Nazirajučy za nobeleŭskimi dniami asabista ŭ Osła, katory raz pierakanaŭsia, nakolki niapoŭnaj, skažonaj i adarvanaj ad realnaści moža być medyjnaja karcinka.
Uračystaść u Osła sapraŭdy była biezdakornaj. Paśla kovidnych hadoŭ cyrymonija narešcie viarnuła svoj šarm. Karol Narvehii Harald V u pieršym šerahu, nacyjanalnyja narveskija stroi haściej za tysiačy dalaraŭ, kvietkavaje afarmleńnie zali ad suśvietnaviadomaha majstra ikiebany i pampezny bankiet u šykoŭnym Grand Hotel, dzie žyli laŭreaty pad achovaj narveskaj palicyi.
Ale navat znachodziačysia pasiarod hetych fajerverkaŭ, varta ćviaroza hladzieć na sytuacyju i racyjanalna aceńvać, što zastaniecca paśla ad śloz uzrušeńnia.
Pramova Natalli Pinčuk — mahutnaje pasłańnie pra składanaść «biełaruskaha pytańnia»
Alesiu Bialackamu, jakoha žurnalisty ŭ Osła nazyvali «biełaruskim Mandełam», udałosia navat z-za krataŭ rastłumačyć zachodniaj hramadzkaj dumcy, u čym drama Biełarusi. Što heta nia tolki baraćba za demakratyju i pravy čałavieka, heta baraćba za toje, kab być biełarusami. U śviecie, dzie razmaŭlajuć na svajoj movie i viedajuć svaju historyju takoj, jakoj jana sapraŭdy była, heta składana zrazumieć. Časam, čujučy pra biełaruskija prablemy ź identyčnaściu, słuchač moža pamyłkova ŭspryniać heta jak rytoryku šavinistyčnych i razburalnych nacyjanalizmaŭ u Eŭropie. Prosta ludzi tam bačać usio z ułasnaj perspektyvy.
Tamu słovy Alesia pra debiełarusizacyju, kalanijalnuju palityku pahrozy isnavańnia biełarusaŭ jak narodu, jakija jaho žonka pramoviła na ŭvieś śviet, nadzvyčaj važnyja:
«Dramatyčnaja pamyłka — adździalać pravy čałavieka ad kaštoŭnaściaŭ identyčnaści i Niezaležnaści», — hetyja słovy Bialackaha treba jak alfabet tłumačyć kožnamu na Zachadzie, chto ŭpłyvaje na pryniaćcie rašeńniaŭ.
Pramova Natalli Pinčuk była vielmi čałaviečnaj i biezdakornaj. I hetaj biezdakornaści dadavała i hodnaść u pastavie samoj žonki Bialackaha, adčuvańnie važnaści toj misii, jakuju jana vykonvaje.
Biełaruś mała kaho cikavić, i śviet nie razumieje, što ŭ nas adbyvajecca
Kali pramovie biełaruskaha laŭreata plaskajuć karol, palityki, dyplamaty, a Śviatłanu Cichanoŭskuju sadziać za try metry ad manarcha, moža zdacca, što biełaruskaje pytańnie ŭ centry suśvietnaha paradku dnia abo, prynamsi, blizka. Heta iluzija. Najlepš heta było vidać na presavaj kanferencyi laŭreataŭ za dzień da cyrymonii. Zamiežnych žurnalistaŭ Biełaruś cikaviła nastolki, što pieršaje pytańnie Natalli Pinčuk byŭ vymušany zadać pradstaŭnik Narveskaha Nobeleŭskaha kamitetu, adčuŭšy, vidać, niajomkaść momantu.
Našymi prablemami cikaviacca i pierajmajucca vuzkija specyjalisty, naprykład miascovyja pravaabaroncy, jakija łabijavali kandydaturu Alesia Bialackaha. Ale i dla ich Biełaruś — ekzatyčnaja kraina, dzie adbyvajucca vielmi cikavyja, ale nie da kanca zrazumiełyja im rečy. Pieravažna praz stereatypy na Biełaruś hladziać i zamiežnyja žurnalisty. Raspoviedy pra turmu za pieraposty ŭ sacsietkach abo kolery nacyjanalnaha ściaha jany słuchali chacia i z adkrytymi ratami, ale ŭ niedzie ŭ hłybini, zdajecca, z dumkaj, što surazmoŭca pierabolšvaje i dadumvaje. Ale navat takija sensacyi dla ich žyvuć ličanyja chviliny, bo prablemaŭ u śviecie mnostva i samyja kryvavyja — nie ŭ Biełarusi.
