Fota: pixabay.com
Z prychodam vosieni sielekcyjaniery taksama kapajuć bulbu — ale, u adroźnieńnie ad dačnikaŭ, nie na draniki i piure, a z navukovymi metami.
— Siońnia na zaklučnym etapie vyprabavańniaŭ u mianie — 44 hibrydy bulby, — raspaviadaje hałoŭny navukovy supracoŭnik adździeła sielekcyi bulby NPC NAN Biełarusi pa bulbavodstvie, doktar sielskahaspadarčych navuk Hieorhij Piskun. — Atrymanym kłubniam budzie dadzienaja poŭnaja acenka pa 58 prykmietach. I značnuju častku hibrydaŭ niepaźbiežna adbrakujem.
Praces vyprabavańnia hibryda — ad skryžoŭvańnia da pieradačy ŭ Dziaržkamisiju — zajmaje 9 hadoŭ. I kali na pačatkovym etapie vysadžvajecca kala 100 tysiač uzoraŭ, to ŭ kancy sielekcyjnaha pracesu tolki niekalki z hetaj kolkaści zmohuć pretendavać na prava nazyvacca novym sortam. Dalej — try hady acenki vyniku namahańniaŭ sielekcyjanieraŭ Dziaržaŭnaj inśpiekcyjaj pa vypraboŭvańni i achovie sartoŭ raślin. I tolki potym (kali rašeńnie Dziaržkamisii budzie stanoŭčym) sort trapić u Dziaržaŭny rejestr — adziny bank danych ab sartach sielskahaspadarčych raślin, jakija prajšli ŭsie vyprabavańni i dapuščanyja dla vytvorčaści, realizacyi i vykarystańnia ich nasieńnia na terytoryi Respubliki Biełaruś. Tak vyhladaje sielekcyjny praces.
Čaho choča spažyviec
Napramkaŭ, pa jakich viadziecca siońnia sielekcyja bulby ŭ Biełarusi, niekalki. U hetych ža napramkach viadziecca sučasnaja sielekcyja bulby i ŭ inšych krainach.
— Adzin ź ich — stvareńnie novych sartoŭ dla vytvorčaści kruchmału, — adznačaje Hieorhij Ivanavič. — Vidavočna, tut asnoŭnyja prykmiety, pa jakich viadziecca sielekcyja, — utrymańnie kruchmału ŭ kłubniach i ŭradžajnaść. A forma kłubniaŭ i ich pamier nie nastolki važnyja.
Druhi napramak sielekcyi — stvareńnie sartoŭ dla pierapracoŭki na bulbapradukty, tłumačyć surazmoŭnik. Jon kaža, što ŭ ZŠA, naprykład, na čypsy, bulbu fry, ačyščanuju bulbu ŭ vakuumnaj upakoŭcy (paŭfabrykat) adpraŭlajecca bolš za 60 % usiaho ŭradžaju bulby. U nas hetaja dola značna mienšaja, ale i ŭ Biełarusi patreba ŭ takich praduktach vysokaja.
— I tut dla kožnaha praduktu — svaje patrabavańni da sartoŭ bulby, — tłumačyć śpiecyjalist. — Naprykład, dla čypsaŭ pamier kłubnia pavinien być nie bolšy za 6 sm u dyjamietry. Kłubni pavinny być kruhłymi — tak čypsy atrymajucca zvykłaj i zručnaj dla spažyŭca formy. Dla vytvorčaści bulby fry patrebnyja doŭhija kłubni adnolkavaha pamieru — kala 9 sm u daŭžyniu.
Ale dla ŭsich sartoŭ, jakija vykarystoŭvajucca pramysłovaściu ŭ vytvorčaści bulbapraduktaŭ, asnoŭnaje patrabavańnie — nizkaje ŭtrymańnie redukavalnych cukraŭ: nie bolš za 0,2 %. U advarotnym vypadku, kaža śpiecyjalist, bulbapradukty nabuduć niepryhožy ciomny koler i buduć padharać.
