Fota: EFF-Graphics/wikimedia.org
Birmanski aktyvist Chan Ńjen Oo staŭ viadomy ŭ 2020 hodzie, publikujučy miemy i plotki pra birmanskich znakamitaściaŭ na Facebook, i da pačatku 2021 hoda jaho aŭdytoryja ŭ Mjanmie vyrasła da niekalkich sotniaŭ tysiač čałaviek. Paśla taho, jak u lutym 2022 hoda ŭładu ŭ krainie zachapili vajskoŭcy, jon staŭ pierakananym prychilnikam chunty, jakaja zabiła bolš za 1500 čałaviek i aryštavała tysiačy inšych ciaham kryvavych represijaŭ.
Nieŭzabavie jamu zabłakavali Facebook za parušeńnie ŭmovaŭ absłuhoŭvańnia i jon pierajšoŭ u Telegram. Tam jon raźmiaščaŭ paviedamleńni pra padtrymku vajskoŭcaŭ, fatahrafii zabitych hramadzianskich asobaŭ i padroblenyja parnahrafičnyja vyjavy, žančyny na jakich vydavalisia za apazicyjanierak. Časta hetyja paviedamleńni raźmiaščalisia ŭ inšych kanałach, jakija kirujucca sietkaj prychilnikaŭ chunty, i dasiahali dziasiatkaŭ tysiač prahladaŭ.
U hetym hodzie Chan Ńjen Oo pierajšoŭ da pramych pahroz. Praciŭniki chunty płanavali adznačyć hadavinu pieravarotu 1 lutaha «maŭklivym strajkam».
Na svaim kanale ŭ Telegram Chan Ńjen Oo razbušavaŭsia i paprasiŭ svaich padpisčykaŭ dasyłać jamu fatahrafii kram i pradpryjemstvaŭ, jakija płanujuć začynicca. Jany pahadzilisia, i jon pačaŭ publikavać malunki i adrasy svaim sta tysiačam padpisčykaŭ. Dziasiatki pamiaškańniaŭ byli abšukanyja palicyjaj. Chan Ńjen Oo zajaviŭ, što heta jaho zasłuha.
«Heta było pačatkam kampanii ckavańnia dysidentaŭ, — kaža Vaj Fo Mjint, aktyvist z Mjanmy pa abaronie ličbavych pravoŭ. — Z tych časoŭ jana tolki ŭzmacniłasia».
Za apošnija vosiem miesiacaŭ u Telegram-kanałach Chan Ńjejn Oo i inšych prychilnikaŭ pieravarotu, uklučajučy samaabvieščanaha žurnalista Tazina Oo i ŭpłyvovych vajskoŭcaŭ, byli zdeananimizavanyja sotni ludziej, jakich abvinavačvali ŭ padtrymcy Ruchu Supracivu, ad znakamitaściaŭ vysokaha ŭzroŭniu da ŭładalnikaŭ małoha biznesu i studentaŭ.
Z tych časoŭ dziasiatki ludziej byli aryštavanyja abo zabityja ŭ chodzie akcyj samasudu.
Kanał Chan Ńjen Oo byŭ vydaleny ŭ sakaviku paśla taho, jak na jaho pastupiła paviedamleńnie ab parušeńni praviłaŭ Telegram pa raspaŭsiudžvańni parnahrafii, ale ŭžo praź niekalki dzion jon adkryŭ inšy. Ciapier u jaho bolš za 70 tysiač padpisčykaŭ.
Prablema «źliva» asabistych danych u Telegram vychodzić daloka za miežy Mjanmy. WIRED pahavaryŭ z aktyvistami i ekśpiertami na Blizkim Uschodzie, Paŭdniova-Uschodniaj Azii i Uschodniaj Jeŭropie, jakija zajavili, što płatforma ihnaruje ich papiaredžańni pra napłyŭ palityčna matyvavanych «źlivaŭ» danych, dazvalajučy niebiaśpiečnamu kantentu raspaŭsiudžvacca, što pryvodzić da zapałochvańnia, hvałtu i śmierciaŭ.
U paviedamleńni Telegram pradstaŭnik kampanii Remi Von skazaŭ: «Z momantu svajho zapusku Telegram aktyŭna maderuje škodasny kantent na svajoj płatformie — uklučajučy publikacyju pryvatnaj infarmacyi. Našy maderatary aktyŭna sočać za publičnymi častkami prahramy, a taksama prymajuć paviedamleńni karystalnikaŭ, kab vydalić kantent, jaki parušaje našy ŭmovy».
Telegram, jaki ciapier naličvaje bolš za 700 miljonaŭ aktyŭnych karystalnikaŭ pa ŭsim śviecie, publična zajaŭlaje, što pryvatnyja paviedamleńni pavinny być niedastupnyja dla ŭradaŭ. Heta zrabiła jaho papularnym siarod ludziej, jakija žyvuć pry aŭtarytarnych režymach pa ŭsim śviecie (a taksama siarod amataraŭ teoryjaŭ zmovaŭ i praciŭnikaŭ vakcynacyi).
