Siarhiej Budkin kaža, što, niahledziačy na ciapierašniaje isnavańnie biełaruskaj kultury nasupierak, pazityŭnaja pierśpiektyva ŭsio ž jość, i tłumačyć, dzie jana.
— Aceńvaju 2022-hi jak vielmi ciažki hod. Moža być, samy ciažki z usich za pieryjad majho nazirańnia — z kanca 90-ch. Jon samy ciažki i ŭ płanie strataŭ, i ŭ płanie takoha voś isnavańnia kultury nasupierak, i ŭ płanie takich katastrafičnych niespadziavanak, jak vajna va Ukrainie. My apynulisia ŭ zusim inšych umovach u hetym hodzie, i zadača zachavacca i tym bolš niešta raźvivać — u tym liku ŭ kultury — uskładniłasia ŭ razy. Letaś padavałasia dosyć ciažkaj zadačaj zachavać śfieru, raźvivać jaje, a ciapier heta jašče bolš i bolš ciažka, bolš źjaviłasia vyklikaŭ dla ŭsich nas. Pry hetym šlachu nazad, biezumoŭna, u nas niama. Što kazać, kali havorka ŭžo viadziecca naŭprost pra stratu niezaležnaści našaj krainy. Ale heta toj vyklik, jaki my abaviazanyja trymać, kab ułasna zachavać siabie i svaju krainu. Ja voś sprabuju hladzieć z punktu hledžańnia pazityŭnaj pierśpiektyvy.
— Ty bačyš hetuju pazityŭnuju pierśpiektyvu?
— Baču, biezumoŭna. Inakš by nie płaciŭ dahetul za pasłuhi adnaho ź biełaruskich mabilnych apierataraŭ. Pa-pieršaje, ja nie hublaju suviazi z krainaj, u mianie tam siabry, blizkija, rodnyja ludzi, ja žyvu ŭ hetaj prastory, u biełaruskaj prastory. I nie pierastaju paŭtarać, što na ŭsich biełarusaŭ, zacikaŭlenych u zachavańni svajoj krainy, dzie b jany ciapier fizična ni znachodzilisia — sam ja try dni tamu byŭ u Tbilisi, potym znachodziŭsia ŭ Varšavie, ciapier voś my siadzim i razmaŭlajem u Vilni — terytaryjalnaje znachodžańnie absalutna nie pavinna ŭpłyvać, kali jany robiać biełaruskuju spravu.
— Ale ci nie baišsia, što biełaruskaja kultura moža pieratvarycca ŭ takuju sabie kasmapalityčnuju płyń pa-za Biełaruśsiu, u najlepšym vypadku pa źniešnim pierymietry našaj krainy?
— A tut nie treba ŭvohule ŭsprymać terytoryju Biełarusi jak vypalenuju ziamlu, dzie ništo nie raście. Treba bačyć našu ahulnuju kulturnickuju prastoru — tady stanovicca bolš zrazumieła, što moža zrabić kožny, kab stvaryć svoj uniosak, kab zachavać biełaruskaść. Biezumoŭna, toje, što robicca pa-za Biełaruśsiu jak terytoryjaj, kaniečnie, zaraz bolš zaŭvažna. Tym nie mienš, ja viedaŭ, naprykład, pra śpiektakli Alaksieja Strelnikava ŭ Biełarusi, viedaŭ i viedaju, što robiać inšyja ludzi, jakija zastajucca ŭ Biełarusi. Jany prosta robiać heta pa-za ŭvahaj, pa-za radarami, skažam tak.
Kazać, što tam usie siadziać u Biełarusi skłaŭšy ruki, biezumoŭna, prosta niemahčyma. Prosta toje, što robicca tam u kultury, vypłyvie i stanie viadomym, kaniečnie, paźniej. Ale žyćcio kulturnickaje nie zamiraje tam, nielha tak havaryć.
Nu i plus tam vyśpiavaje štości. Vyśpiavaje ŭ turmach, unutry samich ludziej, bo navat toje nievialičkaje kaliŭca, što da nas dachodzić voś choć by ŭ vyhladzie dziciačaj litaratury z turmy, śviedčyć pra toje, što praces asensavańnia, praces tvorčaści, praces natchnieńnia navat u takich umovach na stvareńnie niečaha i adpaviedna matyvacyi na natchnieńnie inšych ludziej — niesupynny.
I heta pakazvaje, pa-pieršaje, nakolki mocnyja ducham našy ludzi, pa-druhoje, što pierałamać kulturu, zabić jaje, źniščyć biełaruskaść niemahčyma apryjory. Našy vorahi nie razumiejuć usiu našuju ŭnutranuju moc i siłu, tamu i dumajuć, što heta možna zakapać. Ale jano praraście, biezumoŭna, praz asfalt, bieton, kamiani. Ja baču hetyja nievialičkija rastki.
— I što skažaš nakont hałoŭnych padziej u biełaruskaj kultury za hety hod?
— A voś tut budu julić. Bo skinuŭ ź siabie rolu ekśpierta, admoviŭsia ad składańnia kaliści lubimych mnoju rejtynhaŭ i addaŭsia na karyść kankretnaj mieniedžarskaj arhanizatarskaj pracy ŭ Biełaruskaj Radzie kultury. Treba maksimalna skancentravacca na svajoj misii i toj zonie adkaznaści, jakaja na mianie navaliłasia. Ale toje, što ja baču žyćcio, što baču ŭ jakaści prajektaŭ, jakija da nas prychodziać, jakija my razhladajem, — daje mnie ahulnaje razumieńnie taho, što my žyviom, my dychajem, my stvarajem.
