Tak skłałasia histaryčna: u našych šyrotach racyjon maje jaskravuju siezonnaść. Naprykład, pra suchafrukty siaredniestatystyčny spažyviec uspaminaje bližej da chaładoŭ. Mienavita ciapier kłapatlivyja babuli pačynajuć krucić na miasarubkach dla ŭnukaŭ vitaminnuju sumieś — napeŭna, mnohija ź dziacinstva pamiatajuć jaje skład: čarnaśliŭ, kuraha, razynki, hreckija arechi i miod. Mahčymyja varyjanty — časam dadajuć inžyr, časam finiki, časam funduk.
Nieapietytnuju z vyhladu, ale duchmianuju i smačnuju masu raskładvajuć u niekalki paŭlitrovych słoikaŭ i pieradajuć dzieciam z zahadam: «Nie zabudźciesia, pa adnoj čajnaj łyžcy ranicaj našča, a zapivać — ciopłaj kipiačonaj vadoj». Recept pravierany, upieršyniu ŭvajšoŭ u modu ŭ 1980-ch. I, darečy, atrymaŭ adabreńnie sučasnych nutrycyjołahaŭ. Reč u tym, što, napeŭna, niama takoha praduktu, jaki moh by paraŭnacca z suchafruktami pa kolkaści ŭtrymańnia minieralnych rečyvaŭ i mikraelemientaŭ — kaliju, mahniju, fosfaru, marhancu, žaleza, miedzi, siery, chłoru, cynku, natryju, nikielu, malibdena, kobaltu, jodu i sielenu.
Plus da hetaha jany — najbahaciejšaja krynica vitaminaŭ. Z 10 kh sadaviny atrymlivajecca ŭsiaho kala 2 kh suchafruktaŭ, heta značyć, u ich u 5 razoŭ bolš arhaničnych kisłot, vitaminaŭ i minieralnych rečyvaŭ, čym u takoj ža kolkaści śviežaj sadaviny. Hetym i abumoŭleny vydatnyja karysnyja ŭłaścivaści: pazbaŭlajučysia vady, ale nie hublajučy pažyŭnaj kaštoŭnaści, suchafrukty pieratvarajucca ŭ mahutny kancentrat vitaminaŭ i mikraelemientaŭ.
Siabroŭka hipiertonikaŭ
Usio vyšejskazanaje ŭ poŭnaj miery možna adnieści da kurahi — hałoŭnych suchafruktaŭ sardečnikaŭ. Kurahu — sušanyja abrykosy biez kostački — prydumali staražytnyja kitajcy. Na Kaŭkazie i ŭ Siaredniaj Azii, dzie abrykosavyja drevy vyroščvajucca ŭ haradskich sadach i na prysiadzibnych učastkach, jak u nas jabłyni, sušanyja płady hetaha dreva dzielać na roznyja vidy, i kuraha — tolki adzin ź ich. Sušany całkam abrykos z kostačkaj nazyvajecca ŭruk. Kuraha — heta vysušanyja pałavinki abrykosu biez kostački. A toje, što pryvykli nazyvać kurahoj my, — vysušany całkam abrykos biez kostački — heta kajsa.
— Dyk voś, samy karysny — heta ŭruk, — raspaviadaje pradaviec Tenhiz.
Jon kaža, što ŭ jaho na radzimie abrykosy sušać niepasredna na drevach, pakidajučy płady na halincy da poŭnaj straty vady.
Ale, u pryncypie, pry lubym sposabie suški mienavita ŭruk vyznačajecca vysokim utrymańniem kaliju, nieabchodnaha dla zdaroŭja niervaŭ, rehulacyi kryvianoha cisku i padtrymańnia aptymalnaj raboty sardečna-sasudzistaj sistemy. Siońnia kardyjołahi salidarnyja sa staražytnymi miedykami: uruk sapraŭdy likviduje zakuporvańnie sasudaŭ i raźmiahčaje puchliny. Takija ž hajučyja ŭłaścivaści, choć i ŭ niekalki mienšaj stupieni, miedyki pryznajuć za kurahoj i kajsoj. Sałodkija hatunki suchafruktaŭ z abrykosu tradycyjna prapisvajuć pry niervovych zachvorvańniach, kisłyja — pry prastudach i mihreni. Ale ŭ niečym kuraha i kajsa pieraŭzychodziać uruk. Sušanyja abrykosy biez kostački ŭtrymlivajuć značna bolš jodu, cukraŭ i karatynu. Rehularnaje spažyvańnie kurahi — dobraja prafiłaktyka endakrynnych zachvorvańniaŭ. Lubyja suchafrukty z abrykosaŭ — z kostačkaj i biez — umacujuć sardečnuju myšcu i padtrymajuć zrok pry ŭzrostavych źmienach siatčatki (suchafrukt utrymlivaje kalij, karatyn, arhaničnyja kisłoty, žaleza, fosfar, kalcyj, vitaminy S i V5).
