Kastryčnik 2022 hoda. Fota: asabisty archiŭ hieroja
Francuzskaja, finskaja i navat sanskryt
Alaksiej naradziŭsia ŭ Dziaržynsku, horadzie Nižaharodskaj vobłaści. Miescam svajho staleńnia nazyvaje Maskvu, a miescam duchoŭnaha naradžeńnia — Picier i Bałtyku.
Ale praz šmatnacyjanalnyja karani adčuvaje siabie kasmapalitam.
Babula Alaksieja była ŭkrainskaj kazačkaj z rusifikavanych ziemlaŭ Kubanščyny, siarod jaho prodkaŭ — jaŭrei, tatary, mahčyma, jašče palaki i litoŭcy. Vychoŭvała jaho žančyna, jakaja pachodziła ź viepsaŭ — heta fina-vuhorski narod, jaki žyŭ u vakolicach Pieciarburha, — jana śpiavała chłopcu pieśni i raskazvała historyi na svajoj movie.
Vučyŭsia Alaksiej u škole z uchiłam na mastactvy i movy i skončyŭ jaje, viedajučy niedzie piać-šeść moŭ. Siarod ich była nie tolki tradycyjnaja anhlijskaja, ale i, naprykład, finskaja i polskaja.
Praŭda, budučyniu Alaksiej chacieŭ źviazać z muzykaj.
«Treba było vybirać pamiž kansiervatoryjaj i linhvistykaj, i ja ryzyknuŭ atrymać i muzyčnuju, i linhvistyčnuju adukacyi. Ale kansiervatoryju nie skončyŭ, a pajšoŭ u linhvistyku, dzie zaniaŭsia navukaj, i ŭžo ŭ aśpiranckija časy kančatkova vybraŭ movy», — raskazvaje jon.
Na žyćcio Čarnarečanski zarablaje tym, što dapamahaje ludziam vučyć litaraturu, historyju i movy, a taksama ładzić z adnadumcami kraŭdfandynhavyja prajekty — heta i knihi, i kursy na płatformie Stepik.
Alaksiej trymaje ŭ rukach pieršuju knihu, jakuju jon vydaŭ u 2008 hodzie. Studzień 2022 hoda, Minsk. Fota: asabisty archiŭ
Movy Alaksiej vučyć dahetul: «Mahu skazać, u vypadku z kolkimi movami ja viedaju moŭnuju sistemu, mahu čytać na ich i trochi havaryć. Heta prykładna 25 moŭ, ale nie ŭsie ź ich vykarystoŭvaju.
Naprykład, u dziacinstvie kalažanka majoj maci časta hutaryła sa mnoj pa-niamiecku, ale ciapier ja niašmat havaru na hetaj movie. Kab adnavić svaje viedy ŭ joj, mnie spatrebiŭsia b niejki čas dla praktyki, naprykład, tydzień u Hiermanii.
Siońnia aktyŭna karystajusia takimi movami: ruskaj, biełaruskaj, anhlijskaj, francuzskaj, niamieckaj, finskaj, polskaj, ispanskaj i tureckaj. Niejki čas tamu taksama šmat hutaryŭ pa-ŭkrainsku.
Va ŭniviersitecie pačaŭ cikavicca antyčnymi movami. Na pieršym kursie vyvučaŭ łacinskuju movu, potym atrymaŭ hrant i pajechaŭ na hod vučycca ŭ ZŠA, dzie praciahnuŭ zajmacca łacinskaj. Taksama vyvučaŭ sanskryt, uvohule liču historyju antyčnaści važnaj častkaj majho žyćcia.
Hod tamu apynuŭsia ŭ Turcyi, chacieŭ tam zdymać kino, ale nie skłałasia. U toj čas pačaŭ vyvučać tureckuju movu, bo heta ŭ niečym mova majho dzieda, jaki maje tatarskija karani. Dla mianie hetaje znajomstva ź ciurkskimi movami stała całkam novym śvietam.
Raspačynaŭ vyvučać kitajskuju movu, japonskuju i arabskuju, znajomiŭsia z movaj suachili, ale chutčej źviartaŭ uvahu na teoryju, kab razumieć, jak pracuje sistema movy».