Biełaruś atrymała niekalki chvilinaŭ uvahi i pavinna zmahacca za nastupnyja
Adnym z zaklučnych akordaŭ nobeleŭskaha dnia stała šeście z pachodniami pa centry Osła. Ludzi pryjšli da hatela, dzie žyli laŭreaty i pa staroj tradycyi pavinny byli vyjści i pryvitacca z balkona. Kali b vypadkovy minak abo hladač aceńvaŭ sytuacyju pa tym, što ŭbačyŭ, to moh by padumać, što premiju atrymaŭ niechta ź Iranu. Iranskaja dyjaspara masava pryjšła na šeście sa ściahami, plakatami, kab padtrymać pratesty suprać dyktatury na radzimie. Jany razmalavali siabie farbaj, prynieśli navat šybienicu i biaskonca kryčali lozunhi. I tolki kali jany spynilisia praź niekalki chvilinaŭ, ja pačuŭ, što pobač hrupa biełarusaŭ śpiavaje apošnija radki «Pahoni».
Sutyknieńnie z hetaj realnaściu niecikavaści da Biełarusi najlepš vylečvaje ad nierazumieńnia zamiežnaha kirunku palityki demakratyčnych siłaŭ Biełarusi i «biaskoncych» vajažaŭ Cichanoŭskaj. Bo jak inakš u suśvietnych stalicach zrazumiejuć sutnaść sytuacyi Biełarusi, kali navat žurnalisty jaje tam nie razumiejuć. Paśla pačutaha mianie ŭściešyła navat toje, što viadoŭca narveskaha kanału NRK padčas žyvych uklučeńniaŭ kazaŭ Belarus, a nie Hviterussland (Biełaja Rasieja).
A voś Śviatłanie Cichanoŭskaj daviałosia papraŭlać u pramym efiry žurnalista telekanału «Al-Džazira», jaki ŭ svaim pytańni nazvaŭ Łukašenku prezydentam. Biełaruskija prablemy jany časta bačać praz optyku palityčnych prablemaŭ va ŭłasnych krainach, nie razumiejučy maštabu i detalaŭ. Hladač u Paryžy moža paspačuvać mienčuku, bo taksama vychodzić na mitynhi i časam vymušany ŭciakać ad palicyi, moža navat nazvać Makrona antydemakratam. Ale jon moža nie ŭłavić niuansu, što ŭ Francyi ŭłada mianiajecca na vybarach, za hetaj uładaj sočać parlament i inšyja dziaržaŭnyja instytuty.
Kožnaje interviju Natalli Pinčuk, kožnaje vykazvańnie biełarusaŭ zamiežnym ŚMI — na vahu zołata. Heta farmavańnie hramadzkaj dumki. Bo jak inakš zacikavić śviet, jak nie pastajannaj prysutnaściu ŭ ŚMI?
Nia było nijakich kanfliktaŭ pamiž laŭreatami
Jašče da cyrymonii siarod žurnalistaŭ łunali čutki pra vielmi napružanaje staŭleńnie ŭkrainskaj delehacyi da rasiejskich laŭreataŭ z «Miemoriała» i častkova da biełarusaŭ. A na zakančeńni nobeleŭskaj cyrymonii ŭ subotu da mianie padbieh adzin zachodni žurnalist z «sensacyjaj»: pradstaŭnica ŭkrainskaha laŭreata Alaksandra Matvijčuk nibyta naŭmysna zabyłasia svaju torbačku na kreśle, kab viarnucca pa jaje i tym samym nie vychodzić z zali razam z rasiejskim pradstaŭnikom Janam Račynskim.
Heta, viadoma ž, łuchta. Nabelisty i tak vychodzili paasobku, kožnaha supravadžaŭ pradstaŭnik Narveskaha Nobeleŭskaha kamitetu. Jany i tak nie mahli być razam, i hetaje praviła staroje, jak premija. Matvijčuk sapraŭdy viarnułasia sama, bo kali b jana hetaha nie zrabiła, to nichto b nia moh jon dapamahčy, pakolki laŭreaty ŭ supravadžeńni achovy za karalom išli da svaich kartežaŭ.