Da viedama tych, chto chudzieje: kuraha kałaryjnaja. U 100 h — 190 kkał. Kab skinuć vahu, a nie pataŭścieć na kurahie, za dzień treba źjadać 5-10 štuk, i nie bolš.
U Biełaruś kuraha pryjechała ŭ hetym siezonie ŭ asnoŭnym z Tadžykistana i Turcyi. Tadžykskaja z kiślinkaj na Kamaroŭcy 19 rubloŭ za kiło, sałodkaja — 23, tureckaja «šakaładnaha» hatunku — 40 rubloŭ za kiłahram. Uruk (taksama z Tadžykistana) abydziecca hetaj vosieńniu ad 18 da 30 rubloŭ za kiłahram.
Žaleznyja niervy, zdarovyja nyrki
Čarnaśliŭ, vysušany płod adnajmiennych hatunkaŭ ślivy, — zdajecca, samyja narodnyja suchafrukty našych šyrot.
— Bolš za ŭsio biaruć čarnaśliŭ, potym iduć pa zapatrabavanaści razynki i kuraha, — raspaviadaje pradaviec Śviatłana.
Jana kaža, što najlepšyja dla vysušvańnia — ślivy sortu «vienhierka» (jany sałodkija i sa ščylnaj miakaćciu, tamu sušyć ich nieskładana, i čarnaśliŭ biez usialakich chitrykaŭ atrymlivajecca vydatnym). Zaraz na Kamaroŭcy možna znajści čarnaśliŭ z Paŭnočnaha Kaŭkaza, Małdovy i z paŭdniovych abłaściej Rasii.
Kałoryj u čarnaślivie navat bolš, čym u kurazie (231 kkał na 100 h), ale i karysnych ułaścivaściaŭ nie mienš. Pradukt bahaty vitaminami (Je, beta-karatyn, RR, S, hrupy V), źmiaščaje žaleza, kalij, kalcyj, natryj, mahnij, fosfar, kobalt, jod, cynk, ftor, marhaniec, miedź. Dziakujučy polifienołam pavyšaje pruhkaść sasudzistaj ścienki (pryvitańnie, hipiertoniki!), adnaŭlaje panižanuju pracazdolnaść (asabliva aktualna dla źniasilenych hipadynamijaj pradstaŭnikoŭ «siadziačaj pracy») i palapšaje ahulny stan arhanizma (na zamietku asłablenym markotnaj haradskoj vosieńniu). Taksama čarnaśliŭ — vierny sajuźnik dziaŭčat: palapšaje stan skury pry akne. Karysnyja suchafrukty pry močakamiennaj chvarobie i padtrymlivajuć rN-bałans u arhaniźmie.
Čarnaśliŭ, jak i kuraha, byvaje z kostačkaj i bieź jaje. Z kostačkaj — bolš karysny. I tanny, darečy. Małdaŭski z kostačkaj — u siarednim 10-13 rubloŭ za kiło, bieź jaje — 15-17.
— Lepš vaźmicie z kostačkaj, — raić Śviatłana. — Kali kostačku dastajuć, u płod mohuć trapić škodnyja bakteryi. Ja zaŭsiody raju pakupnikam mienavita z kostačkaj, asabliva kali biaruć dla dziaciej. Kostačku dastaniecie sami. A kali bieracie biez kostački, abaviazkova staranna myjcie pad pratočnaj vadoj adtulinu ŭ płodzie, praź jakuju kostačku dastavali.
Ad biassonicy i hrypu
Razynki byvajuć čatyroch asnoŭnych vidaŭ: śvietła-karyčnievyja (sa śvietłaha vinahradu hatunku kišmiš, samyja maleńkija i biez kostačak), čornyja (ź ciomnaha vinahradu biez kostačak), žoŭtyja (ź biełaha vinahradu z adnoj kostačkaj) i bujnyja ciomna-karyčnievyja (z čyrvonaha vinahradu).
