Fota: Netflix
Sioleta adbyłasia premjera dvuch filmaŭ pra Pinokia, ale adroźnieńni pamiž imi vidavočnyja. Adzin — heta remejk amierykanskaha režysiora Robierta Ziemiekisa multfilma Uołta Dyśnieja 1940 hoda, u jakim Tom Chenks hraje pryjemnaha źbiadniełaha cieślara Džepieta, a Džozef Hordan-Levit ahučvaje Havoračaha Cvyrkuna.
U inšaj stužcy, źniataj Hiljerma del Tora, syn Džepieta hinie pad bombaj, a Džepieta (Devid Bredli) u pjanaj lutaści vyrazaje draŭlanaha chłopčyka, a Italijaj kirujuć fašysty Musalini. A jašče ciaham filma hałoŭny hieroj pamiraje niekalki razoŭ. «Pinokia pamiraje ŭ našym filmie try ci čatyry razy, — raskazvaje del Tora BBC Culture, — i viadzie dyjałoh sa Śmierciu, i Śmierć vučyć jaho, što adziny sposab pa-sapraŭdnamu pražyć žyćcio — heta pamierci ŭ kancy. Isnuje kala 60 viersij Pinokia, i ja hatovy paspračacca, što takoha niama ni ŭ vodnaj z hetych šaścidziesiaci viersij».
Režysior navat uklučyŭ svajo imia ŭ poŭnuju nazvu animacyjnaha filma — «Pinokia Hiljerma del Tora», što całkam spraviadliva, bo heta typovy tvor del Tora. Jaho žudasnyja čaroŭnyja istoty zdajucca svajakami tych, što byli ŭ «Chełboi» 2004 hoda, a kanflikt pamiž niezvyčajnym hałoŭnym hierojem (Hrehary Man) i złosnym uradavym čynoŭnikam (Ron Pierłman) pieraklikajecca z kanfliktam u «Formie vady» (2017). «My z samaha pačatku jasna dali zrazumieć, što hety film nieparyŭna źviazany z «Chrybtom djabła» i «Łabiryntam Faŭna», — kaža del Tora, majučy na ŭvazie dźvie svaje bolš rannija chorar-fantazii, jakija abjadnali prajavy zvyšnaturalnaha i hramadzianskuju vajnu ŭ Ispanii. «Ja daŭ zrazumieć [Netfliksu, jaki finansavaŭ film], što ja rablu heta nie dla dziaciej i nie dla baćkoŭ-futbalistaŭ. Ja rablu heta dla siabie i svajoj kamandy».
«Ja pahladzieŭ film Dyśnieja, kali byŭ zusim mały, i heta adzin z samych strašnych filmaŭ, jakija ja kali-niebudź bačyŭ» (Hiljerma del Tora)
Jakim by svojeasablivym ni było bačańnie del Tora, jon nie robić miłuju kazku žachlivaj. Samaj viadomaj viersijaj historyi Buracina ŭ śviecie pa-raniejšamu zastajecca multfilm Dyśnieja, u jakim Pinokia byŭ pieratvorany ŭ asła i prahłynuty hihanckaj marskoj pačvaraj. «Ja pahladzieŭ film Dyśnieja, kali byŭ zusim mały, — kaža del Tora, — i heta adzin z samych strašnych filmaŭ, jakija ja bačyŭ u svaim žyćci».
Aryhinalnaja kniha jašče bolš strašnaja. Jak kaža del Tora, źniata bolš za 60 filmaŭ pra Pinokia i «jašče da taho, jak jon ubačyŭ dysnejeŭski film, jon bačyŭ hieroja ŭ knižkach-razmaloŭkach i knižkach z karcinkami». Adnak raman staić asabniakom ad usich ich jak adzin z samych dziŭnych i tryvožnych kłasičnych tvoraŭ dziciačaj litaratury.
Jaho aŭtar — Karła Łarencini — uziaŭ psieŭdanim Karła Kałodzi, ad nazvy rodnaha horada svajoj maci. Jamu, dziaržaŭnamu słužboŭcu, palityčnamu žurnalistu i piśmieńniku, fłarentyjski vydaviec u 1875 hodzie zamoviŭ pierakład padborki francuzskich kazak XVII i XVIII stahodździaŭ. Hety tom mieŭ taki pośpiech, što Kałodzi paprasili napisać bolš dziciačych apaviadańniaŭ, pažadana z mocnymi maralnymi pasyłami. U 1881 hodzie La storia di un burattino («Historyja maryjanietki») była apublikavanaja ŭ vyhladzie štotydniovaj kałonki ŭ dziciačaj haziecie.
