Fota: vecteezy
Miortvyja praciahvajuć žyć
U 1950-ch hadach u lakarniach pačali źjaŭlacca aparaty štučnaj vientylacyi lohkich (ŠVŁ). Ich vynachodnictva sparadziła taksama etyčnuju dylemu: kali cieła mahło dychać biaskonca doŭha, i pry hetym nie adnaŭlacca i nie raskładacca, to ŭ jakim vypadku lekaru jurydyčna dazvolena pryznavać čałavieka «pamierłym»?
Ažno da kanca 1960-ch kryteryi vyznačeńnia śmierci hruntavalisia na tym, jak ludzi pamirali na praciahu stahodździaŭ: kali ŭ čałavieka spyniałasia dychańnie i nie było pulsu, to jon ličyŭsia pamierłym. U 1967 hodzie lekary praviali pieršuju pierasadku serca. A ŭ 1968-m hrupa ekśpiertaŭ, što sabrałasia ŭ Harvardskaj miedyčnaj škole, prapanavała dadać novy kryter — adsutnaść mazhavoj aktyŭnaści, bo nie było — i dahetul niama — sposabu vypravić niefunkcyjanalny mozh.
U dadatak da źniaćcia ciažaru praciahłaha, biessensoŭnaha lačeńnia, novy padychod da vyznačeńnia śmierci, zasnavany na mozhu, dapamahaŭ taksama praduchilić sprečki nakont taho, kali lekary mohuć atrymlivać orhany dla transpłantacyi. Kali mozh donara byŭ miortvy, vykarystańnie orhanaŭ było dapuščalnym z etyčnaha punktu hledžańnia. Takim čynam, z časam śmierć mozhu stała najbolš papularnym siarod lekaraŭ vyznačeńniem bijałahičnaj śmierci.
Tym nie mienš, byli redkija vypadki, kali miedyčnaje ŭmiašańnie paśpiachova padtrymlivała čałavieka na praciahu mnohich hadoŭ paśla taho, jak jaho mozh bolš nie pracavaŭ. Takim prykładam staŭ vypadak Džachi MakMata u ZŠA, raspaviadaje Popular Mechanics. Tady paśla niaŭdałaj apieracyi na mindalinach i zarehistravanaj śmierci mozhu dziaŭčynka praviała jašče piać hadoŭ va ŭmovach štučnaj padtrymki ŭsich funkcyj arhanizma.
Cieła Džachi, jakoje siłkavałasia praz zond i zabiaśpiečvałasia dadatkovymi harmonami, praciahvała raści i raźvivacca — adbyłosia navat pałavoje vyśpiavańnie. Takija vypadki, kali niekatoryja endakrynnyja funkcyi mohuć praciahvacca biez aktyŭnaści mozhu, dajuć krytykam padstavy śćviardžać, što ciapierašnija miedyčnyja standarty niapoŭnyja.
Vypadkovy praryŭ
Niejrabijołah ź Jelskaha ŭniviersiteta Nienad Siestan daśleduje hieny, jakija kantralujuć rost niejronaŭ i ŭtvareńnie suviaziaŭ u mozhu. Dla praviadzieńnia hetych daśledavańniaŭ jon zamaŭlaje zrezy tkaniny ŭ bankach mozhu pa ŭsim śviecie. Vosiem-dzieviać hadoŭ tamu ŭzor mozhu z Łondana nie patrapiŭ svoječasova na samalot. Dadatkovy dzień, nieabchodny dla prybyćcia, ličyŭsia katastrafičnym: kletki hinuć praź niekalki chvilin biez kisłarodu.
Ale Siestan užo zaŭvažyŭ, što heta nie zaŭsiody tak: niekalki razoŭ udavałasia adnavić žyvyja kletki mozhu, jakija pakidali na niekalki lišnich hadzin u nieprydatnych umovach. Tamu, kali praterminavany mozh prybyŭ z Łondana, Siestan paprasiŭ adnaho sa svaich kalehaŭ raśsiekčy jaho kavałak i dać jamu raści ŭ kubku Pietry, jaki źmiaščaŭ kletkavyja pažyŭnyja rečyvy.
Paśla taho, jak heta spracavała i niekatoryja kletki vyraśli, Siestan pačaŭ zadumvacca: kali ad miortvaha mozhu možna zachavać žyvyja kletki — čamu b nie pasprabavać adnavić uvieś orhan?
Doktar Nienad Siestan. Fota: Anthony Decarlo / Yale School Of Medicine
Siestan i jaho kalehi stvaryli ciapier užo zapatentavanuju sistemu pierfuzii (krovazabieśpiačeńnia), jakuju jany nazvali BrainEx. I jany damahlisia ašałamlalnych vynikaŭ. U artykule 2019 hoda kamanda apisała, jak BrainEx adnaviŭ klučavyja charaktarystyki mazhoŭ śviniej, zdabytych z bojni. Praz čatyry hadziny paśla taho, jak śvińni pamierli, niejrony zapracavali, pačali funkcyjanavać kryvianosnyja sasudy, hetak ža jak pačali pracavać i imunnyja kletki mozhu.
Paśla ašałamlalnaha pośpiechu kamanda pačała raspracoŭku pašyreńnia BrainEx da viersii dla ŭsiaho cieła, jakuju łabaratoryja nazvała OrganEx. Rekanstrukcyja sistemy zaniała kala troch hadoŭ.