Ale struktura servisu, bo častkova heta miesiendžer, a častkova sacyjalnaja sietka, i amal poŭnaja adsutnaść aktyŭnaj maderacyi zrabili jaho «idealnym instrumientam dla kampanijaŭ ckavańnia», jakija adbyvajucca ŭ Mjanmie, kaža aktyvistka pa abaronie ličbavych pravoŭ Viktuar Rya.
Takaja struktura dazvalaje karystalnikam lohka ažyćciaŭlać raźmierkavanyja ataki, publikujučy celi dla pieraśledu i zaachvočvajučy svaich padpisčykaŭ raskapać abo padzialicca pryvatnaj infarmacyjaj, jakuju jany paśla mohuć raspaŭsiudzić bolš šyroka. Dezynfarmacyja abo asabistyja danyja mohuć lohka pierachodzić ad ananimnych indyvidualnych akaŭntaŭ da kanałaŭ z tysiačami karystalnikaŭ. Pierakryžavanaje raźmiaščeńnie źjaŭlajecca prostym i kanały mohuć charčavacca adzin ad adnaho, stvarajučy virusnaść biez ałharytmaŭ, jakija aktyŭna prasoŭvajuć škodny kantent.
Pieršaje masavaje prymianieńnie hetaj taktyki adbyłosia padčas masavych pratestaŭ u Hankonhu ŭ 2019 hodzie, kali prapiekinskija Telegram-kanały identyfikavali demanstrantaŭ i adpraŭlali infarmacyju pra ich uładam. Sotni pratestoŭcaŭ byli prysudžanyja da turemnaha źniavoleńnia za ŭdzieł u demanstracyjach. Ale pakolki horad byŭ raskołaty na «žoŭtuju» (za pratesty) i «siniuju» (za ŭrad i palicyju) linii, kanały taksama byli stvoranyja dla taho, kab pieraśledavać palicejskich i ich siemji. U listapadzie 2020 hoda supracoŭnik telekamunikacyjnaj kampanii byŭ pasadžany ŭ turmu na dva hady paśla taho, jak «źliŭ» danyja palicejskich i dziaržaŭnych słužačych praz Telegram. Z tych časoŭ źliŭ asabistych danych praz Telegram, padobna, raspaŭsiudziŭsia na novyja krainy. (Situacyja vielmi padobnaja na toje, što adbyłosia ŭ Biełarusi, tolki prysudy tut bolšyja — zaŭv. NN)
U Iraku hrupy apałčencaŭ i ich prychilniki stali ŭmieła vykarystoŭvać Telegram dla atrymańnia infarmacyi pra praciŭnikaŭ, takich jak lidary hrup hramadzianskaj supolnaści, jakuju jany paśla raspaŭsiudžvajuć na kanałach ź dziasiatkami tysiač padpisčykaŭ. Časam za infarmacyju prapanujuć ŭznaharodžańnie, pa słovach Chajdera Chamzoza, zasnavalnika Irakskaj sietki sacyjalnych miedyja, arhanizacyi, jakaja adsočvaje vykarystańnie sacyjalnych miedyja ŭ krainie. Časta heta supravadžajecca niepasrednymi ci prychavanymi pahrozami hvałtu. Celi sutykajucca ź pieraśledami i hvałtam, a niekatoryja byli vymušanyja pakinuć svaje damy, kaža Chamzoz.
Chamzoz pracuje ź linijaj dapamohi, jakaja dapamahaje aktyvistam, jakija stali mišeńniu dla napadak u sacyjalnych sietkach. Pavodle jaho słovaŭ, vykarystańnie Telegram dla pieraśledu pačałosia ŭ kancy 2019 hoda. «Z tych časoŭ ŭzrovień vyras, ja mahu skazać, bolš čym na 400 pracentaŭ, — skazaŭ jon. — Jość zanadta šmat prykładaŭ».
WIRED ŭbačyŭ niekalki paviedamleńniaŭ, u tym liku ŭ kanałach ź dziasiatkami tysiač padpisčykaŭ, u jakich publikavałasia asabistaja infarmacyja, uklučajučy numary telefonaŭ i pracoŭnyja adrasy ludziej. Chamzoz nieadnarazova stanaviŭsia mišeńniu dla paviedamleńniaŭ, u jakich jaho abvinavačvali ŭ tym, što jon źjaŭlajecca špijonam ŭrada ZŠA. Jon śćviardžaje, što dasyłaŭ hetyja dopisy administracyi Telegram.
