Fota: «Vydaviectva łacinka»
«Z taho samoha momantu, jak Hary viarnuŭsia z školy na lietnija vakacyi, dziadźka Viernan abychodziŭsia z chlopčykam tak, jak byccam jon byŭ bombaj, hatovaj u liubuju chvilinu padarvacca, i ŭsio tamu, što Hary sapraŭdy nie byŭ narmaĺnym dziciom. Dakladniej skazać, jon byŭ nastoĺki nie narmaĺnym, nakoĺki heta naohul mahčyma».
Heta ŭryvak z «Hary Poter i Tajemny Pakoj», pieraviedzienaha na łacinku.
Hrupa entuzijastaŭ pieravodzić na biełaruskuju łacinku viadomyja tvory zamiežnych aŭtaraŭ. U supołcy złacinkavanyja «Źviaz piarścionka» dy «Hary Poter i tajemnaja zała».
Łacinka razam z kirylicaj i arabicaj — tradycyjnyja biełaruskija pravapisy. Biełarusy aktyŭna vykarystoŭvali łacinku z XVII stahodździa. Joju pisali Janka Kupała, Vincent Dunin-Marcinkievič, Francišak Bahuševič.
Na joj vydavałasia «Mužyckaja praŭda» Kastusia Kalinoŭskaha, a taksama, niejki čas, «Naša Dola» i «Naša Niva». Za čatyry stahodździ svajho isnavańnia jana mieła niekalki varyjantaŭ. Apošni ź ich, aficyjny, ciapier na haradskich pakazalnikach dy schiemach minskaha mietro. Hety varyjant łacinki byŭ pryniaty ŭ 2009 hodzie biełaruskaj Akademijaj navuk dy zaćvierdžany AAN.
«Chacieŭ pačytać fantastyku»
Adzin ź inicyjataraŭ stvareńnia supołki 29-hadovy Alaksandr žyvie ŭ Litvie, kudy vymušana vyjechaŭ, ratujučysia ad palityčnych represij. U Biełarusi suprać jaho raspačataja kryminalnaja sprava.
Hod tamu, užo ŭ vyhnańni, jon chacieŭ prydbać na łacincy patrebnuju knihu — jaho cikaviła fantastyka, ale jamu hetaha nie ŭdałosia. Tady vyrašyŭ zaniacca łacinizacyjaj sam.
Pra łacinku Alaksandr daviedaŭsia, kali vučyŭsia ŭ škole, ad nastaŭnicy. Jana raskazała kłasu ab isnavańni takoha pravapisu i pakazała hazietu «Naša Niva» pačatku XX stahodździa, vydadzienuju kirylicaj i łacinkaj.
«Biełarusy pavinny viedać usie varyjanty pravapisu svajoj movy. Ja dumaju, u budučyni łacinka stanie kali nie asnoŭnym pravapisam, to stanie ŭžyvacca čaściej», — tłumačyć Alaksandr svajo razumieńnie važnaści spravy, jakoj zajmajecca.
Praz sacyjalnyja sietki Alaksandr znajšoŭ adnadumcaŭ. Jon kaža, što ŭ supołcy dvoje pierakładčykaŭ. Adzin pierakładaje teksty z rasiejskaj i anhielskaj movaŭ na biełaruskuju. Druhaja pieravodzić z kirylicy na łacinku. Surazmoŭca ŭdakładniaje, što kiryličnyja teksty spačatku kanviertujucca ŭ łacinkavyja, a potym vyčytvajucca. Pierakładčykam dapamahaje nastaŭnica biełaruskaj movy. Pieryjadyčna dałučajucca da kamandy novyja ludzi, jakija dajuć rady vyčytcy tekstaŭ.
«Mianie ździviła, što amataraŭ biełaruskaj łacinki niamała. Jany padkazvajuć pamyłki ŭ pierakładach. Znajšlisia dvoje znaŭcaŭ łacinki, jakija vyčytvajuć teksty i ŭ jakich ja vučusia. Hetyja dva chłopcy z Polščy. Adzin ź ich 23 hady tam žyvie i svaich dziaciej vučyć biełaruskaj łacincy», — raspaviadaje Alaksandr.
«Ale prafiesijnaha recenzienta ŭ nas niama pakul. Kali b taki znajšoŭsia, to jamu byli b udziačnyja. Navat hrošy sabrali b, kab zapłacić», — adznačaje Alaksandr. Na siońnia jany patracili na svaju dziejnaść 2000 jeŭra, — tłumačyć jon i adznačaje, što finansujecca dziejnaść supołki «sa svajoj kišeni», danataŭ nie źbiraje.
Pa słovach Alaksandra, značnaja častka hrošaj pajšła na raspracoŭku admysłovaha kanviertara, bo, kaža jon, isnujučyja nieprydatnyja dla pracy ź vialikimi tekstami. Taksama častku srodkaŭ patracili na hanarary niekatorym śpiecyjalistam.
Alaksandr śćviardžaje, što paśla publikacyi pierabitaj na łacinku knihi pra Hary Potera bolš za 300 čałaviek adreahavali dopisami pierakładčykam. Ludzi čakajuć nastupnych tvoraŭ.
Jon čakaje, što čytačy buduć pisać u sacyjalnych sietkach ab pierakładzienych vydaviectvam knihach.
«Lacinka.org» dy inšyja
Isnujuć i inšyja inicyjatyvy pa papularyzacyi biełaruskaj łacinki. Jaje rupliŭcy stvarajuć niefarmalnyja supołki i sprabujuć pašyrać svaje idei.