Ale kab zrazumieć adsutnaść varožaści ŭkrainskich laŭreataŭ, mnie chapiła i ŭłasnaha dośviedu. Čakajučy karotkaha interviju z Alaksandraj Matvijčuk u chole Grand Hotel, ja na ŭłasnyja vočy bačyŭ, jak inšaja ŭkrainskaja pradstaŭnica ciopła vitałasia z adnoj z zasnavalnic «Miemoriała» Alenaj Žamkovaj z Maskvy i paśla pa-siabroŭsku razmaŭlała ź joj na rasiejskaj movie. Jašče adzin pradstaŭnik ukraincaŭ prakamentavaŭ hetyja čutki pra varožaść jak łuchtu, bo «z «Miemoriałom» i nia moža być varožaści, bo my za adno».
Sproby narvežcaŭ «pamiryć» i pavodziny rasiejcaŭ
Narveski Nobeleŭski kamitet užo paśla abviaščeńnia sioletnich laŭreataŭ musiŭ tłumačyć, što miryć «try braterskija narody» metaŭ nia mieŭ. Maŭlaŭ, zajaŭki byli pryniatyja jašče da vajny, a premija ŭvohule za minuły hod.
Ale niuansy časam śviedčać bolš, čym, zdavałasia b, ahulnaja vidavočnaja karcina. Byli sproby «prymiryć» rasiejskich i ŭkrainskich žurnalistaŭ padčas adnaho z supravadžalnych mierapryjemstvaŭ, na što ŭkraincy zreahavali vielmi vostra. Na adnoj z akcyj pierad udzielnikami vystupaŭ pijanist z Ukrainy i viadoŭca, aprača imia, dadaŭ, što ŭ jaho rasiejska-ŭkrainskija karani. Narvežcy, jakija ŭ svoj čas miryli izrailcian i palestyncaŭ, badaj, nie mahli inakš.
Ale sami rasiejcy nie imknulisia hetamu padyhryvać. U zhadanym vyšej kanflikcie z ukrainskimi žurnalistami jany z razumieńniem pryniali svoj los. Na akcyi ź pijanistam rasiejski pramoŭca havaryŭ vyklučna pra złačynstvy Rasiei, padkreślivajučy vinu rasiejcaŭ za vajnu. Miescami hety vystup nahadvaŭ navat samabičavańnie.
A sama rasiejskaja nobeleŭskaja delehacyja, zdajecca, rabiła ŭsio mahčymaje, kab być mienš prykmietnymi. Jak skazaŭ mnie adzin žurnalist paśla lekcyi Jana Račynskaha, jon vyhladaŭ tak, «nibyta niasie na svaich plačach uvieś smutak, soram i hora, jakija rasiejcy pavinny adčuvać da ŭkrainskaha narodu».
Biełarusaŭ mała cikavić premija Bialackamu i cyrymonija
Paśla ŭračystaści pachavańnia ŭ Vilni Kastusia Kalinoŭskaha i jahonych paŭstancaŭ, paśla «biełaruskaha vybuchu» ŭ 2020 hodzie, cyrymonija ŭ Osła, biassprečna, adna z samych kranalnych hramadzka-palityčnych padziejaŭ. Jaje važnaść nia tolki ŭ tym, što biełaruskuju pracu i pakuty zaŭvažyli ŭ śviecie i zasłužana acanili. Honar i ŭdziačnaść, jakija mnohija adčuvali ŭ hetyja dni za svoj narod, — heta toje, što biełarusaŭ pavinna abjadnoŭvać, umacoŭvać i dadać nadziei ŭ toj peryjad historyi, kali heta vielmi nieabchodna.
Pry ŭsioj uźniosłaści i važnaści momantu ja i maje kalehi ź Biełarusi pahadzilisia ŭ dumcy, što samich biełarusaŭ hety momant usio ž mała zacikaviŭ. Havorka nie pra tuju aŭdytoryju, jakaja čytaje hety tekst. Ale abjektyŭna Nobeleŭskaja premija dla biełarusa Alesia Bialackaha nia vyklikała ažyjatažu siarod čytačoŭ i hledačoŭ. Tut nia treba cytavać niejkuju ŭnutranuju statystyku, dastatkova pahladzieć, kolki ludziej pahladzieli vystup Natalli Pinčuk na roznych biełaruskich kanałach u YouTube.
Možna kolki zaŭhodna narakać na śviet, jaki nie cikavicca losam Biełarusi, ale jon i nie pačnie cikavicca, kali biełaruskija hieroi nia stanuć cikavymi samim biełarusam.