Usim, chto viedaje Pinokia tolki pa jaho ekrannych uvasableńniach, varta naściarožycca. U knizie Džepieta biadniejšy, čym u stužkach Dyśnieja abo ŭ filmach del Tora, — u jaho na ścianie namalavany ahoń, tamu što ŭ jaho niama hrošaj, kab kuplać sabie vuhal ci drovy. Piersanaž, jakoha my viedajem jak Cvyrkuna Džymini ci Siebaśćiana Cvyrkuna (Juen MakHrehar) u viersii del Tora, — heta prosta cvyrkun, jaki razmaŭlaje. I jon isnuje tolki na praciahu dźviuch staronak, pierš čym Pinokia kinie ŭ jaho małatok i «jon, miortvy, ulipnie ŭ ścianu». Błakitnaja Fieja — pryvidnaja Maleńkaja Dziaŭčynka, jakaja havoryć «nie varušačy vusnami… słabym hołasam, jaki, zdavałasia, danosicca ź inšaha śvietu». A Kot i Lisa viešajuć Pinokia na dubie. «Piatla, jakaja ŭsio tužej zaciahvałasia na jaho šyi, dušyła jaho», — piša Kałodzi. «Jon adčuvaŭ nabližeńnie śmierci… ».
Kab zrabić situacyju jašče bolš zmročnaj, treba adznačyć, što heta mahło być kancom historyi. Kałodzi płanavaŭ pakinuć svajho niaŭdačlivaha hieroja ŭ piatli. I tolki praz čatyry miesiacy sieryjał byŭ adnoŭleny, bo čytačy stali prasić praciahu. Nastupny raździeł nie taki zmročny: miortvaja Maleńkaja Dziaŭčynka pieraradžajecca ŭ fieju. Ale śviet kazki praciahvaje zastavacca ašałamlalna dziŭnym. Jak patłumačyć karotkuju sustreču hieroja z hihanckaj źmiajoj, jakaja śmiajecca tak, što łopajecca ad hetaha i pamiraje?
Strach pierad darosłym śvietam
Samyja blizkija anałahi knihi na anhlijskaj movie — «Pryhody Alisy ŭ dzivosnaj krainie» i jaje praciah — «Zalustroŭje».
Apošni byŭ apublikavany ŭ 1871 hodzie, za 10 hadoŭ da Pinokia; kazki Luisa Kerała vypuścili jak dysnejeŭski film u 1951 hodzie, praz 11 hadoŭ paśla «Pinokia». En Łoŭsan Łukas, jakaja pierakłała i prezientavała vydańnie «Pinokia» dla Oxford University Press, pryznaje, što abodva tvory mohuć adšturchnuć dziaciej: «Pryhody Alisy mohuć pužać (abo razdražniać), a nieščaślivaje badziańnie Pinokia — stamlać abo zdavacca kašmarnym», — raskazała pierakładčyca dla BBC.Culture. Dla darosłych mudrahielisty apovied Kałodzi stavić pytańni pra toje, što ŭ tvory vyśmiejvajecca i simvalizujecca i što Kałodzi kaža pra niadaŭna abjadnanaje (u 1871 hodzie) Italjanskaje karaleŭstva.
«Pinokia» paraŭnoŭvali z «Adysiejaj» i «Boskaj kamiedyjaj» Dante, — kaža Łukas va ŭvodzinach. — Asabliva ŭ Italii pra heta napisana stolki ž i vyłučana stolki ž interpretacyj, kolki i dla hetych vialikich tvoraŭ suśvietnaj litaratury… Byli ideałahičnyja, marksisckija, fiłasofskija, antrapałahičnyja, psichaanalityčnyja i frejdysckija pračytańni».
U adnoj z rabot navat śćviardžajecca, što Pinokia — heta fihura Chrysta, bo Džepieta — ciaślar, čyjo imia źjaŭlajecca pamianšalnym ad Džuzepe (Giuseppe), abo Jazepa (Joseph), a kalarovaja hama Błakitnaj Fiei adpaviadaje siniaj mantyi, u jakoj tradycyjna vyjaŭlali Dzievu Maryju. Łukas abviarhaje hetuju interpretacyju, ale jana paŭtarajecca ŭ «Pinokia» Hiljerma del Tora, kali žyvaja maryjanietka hladzić na ŭkryžavańnie i razvažaje: «Jon taksama zrobleny z dreva. Čamu jon padabajecca ŭsim, a ja — nie?».