Jak pryjšoŭ da biełaruščyny
U domie baćkoŭ Alaksieja było bahata knih, tamu što babula palihłota pracavała ŭ biblijatecy i ratavała śpisanyja knihi, jakija padlahali spalvańniu. Siarod ich byli i biełaruskamoŭnyja tomiki, i dziakujučy viedańniu polskaj i ruskaj moŭ Alaksiej byŭ zdolny ich čytać.
Potym, u studenckija i aśpiranckija hady, Alaksiej byvaŭ u Minsku i zaŭsiody pryvoziŭ adtul knižki — kaža, heta było «jak praklon»:
«Viktar Žybul zastaŭsia na majoj palicy da hetaha dnia, pamiataju jaho vierš «Niasie matula kaciania na rečańku tapić». Potym ja nabyŭ knihu Viktara Marcinoviča «Mova», i heta byŭ moj pieršy biełaruskamoŭny raman, jaki ja pračytaŭ ad doški da doški. Dalej ja pračytaŭ jahony tvor «Noč» i ŭvohule pačaŭ šmat čytać pa-biełarusku, ale niesistemna».
Fota: asabisty archiŭ hieroja
A dalej byŭ luty 2022 hoda i pačatak aktyŭnaha ŭvarvańnia Rasii va Ukrainu, kali Čarnarečanski zrazumieŭ, što zaraz jaho žyćcio budzie inšym.
Jon vyjechaŭ z krainy raniej za 24 lutaha, bo «viedaŭ, kudy ŭsio idzie», ale ŭ žniŭni 2022 hoda znoŭ pryjechaŭ u Rasiju pa asabistych patrebach. Chutka hrymnuła mabilizacyja, i Alaksiej pačaŭ šukać, jak jamu terminova vyvieźci z Rasii svaich adnadumcaŭ.
Jak i šmat dla kaho z rasijan, najlepšym varyjantam akazaŭsia vyjezd praź Minsk.
Mienavita ŭ tym padarožžy Čarnarečanski kančatkova paviarnuŭsia da biełaruščyny. «Tady ja pačaŭ słuchać «Biełaruskuju Paličku», čytać «Našu Nivu», hladzieć «Biełsat».
Zrazumieŭ, što pastupova pačynaju razumieć sistemu movy i ŭžo mahu paŭtarać moŭnyja madeli. Adčuŭ nieabchodnaść sistematyzavać materyjał tak, kab heta, z adnaho boku, było akademična, a ź inšaha, cikava maim hledačam i słuchačam, nabyŭ dla hetaha krychu akademičnych knih. Dla mianie vielmi važnaja tearetyčnaja hramatyka — toje, jak i čamu funkcyjanuje mova».
Potym palihłot viarnuŭsia ŭ Turcyju, dzie žyŭ da pajezdki ŭ Rasiju, i zapisaŭ videa pra biełaruskuju hramatyku i fanietyku. Ale, zdajecca, najbolš jaho ŭraziła biełaruskaja litaratura, jakuju Alaksiej nazyvaje jakasnaj i całkam jeŭrapiejskaj. Ale pryznaje, što jaho siabry-biełarusy nie nadta šmat viedajuć pra toje, što pišuć biełaruskija aŭtary, tamu linhvist vyrašyŭ zrabić kurs, jaki b heta vypraviŭ.
«My z vami razmaŭlajem pa-biełarusku, čamu vy pytajeciesia, ci heta mova isnuje»
Alaksiej raskazvaje pra dyskusiju, pryśviečanuju statusu biełaruskaj movy:
«My z vami razmaŭlajem pa-biełarusku, hetaja mova žyvaja, i čamu vy pytajeciesia, ci jana isnuje?
Vyrašyŭ, što treba zładzić kurs biełaruskaj movy, kab dla ludziej, jakija sumniavajucca, ci isnuje jana, zakryć hetaje pytańnie ź linhvistyčnaha punktu hledžańnia. Rabiŭ hety kurs z punktu hledžańnia kamparatyvistyki, to-bok paraŭnańnia ruskaj i biełaruskaj movy, i paśla hetaha raskazvaŭ pra stan sučasnaj biełaruskaj kultury i litaratury».