— Na vypiečku bolš padychodziać ciomnyja sałodkija razynki, — pravodzić «likbiez» pradaviec Kaciaryna. — Bieły nie taki sałodki, jaho čaściej biaruć prosta pajeści abo dla zdaroŭja.
Usie čatyry raznavidnaści zaraz prapanavanyja na charčovych rynkach davoli šyroka. Kaštujuć jany pa-roznamu. Ad 24 rubloŭ za kiło (śvietłyja razynki, biez kostačak, «džamba» pryjechali z Čyli) da 11-12,50 («hołd», Małdova). Uźbiekskija ciomnyja razynki ź vinahradu hatunku kišmiš — 17-25 rubloŭ za kiło.
Pra karyść razynak dla zdaroŭsia razvažać možna doŭha, tak što abmiažujemsia asnoŭnymi plusami. Suchafrukty zdymajuć apuchłaść i źnižajuć razdražnialnaść, chutka adnaŭlajuć siły i lečać ad aniemii, palapšajuć stan zuboŭ i dziosien i narmalizujuć rabotu serca. I što asabliva aktualna, spryjajuć chutkamu lačeńniu ad prastud, hrypu (i navat kavidu, kali vieryć pradaŭcam) i ŭmacoŭvajuć imunitet. A akramia hetaha, dapamahajuć spravicca ź biassońnicaj. Usie vidy razynak ŭtrymlivajuć vitaminy hrupy V (V1, V2, V5), N i RR, biesprecedentna vialikuju kolkaść kaliju, a taksama kalcyj, mahnij, žaleza, fosfar i natryj.
Ničoha, akramia karyści
My, uradžency paŭnočnych šyrot, nie ŭmiejem vybirać suchafrukty. Situacyja ŭskładniajecca jašče i tym, što ŭ naš čas nialohka znajści pradukt, vysušany pa ŭsich praviłach. Sučasnyja technałohii suški ŭklučajuć prymianieńnie chimikataŭ, što značna źnižaje karyść, a časam moža zrabić suchafrukty i zusim nie karysnymi dla zdaroŭja. Naprykład, dla nadańnia kurazie intensiŭnaj aranžavaj afarboŭki, a taksama kab nie dapuścić hnijeńnia padčas doŭhaha zachoŭvańnia, vykarystoŭvajecca siarnisty anhidryd (SO2). U sučasnym pracesie vytvorčaści kurahi mohuć udzielničać taksama farbavalniki. Śliva i vinahrad majuć toŭstuju skurku, i kab paskoryć sušku, ich mohuć apracavać kaŭstyčnaj sodaj (Je524) — heta sintetyčnaje rečyva taksama vykarystoŭvajuć u bytavoj chimii. Kab suchafrukty nie źlipalisia pamiž saboj, ich apracoŭvajuć raślinnym tłuščam, i nakolki jon jakasny, zastajecca na sumleńni vytvorcy.
Na samaj spravie, sapraŭdny jakasny i karysny pradukt mocna prajhraje ŭ pryhažości suchafruktam, vyrablenym z užyvańniem vyšejnazvanych rečyvaŭ. Kali abrykosy sušacca ŭ naturalnych umovach, jany, hublajučy vilhać, nabyvajuć ciomna-karyčnievy koler. Kuraha, jakaja pryniasie karyść arhanizmu, nie pavinna być prazrystaj. Dastatkova pruhkaja navobmacak, takaja jana maje matavaje abo navat šaravataje adcieńnie. Kali vy nie ŭpeŭnienyja ŭ jakaści nabytaj kurahi, lepš zalicie jaje kipieniem na paŭhadziny, potym dobra vymyjcie pad pratočnaj vadoj i znoŭ vysušycie, raskłaŭšy na papiarovaj survetcy.
Vysušanyja biez prymianieńnia chimikataŭ razynki taksama z matavym adcieńniem — jany nie pavinny mieć bliskučuju pavierchniu. U ideale, kali razynki «eka», na častcy jahad pavinna prysutničać pładanožka. Razynki nie pavinny być prazrystymi — heta pakazvaje na apracoŭku ich roznymi rečyvami.
«Pravilny» čarnaśliŭ — ciomna-siniaha koleru, całkam suchi i dosyć «nietavarnaha vyhladu» — zmorščany i matavy, a nie bliskučy.