Va Uschodniaj Jeŭropie, dzie Telegram źjaŭlajecca papularnaj płatformaj, paśla ŭvarvańnia Rasii va Ukrainu ŭ lutym 2022 hoda niekalki bujnych kampanij pa publikacyi asabistych danych stali bolš maštabnymi i častymi. Ukraincy vykarystoŭvajuć Telegram dla apublikavańnia pryvatnaj infarmacyi rasijskich vajskoŭcaŭ, palitykaŭ, mierkavanych kałabaracyjanistaŭ i špijonaŭ, sa słovaŭ ekśpiertaŭ pa raźviedcy pa adkrytych danych, jakija vyvučajuć kanflikt i paprasili zachavać ananimnaść. Rasijskija (i biełaruskija praŭładnyja — zaŭv. NN) kanały, tym časam, publikujuć danyja ludziej, jakija vajujuć za Ukrainu, časta abvinavačvajučy ich u nacyźmie. Project Nemesis, bujnaja rasijskaja sietka z asabistymi danymi, viadzie vielmi aktyŭny kanał u Telegram, publikujučy numary telefonaŭ, adrasy i inšuju asabistuju infarmacyju pra ŭkrainskich sałdataŭ.
Aktyvisty ŭ krainach, dzie «źlivy» asabistych danych pa palityčnych matyvach atrymali šyrokaje raspaŭsiudžvańnie, abvinavačvajuć Telegram ŭ tym, što jon zakryvaje vočy na hetuju prablemu.
U Mjanmie WIRED aznajomiŭsia z paviedamleńniem, adpraŭlenym aktyvistami ŭ administracyju Telegram, u jakim dakumientavalisia šmatlikija vypadki, kali pryvatnaja infarmacyja pieradavałasia razam z pahrozami hvałtu. Hetyja paviedamleńni pierapisvalisia ŭ kanał, źviazany z hrupaj linčavalnikaŭ, dzie paviedamleńni supravadžalisia hrafičnymi vyjavami trupaŭ z łahatypam hetaj hrupy. «Pakul što my bačym nulavuju reakcyju», — kaža Vaj Pchjo Mjint.
Aktyvisty ŭ krainie adpravili ŭ Telegram padrabiaznuju infarmacyju pra asobaŭ, jakija stajać za samymi niebiaśpiečnymi kanałami, paprasiŭšy ich uziać prykład z Facebook, jaki supracoŭničaje z hramadzianskaj supolnaściu dla vyjaŭleńnia złamyśnikaŭ, a nie zasiarodžvajecca tolki na asobnych frahmientach škodnasnaha kantentu.
«My sprabujem zrabić jak maha bolš pracy za ich, kažučy, što hety čałaviek naŭmysna vykarystoŭvaje vašu płatformu, hety čałaviek byŭ zabanieny va ŭsich inšych sietkach», — kaža adzin z aktyvistaŭ, jaki paprasiŭ ab ananimnaści, kab paźbiehnuć represij. Jany nie atrymali nijakaha adkazu ad kampanii Telegram.
Chamzoz skazaŭ, što Telegram u Iraku nijak nie ŭzajemadziejničaje z hramadzianskaj supolnaściu dla likvidacyi škody i značna adstaje ad inšych płatformaŭ u svaich namahańniach pa baraćbie z publikacyjaj asabistych danych i pahrozami ŭ adras karystalnikaŭ. Jaho arhanizacyja stvaryła liniju dapamohi dla aktyvistaŭ u krainie, dapamahajučy im, kali jany stanoviacca mišeńniu ŭ internecie. Kali heta adbyvajecca ŭ Instagram abo Facebook, čaściej za ŭsio im udajecca davoli chutka vydalić kantent. Kali my bačym heta ŭ Telegram, my kažam čałavieku:
«Prabačcie, my padadzim spravazdaču, ale nie čakajcie nijakaha ŭdziełu z boku Telegram. My čakajem, što hety [kantent] zastaniecca».
Ekśpierty pa maderacyi sacyjalnych sietak, jakija vyvučali Telegram, skazali WIRED, što jany sumniavajucca, što kampanija choča ci zdolnaja sistematyčna vyrašać prablemu publikacyi asabistych danych. Jany skazali, što kampanija, u jakoj, jak ličycca, pracuje ŭsiaho niekalki dziasiatkaŭ čałaviek pa ŭsim śviecie, vielmi mała raskryvaje svaju karparatyŭnuju strukturu i publična nazyvaje imiony tolki niekalkich svaich supracoŭnikaŭ. Ale jana značna pierarasła svaju infrastrukturu. U adroźnieńnie ad inšych płatformaŭ, jakija najmajuć štatnych i źniešnich maderataraŭ (i ŭsio jašče sprabujuć vyrašyć prablemy dezinfarmacyi i škodnaha kantentu), Telegram čynić supraciŭ maderacyi na ŭzroŭni svajoj fiłasofii i na praktycy.
«Heta nie prosta niedachop płatformy, — kaža Alaksandr Hierasimienka, postdaktarant Oksfardskaha instytuta internetu. — Heta śviadomaja pazicyja».
Čytajcie jašče:
Jak pačyścić telehram-boty, kab nie zastałosia nijakich śladoŭ VIDEA
Raspaviadajem, jak siłaviki znachodziać stvaralnikaŭ stykieraŭ u Telegram
Miesiendžary: jakija ź ich sapraŭdy biaśpiečnyja i čym Viber lepšy za Telegram