Aŭtar kursa nie zabyŭ i pra biełaruskuju rok-muzyku, i pra stylistyku.
Babrujsk, kastryčnik 2022 hoda. Fota: asabisty archiŭ hieroja
Kurs (viadoma, biaspłatny) składajecca z 20 urokaŭ, zhrupavanych u čatyry błoki: stancyja «Vakzalnaja», stancyja «Uschod», stancyja «Akademija navuk» i stancyja «Jubilejnaja płošča». Jak tłumačyć Alaksiej, havorka nie idzie pra toje, kab za adzin kurs navučyć čałavieka hutaryć pa-biełarusku. Kurs chutčej pryśviečany tearetyčnaj hramatycy, a nie praktyčnamu viedańniu movy.
Taksama Alaksiej tłumačyć, što, na jaho dumku, anłajn-adukacyja — nie samadastatkovaja źjava: «Niekali ŭsie dumali, što pryjšli časy, kali nie treba budzie chadzić va ŭniviersitety, byŭ trend na anłajn-adukacyju. Ale ŭžo ŭ časy karanavirusa ludzi zrazumieli, što biez abmierkavańnia infarmacyi sa svaimi kalehami — heta ništo.
Nichto i nikoli nie ŭkładzie vam ničoha ŭ hałavu, kali vy sami nie budziecie havaryć pa-biełarusku, nichto za vas nie vyrašyć matematyčnuju prablemu, kali vy nie zrobicie heta sami».
Na dumku Čarnarečanskaha, praz kurs možna ludziej zmatyvavać vučyć movu i zacikavić joj, a ŭsio astatniaje navučencam treba budzie zrabić samim: «Niama nijakaha mahičnaha srodku, jaki b dapamoh pačać hutaryć pa-biełarusku. Ale paśla kursa ludzi zmohuć adkryć biełaruskamoŭnuju knihu i zrazumieć, što jany bačać i dzie šukać adkazy na svaje pytańni. Jany buduć razumieć biełaruskuju movu, a vyvučać leksiku i hramatyku, vučycca hutaryć treba samastojna».
Na marafonie ŭ Sočy, listapad 2018 hoda. Fota: asabisty archiŭ hieroja
Inšaje zachapleńnie Alaksieja — marafony. Luboŭ da ich taksama pajšła z navuki.
«Kali mnie było 24 hady, ja pačaŭ vykładać va ŭniviersitecie. Prychodziŭ da maich studentaŭ i raspaviadaŭ im pra antyčnaść, siemantyku i siemijotyku, tearetyčnuju hramatyku. Siemantyka i siemijotyka — heta ŭvohule vielmi važna, bo hetyja navuki raskazvajuć pra toje, jak my razumiejem simvały.
Vielmi časta rabiŭ dla svaich studentaŭ lekcyi ŭ horadzie. Vadziŭ ich u roznyja muziei, dvoryki. Tady ja zrazumieŭ, što chacieŭ by pabačyć horad ź inšaj pierśpiektyvy, i bieh staŭ dla mianie mahčymaściu adkryć horad pa-novamu. Kali ty špacyruješ abo jedzieš na rovary, heta nie toje ž samaje, što biehać, kali horad adkryvajecca z absalutna inšaha boku. Tamu heta nie tolki spartyŭnaje zachapleńnie, ale i ŭsprymańnie horada ź simvaličnaha punktu hledžańnia».
Što da biełaruskaj movy, to Alaksiej bačyć pierad joj vialikuju budučyniu, bo «jość šmat intelektuałaŭ, jakija pišuć pa-biełarusku i ŭviedzieny ŭ panieŭrapiejski kantekst».
«Naša Niva» — krynica jakasnaj infarmacyi i bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ «NN»Šeść atmaśfiernych biełaruskich akaŭntaŭ u instahramie
«Moj chłopiec navučyŭ mianie biełaruskaj movie». Ukrainka vyvučyła biełaruskuju praz kachańnie da palitviaźnia
Jak pieravieści sacsietki i miesiendžary na biełaruskuju movu