«Ja vielmi chacieŭ zrabić niepasłuchmianaha Buracina, a niepasłušenstva zrabić dobraj jakaściu» (Hiljerma del Tora)
Samaja dakładnaja ekranizacyja ramana — heta fantastyčny italjanski film 2019 hoda, źniaty režysioram Matea Harone («Hamora») pa jaho ž scenaryi. Rabierta Bienińji hraje Džepieta. (U 2002 hodzie Bienińji syhraŭ Pinokia ŭ filmie, jaki źniaŭ sam, choć jamu tady było 50 hadoŭ.) Dla Harone Pinokia — heta chronika baćkoŭskaj lubovi, sielskaj biednaści i pylnych taskanskich piejzažaŭ. Dla surežysiora viersii del Tora Marka Hustafsana «Pinokia» — heta «historyja stvareńnia» pradmieta mastactva, jaki žyvie ŭłasnym žyćciom, asobnym ad svajho stvaralnika. «Jak mastak, — kaža Hustafsan u intervju BBC Culture, — vy robicie niešta, dumajecie, što viedajecie, što robicie, i pakazvajecie heta śvietu, a potym, mahčyma, heta nie vyklikaje toj reakcyi, jakoj vy chacieli. Ale heta dobra. Vam chočacca ŭsio źmianić. Heta idealny tvor».
Hałoŭnaj temaj dla del Tora źjaŭlajecca niespraviadlivaść u adnosinach da dziaciej, jakimi kamandujuć darosłyja. U ramanie Kałodzi Pinokia karajuć kožny raz, kali jon nie słuchajecca, i ŭrešcie jon pryvučajecca rabić toje, što jamu kažuć. «My vielmi demanstratyŭna sprabavali hetaha paźbiehnuć, — kaža del Tora. — Ja sapraŭdy chacieŭ zrabić niepasłuchmianaha Pinokia i pakazać niepasłuchmianaść dobraj jakaściu. Ja chacieŭ, kab źmianilisia ŭsie, akramia jaho. Pa chodzie stužki cvyrkun vučycca ŭ Pinokia, a Pinokia vielmi mała vučycca ŭ cvyrkuna. Ja ŭ niejkim sensie supiarečyŭ tvoru, ale chacieŭ pakazać štości bolš padobnaje da taho, jak ja adčuvaŭ siabie ŭ dziacinstvie. Ja adčuvaŭ, što ŭsio hetaje «pryručeńnie» pužaje mianie».
Što abjadnoŭvaje ŭsie interpretacyi historyi pra Pinokia, dyk heta niezabyŭnyja vobrazy Kałodzi: draŭlany chłopčyk; havoračy cvyrkun; nos, jaki vyciahvajecca, kali vy chłusicie. Pracavać z hetymi vobrazami — ruchacca ŭ pošuku mahutnaj iściny. «Ja dumaju, što heta strach pierad śvietam darosłych, — kaža del Tora. — Hetaja ideja, što vy kinutyja ŭ śviet darosłych kaštoŭnaściaŭ, jakija nie tolki ciažka zrazumieć, ale i jakija ŭrešcie akazvajucca falšyvymi. Voś jak ja adčuvaŭ siabie, kali byŭ dziciem. Usio, što tabie havaryli darosłyja, jany sami nie razumieli».
U pieršaj pałovie knihi Pinokia čyniać pieraškody niekalki złodziejaŭ. U druhoj pałovie čatyry čornyja trusy prynosiać u jaho pakoj damavinu, kab vynieści Pinokia ŭ joj, choć jon jašče žyvy, a sudździa (jaki akazvajecca haryłaj) kidaje hieroja ŭ turmu, bo jon staŭ achviaraj rabaŭnika. Jakimi b fantastyčnymi ni byli hetyja epizody, strach, jaki jany vyklikajuć, pačućcie zahublenaści i biezdapamožnaści ŭ darosłym hramadstvie, dzie ničoha nie maje sensu, — bolš paznavalnaje, čym u adnosna ŭparadkavanych i łahičnych apoviedach u bolšaści dziciačych knih.
Toje ž samaje i z centralnym piersanažam. Usie viedajuć, što Pinokia choča być sapraŭdnym chłopčykam, ale hałoŭnaja pryčyna, čamu jon zastajecca ŭlubioncam na praciahu amal 150 hadoŭ, — u tym, što jon zaŭsiody sapraŭdny, sapraŭdny jak nijaki inšy litaraturny hieroj. Zamiest taho, kab być biasstrašnym i vysakarodnym, Pinokia hruby, ehaistyčny, naiŭny, cikaŭny, niepamiatlivy, lohka paddajecca spakusam, pavolna vučycca na svaich pamyłkach, lohka biantežycca, kali štości idzie nie tak, ale ščyry, dobrazyčlivy i zdolny na śmiełyja ŭčynki. Draŭlany, nie draŭlany, ale jon čałaviečny-čałaviečny.
Film «Pinokia» Hiljerma del Tora vyjšaŭ na Netflix 9 śniežnia.
nu pram, jak ja. da, Mad.?