry restaŭracyi vyrašyli viarnuć zavadski vyhlad i pafarbavali aŭtobus u čyrvona-biełyja kolery. U rula pracesu adnaŭleńnia znachodzicca moj tavaryš Alaksandr: jon i zvarščyk, i blachar, i malar; ja na dapamožnych pracach. Hrošaj na restaŭracyju syšło ŭžo kala $10 000. Ale heta daloka nie miaža.
— Dzie bieracie detali dla takoha redkaha asobnika?
— Jak tolki kupiŭ hety aŭtobus, ja pierš za ŭsio abjeździŭ svaich byłych kaleh-kiroŭcaŭ, ciapier piensijanieraŭ: raptam u kahości zakačałasia ŭ haražy što? I praŭda, takim čynam udałosia zdabyć siakija-takija kampanienty. Tak, u majho byłoha partniora akazałasia šmat cikavych štučak dla ŁAZa. Naprykład, zusim novaje zavadskoje lusterka zadniaha vidu, a taksama lusterka dla sałona mienavita łazaŭskaha.
Štości znachodzim dziakujučy internetu, sacsietkam i znajomstvam z udzielnikami aŭtamabilnych retrakłubaŭ. Na abšarach internetu adšukaŭ, u pryvatnaści, radyjoprymač 1989 hoda vypusku. Dy i ŭ Alaksandra vialiki ŭłasny skład roznych detalaŭ, jon «rarytetčyk» pa žyćci, hetaja straść jamu pieradałasia ad baćki. Tak źbirajem nitka da nitki i adnaŭlajem. Darečy, mnie ŭdałosia znajści ŭ siecivie i nabyć navat savieckuju instrukcyju pa ekspłuatacyi aŭtobusaŭ ŁAZ-699R, jakaja vielmi dapamahaje ŭ pracesie ramontu.
— Jak siamja stavicca da vašaha niezvyčajnaha zachapleńnia?
— Žonka, viadoma, nie ŭ zachapleńni, tamu što mianie nikoli doma niama. Vychadnyja — ja zaniaty aŭtobusam, vodpusk — ja znoŭ da aŭtobusa…
— A što za forma na vas?
— Heta sapraŭdnaja forma kiroŭcaŭ aŭtobusaŭ epochi SSSR. Adna maja, druhaja jašče ad baćki dastałasia. Darečy, ściažki i vympieły ŭ sałonie taksama ŭsio jašče z savieckich časoŭ.
— Jak vy karystajeciesia ŁAZam siońnia?
— Na dadzieny momant my časam vyjazdžajem na vystavy retraaŭtamabilaŭ. Aŭtobus užo pabyvaŭ na zdymkach niekalkich filmaŭ. U minułym hodzie jon zacikaviŭ režysioraŭ sieryjała «HDR», jaki zdymaŭsia ŭ aeraporcie Brest. A niadaŭna my jeździli na ŁAZie ŭ Minsk, mašyna ŭdzielničała ŭ stvareńni kino pra futbalista Fiodara Čarankova.
U płanach praciahvać pracu nad aŭtobusam. Chočacca, kab jon čaściej vyjazdžaŭ na darohu, vykarystoŭvaŭsia nie tolki jak retraekspanat, ale i pa pramym svaim pryznačeńni — jak transpartny srodak.
A jašče ŭ mianie jość mara — arhanizavać histaryčny muziej pasažyrskaj techniki na bazie našaha aŭtobusnaha parka. Pakul jana ciažka ździajśnialnaja, ale ja nie hublaju nadziei, što kali-niebudź jana spoŭnicca, i pastarajusia prykłaści dla hetaha ŭsie namahańni.