Naprykład, u Polščy entuzijasty łacinkavaha biełaruskaha pravapisu abjadnalisia ŭ 2007 hodzie ŭ tavarystva Lacinka.org. Jano zarehistravanaje i zastajecca dziejnym, choć sajt arhanizacyi nie pracuje.
Zasnavalniki tavarystva adznačajuć, što «los łacinki ŭ rukach biełarusaŭ, jakija ličać hety sposab piśma bolš pryvabnym i, admoviŭšysia ad kirylicy, karystajucca joju štodzionna».
«Lacinka.org aryjentujecca pieravažna na biełaruskaje słova: mastackaja litaratura, muzyka, internet, IT. My padtrymlivajem talenavitych piśmieńnikaŭ, muzykaŭ, prahramistaŭ, veb-majstroŭ i navat aŭtaraŭ błohaŭ. Prosta ŭsim, kamu nieabyjakavy los biełaruskaj łacinki», — dekłaruje tavarystva.
«Ukantakcie» supołka «Biełaruskaja łacinka i kultura» papularyzuje biełaruskuju movu dy jaje łacinkavy varyjant pravapisu. Dopisy ŭ pabliku abnaŭlajucca.
«Spadarstva, kali niaciažka, prośba nacisnuć «rekamiendavać». A kali jość znajomyja, jakim moža być cikava naša tematyka — raskažycie im pra hetuju supołku», — zaklikajuć jaho ŭdzielniki.
«Łacincy nie vučać»
«Hałoŭnaja prablema ŭ tym, što biełaruskaj łacincy nie vučać u škole, — tłumačyć Alaksandr. — Sam ja skončyŭ polskamoŭnuju škołu i dla mianie čytać na łacincy nie niešta niezvyčajnaje».
Pavodle jaho, kab patłumačyć, što biełarusu łacinka nie čužaja, supołkaŭcy dałučali da pieršych svaich pierakładaŭ artykuł «Našaj Nivy» «Jak pravilna pisać biełaruskaj łacinkaj?»
Čytajcie taksama: Karotki ŭrok biełaruskaj łacinki: praviły i TEST
«Naahuł ja liču, što jaje treba dadavać da kožnaj knihi. Kab spačatku čytali jaje, a paśla — samu knihu», — davodzić Alaksandr.
«My na joj nie zarablajem»
U pierfiekcyjanistaŭ biełaruskaj łacinki mierkavańni nakont jakaści tekstaŭ supołki «Vydaviectva łacinka» razychodziacca. Niekatoryja ličać ich «pravapisna słabymi», bo ŭ tekstach jość pamyłki. Ale navat pierfiekcyjanisty ličać, što praca entuzijastaŭ nie škodzić biełaruščynie.
Dzie ŭ tekście pamyłki? Treba: «aDvykła», «kali B vy», «padobny DA idyjota», «hidkUju savu»
Inšyja, u kaho my pytalisia, kažuć, što jakaść tekstaŭ «prymalnaja». Adčuvajecca «miechaničny pierakład», ale ich dapracoŭvali pierakładčyki.
Dzie ŭ tekście pamyłki? Treba «pajechaŭ PA smokinhi», «pa padstryžanYM łužku» (kalki z rasiejskaj movy).
«Pamyłki sustrakajucca rehularna, ale ŭ cełym uzrovień niakiepski, — vykazvajecca adzin čytač. — Kali aceńvać u bałach, to niedzie 6—7 z 10».
A voś biełaruski vydaviec Hary Potera ŭziaŭsia za hałavu. Pravoŭ na publikacyju pierakładaŭ u jaho nichto nie prasiŭ.
«Kali heta budzie publična raspaŭsiudžvacca, heta hrubaje parušeńnie aŭtarskaha prava», — kaža Andrej Januškievič. Mienavita jaho vydaviectva ŭ svoj čas ukłałasia ŭ hety pierakład — vielmi pryhožy, darečy.
Alaksandr i sam pryznaje: ichnaja praca z hledzišča aŭtarskaha prava «prosta žach», bo jany «zajmajucca piractvam».
«Jak ja na heta hladžu? — tłumačyć rupliviec łacinki. — Heta amatarskaja viersija. My na joj nie zarablajem. My vykładajem teksty dla aznajamleńnia. Heta taja praca, jakuju my robim zadarma».
Jon pryznajecca, što «situacyja supołkaŭcam nie padabajecca i ciapier vyrašajecca, jak joj dać rady».
«My razumiejem, što Andrej Januškievič budzie duža zły, što my parušajem aŭtarskija pravy. Kali nie ŭdasca damovicca, to nadalej sami budziem pierakładać z anhlijskaj movy. Biezumoŭna, my chacieli b prydbać prava na łacinkavy pierakład, kab heta było zakonna», — adznačaje Alaksandr.
Andrej Januškievič kaža, što nie maje prava pieradavać inšym dazvoły.
«Luboje apubličvańnie, navat frahmientaŭ, navat biaspłatnaje, zabaroniena pa našych damovach z pravaŭładalnikami», — davodzić jon.
«Jość praviły i my pavinny ich vykonvać, kali my cyvilizavanaja kraina, — praciahvaje vydaviec. — Paviercie, šmat dzie nas usprymajuć jak dziki kraj. I nabyć pravy na Hary Potera aznačała złamać hetuju viziju».
Fota: «Vydaviectva łacinka»
Čytajcie taksama:
Dvajniki viadomych biełarusaŭ — častka 2. Ad padabienstva niekatorych vy ačmurejecie