Druhaja pryčyna, čamu ja budu julić u adkazie na tvajo pytańnie, heta toje, što šmat prajektaŭ ja prosta nie mahu nazvać, kab najpierš nie pryciahvać da ich uvahu nie tych ludziej i struktur.
Zaraz čas cichich spraŭ. Čas, jaki treba pravieści z karyściu, jak by ciažka ni žyłosia zaraz. Čas dla płanavańnia, stratehavańnia, myśleńnia napierad, na kroki napierad za našych vorahaŭ, čas dla madelavańnia budučyni. I heta moža prosta dapamahčy zachavacca samim sabie. Zaraz vielmi ciažka ŭsim: i tym, chto ŭ turmach, i tym, chto prosta ŭ Biełarusi ŭzdryhvaje ad kožnaha skrypu dźviarej, huku lifta, padjechaŭšaj mašyny. Ciažka i tym, chto za miažoj — biez krainy, biez domu, bieź ničoha.
Bo jak by volna tabie ni było ŭ tym ci inšym simpatyčnym tabie i volnym horadzie — jon nie tvoj, tvajo miesca nie tut. Naturalna, my pavinny dumać pra palitviaźniaŭ, naturalna, my pavinny dumać, jak dapamahać ludziam, jakija znachodziacca niepasredna ŭnutry krainy, ale my nie pavinny zabyvać, nakolki ciažka i składana šmat jakim biełarusam, u tym liku ludziam kultury, za miažoj. Kali jany haładajuć, kali jany nie mohuć znajści siabie, kali jany nie mohuć uklučycca ŭ hety kulturny asiarodak z roznych pryčynaŭ — movy, kankurentnaści, psichałahičnaj niaŭpeŭnienaści — z hetym nam taksama patrebna pracavać i pra heta kazać.
Tamu maje hałoŭnyja vyniki hetaha hoda buduć asensavanyja paźniej. Ja ŭmoŭna žyvu ŭ 2025 hodzie. Siadžu na svaim leciščy pad Niaśvižam, razvažaju i pramotvaju čas nazad, hladžu, jaki šlach viartańnia byŭ na hetaje lecišča.
Zaklikaju taksama ŭsich nie apuskać ruki i zachoŭvacca. Zachoŭvać siabie, zachoŭvać biełaruskuju temu, spravu, biełaruskaść. Navat prosta na pryvatnym uzroŭni zachoŭvać, pryśviacić hety čas vyvučeńniu movy, čytańniu dzieciam kazak, śpiavańniu piesień, bo nam važna Biełaruś z saboj pranieści. Kab tym, chto źjechaŭ i nie moža zaraz patrapić damoŭ, viarnucca napoŭnienymi hetaj biełaruskaściu.
Čamu i važnyja ŭsie hetyja pieśni, tancy, karciny, prosta amatarskija tvory i kulturnickija spravy? Dy tamu, što niekatorym zdajecca, što kali bjuć, kali vajna, kali paŭsiul prosta adna sucelnaja trahiedyja — niedarečna niešta tam śpiavać, malavać, tańčyć… Ale tyja artysty, jakija śpiavali, naprykład, u našym prajekcie «Artysty pieramohi», tyja tvorcy, jakija vystaŭlali na dabračynnyja aŭkcyjony niejkija svaje rečy, tyja, chto stvaraŭ, malavaŭ z salidarnaści ci prosta dla siabie, bo nie moh maŭčać — voś heta ŭsio pakazvaje, što nam heta treba ŭsim, što heta sapraŭdnaja padzieja hoda.
Usio važna. Usio, što pracuje na zachavańnie, na raspaŭsiud biełaruskaści, na asensavańnie biełaruskaści.
— Usio važna, navat na ŭzroŭni cichaha siamiejnaha koła, — heta maješ na ŭvazie?
— Viedaješ, zaraz šmat vakoł nas ludziej, jakija adkryli dla siabie Biełaruś tolki ŭ 2020-m, 2021-m hodzie, pry tym, što naradzilisia ŭ joj i žyli tam usio žyćcio.
Ale kali ty jaje adkryŭ dla siabie, to možaš adkryć Biełaruś i dla inšych. Heta važna rabić, bo biez hetaha niama budučyni. Heta dla mianie banalna hučyć, što vychoŭvać dziaciej treba na pryncypach biełaruskaści, ale ja baču, što dla niekatorych heta nie vielmi vidavočna.
Ludzi pra heta nie zadumvalisia, bo isnavali ŭ niejkich kamfortnych umovach i dumać pra rolu kultury, dumać nakont raspaŭsiudu biełaruskaj movy jak by nie było času. Ale ž usio pačynajecca ź siamji, pačynajecca ź lubovi i pavahi da baćkoŭ, rodnych, a potym musić kultyvavacca i luboŭ da svajoj ziamli, kultury, movy. I tady ŭ budučyni nie zdarycca toj biady, jakaja zdaryłasia ź biełarusami ŭ 1937-m, 2020-m i praciahvaje pakul adbyvacca.