Pa sutnaści, OrganEx funkcyjanuje jak sistema žyćciezabieśpiačeńnia. Jana maje pompu, jakaja imituje pracu serca, i aksihienatar, jaki imituje pracu lohkich, a taksama ŭklučaje błok filtracyi kryvi i dadatkovyja pompy, trubki i siensary dla vymiareńniaŭ mietabalitaŭ, hazaŭ, elektralitaŭ i cisku ŭ realnym časie. Plus jość sumiesi, jakija sistema ŭvodzić u arhanizm: rastvor dla karekcyi dysbałansu elektralitaŭ i pH, hiemahłabin karovinaha pachodžańnia, jaki pieranosić kisłarod, i kala dziasiatka lekaŭ — supraćzapalenčych, antyaksidantaŭ, antyhistaminnych preparataŭ, antybijotykaŭ i inšych.
Miortvyja śvińni
U ekśpierymiencie z 10 śvińniami vykarystoŭvalisia dva manitory: adzin dla serca, a druhi dla mazhavoj dziejnaści. Paśla taho jak prajšła adna hadzina z taho času, jak abodva manitory kanstatavali śmierć žyviołaŭ, navukoŭcy pačali padklučać kožnaje nieruchomaje cieła da sistemy OrganEx abo, u jakaści kantrolu, da standartnaha ECMO (zvyčajnaj sučasnaj sistemy štučnaj padtrymki žyćciezabieśpiačeńnia).
Ekśpierymient płanavali praciahvać šeść hadzin, ale pieršyja i najbolš vidavočnyja źmieny adbylisia prykładna praz paŭhadziny: sardečnyja manitory, padłučanyja da čatyroch ź piaci [padłučanych da OrganEx] śviniej, pačali fiksavać pracu orhanaŭ. Elektryčnaja aktyŭnaść sercaŭ adnaviłasia spantanna, biez naciskańnia na hrudnuju kletku abo inšych vidavočnych mieraŭ vyratavańnia žyćcia. Cami sercy prykmietna skaračalisia. Pry hetym ni ŭ adnoj ź piaci žyvioł u hrupie, jakaja była padłučanaja da ECMO, nie było elektryčnaj aktyŭnaści abo skaračeńniaŭ.
Paśla šaści hadzin pierfuzii daśledčyki ŭviali preparat dla eŭtanazii i adklučyli aparat. Jany daśledavali pad mikraskopam tkanki žyćciova važnych orhanaŭ śviniej. Forma i arhanizacyja kletak vyhladała prykmietna lepš va ŭzorach OrganEx. Niekatoryja źmieny byli vidavočnyja niaŭzbrojenym vokam: u apracavanych OrganEx śviniej adsutničali typovyja prykmiety śmierci, takija jak ryhidnaść ciahlic (rigor mortis) i fijaletavaja afarboŭka (livor mortis). Ale što bolš za ŭsio ŭraziła daśledčykaŭ i havoračy pra što jany ź ciažkaściu padbirali słovy — heta byli «ruchi».
Kali ŭ ramkach padrychtoŭki da vizualizacyi hałaŭnoha mozhu navukoŭcy ŭviali katetar u šyju śvińni i ŭpyrsnuli kantrasny farbavalnik u sonnuju arteryju, zdaryłasia niešta dziŭnaje: 70-kiłahramovaja miortvaja žyviolina, zdavałasia, paviarnuła hałavu. Daśledčyki śćviardžajuć, što heta byli nie prosta patorhvańnie ci sutarha, a byŭ mienavita «składany» ruch. Pa słovach navukoŭcaŭ, heta śviedčyć pra toje, što pierfuzija OrganEx moža adnavić niervova-ciahličnyja złučeńni, dzie sustrakajucca niervy i ciahličnyja vałokny.
Pytańnie vyznačeńnia śmierci
Navukoŭcy ŭsio jašče łamajuć hałavu nad tym, što aznačajuć vyniki OrganEx. Ekśpierymienty pravodzilisia na žyviołach, i napieradzie jašče šmat hadoŭ, pierš čym jany zmohuć paŭpłyvać na čałaviečuju miedycynu. Tym nie mienš na kletkavym uzroŭni jany pakazvajuć, što śmierć moža nastupić nie tak chutka i nie tak kančatkova, jak ličyłasia raniej.
Peŭna, jurydyčnyja i etyčnyja pytańni pavinny i buduć abmiarkoŭvacca z praciaham raźvićcia technałohii, bo pytańniaŭ paŭstaje šmat. Naprykład, kolki času musić vydatkavać lekar, kab vyratavać pacyjenta, jaki pamiraje? Jakija technałohii jon pavinien pasprabavać? Kali orhany pačynajuć być dastupnymi dla donarstva? Miedyčnyja bryhady i lakarni pavinny pastajanna, chutka i pad vielizarnym ciskam prymać takija ciažkija rašeńni, jakija zaležać ad taho, ci sapraŭdy pacyjent pamior.
Tamu bijaetyki ŭžo zadajuć hałoŭnaje pytańnie: na čym maje być zasnavana naša vyznačeńnie śmierci — na jurydyčnaj kanstrukcyi, sacyjalnaj determinacyi ci bijałahičnym fakcie?