Fota: pixabay.com
Treci napramak sielekcyi — vykarystańnie bulby niepasredna ŭ kulinarnych metach. Tut zapatrabavanyja, z adnaho boku, rannija sarty (tyja, jakija «z hradki — na stoł, varyć u łupinie i pasypać kropčykam»), i z druhoha — sarty dla praciahłaha zachoŭvańnia. U asnoŭnym siaredniaśpiełyja i siaredniapoźnija sarty: rannija pry doŭhim zachoŭvańni hublajuć smakavyja jakaści, poźnija — nie vyśpiavajuć (im nie chapaje ŭ nas ciapła na ŭvieś pieryjad viehietacyi).
I, narešcie, jašče adzin sučasny napramak sielekcyi bulby — sarty dla zdarovaha charčavańnia.
— Heta ŭ pieršuju čarhu pavyšanaje ŭtrymańnie bijałahična kaštoŭnych rečyvaŭ: białku, vitaminu S i antyaksidantaŭ, — adznačaje surazmoŭnik haziety.
Praŭda, «danieści da rota» vitamin S, jaki źmiaščajecca ŭ bulbie, dosyć składana, bo kala pałovy jaho pry termičnaj apracoŭcy stračvajecca.
— Aptymalny sposab zachavać vitamin S u bulbie — varyć jaje «ŭ mundzirach» abo zapiakać u łupinie, — raić Hieorhij.
A voś antyaksidanty ŭ značnaj kolkaści (ad 60 da 90 %) bulba zachoŭvaje i paśla vareńnia abo smažańnia. Antyaksidantami nadzvyčaj bahatyja sarty ź fijaletavaj i čyrvonaj miakaćciu. Sort ź fijaletavaj miakaćciu «Sapfir» siońnia znachodzicca na dziaržaŭnym sortavyprabavańni. Stvorany i hibryd ź jarka-čyrvonaj miakaćciu — jaho płanujuć pieradać u Dziaržkamisiju ŭ chutkim časie.
Što tyčycca ŭtrymańnia kruchmału, zhodna z sučasnymi normami, dla stałovych sartoŭ aptymalnyja 15 %, a ŭ sartach dla dyjetyčnaha charčavańnia hetaha rečyva dapuščalna moža być nie bolš za 10 %.
Nieŭzabavie aharodniki zmohuć acanić niekalki novych sartoŭ ajčynnaj sielekcyi, raspaviali ŭ NPC bulbavodstva.
— Zaviaršajecca vyprabavańnie sortu «Vodar» — rašeńnie pa im Dziaržaŭnaja kamisija budzie prymać užo sioleta. Druhi hod vypraboŭvajucca sarty «Dziasiatka», «Bajarski» i fijaletavy sort «Sapfir» (jaho asabliva čakajuć dačniki). Sioleta pieradadzienyja na sortavyprabavańnie i dva rannija sarty — «Krasavik» z ružovymi kłubniami i sort ź biełaj miakaćciu «Umka».
Kapajem i zachoŭvajem «pa navucy»
U pryhatavańni prostych i zvykłych straŭ z bulby, na samaj spravie, šmat, zdavałasia b, niaznačnych, ale vielmi važnych niuansaŭ. I pierš za ŭsio, rolu adyhryvaje pravilny vybar sortu bulby dla kožnaj stravy. Na supy i sałaty z užo rajaniravanych sartoŭ vydatna padydzie toj ža «Skarb» i novy rańni sort «Pieršaćviet», kaža Hieorhij Ivanavič. A «Viektar» i «Harantyja» idealnyja, kab ich smažyć.
— Dla zimovaha zachoŭvańnia aptymalnyja siaredniaśpiełyja i siaredniapoźnija sarty — naprykład, tyja ž «Viektar», «Rahnieda». Praŭda, važna razumieć, što mienavita hetyja sarty zusim nie padychodziać dla zachoŭvańnia pry pavyšanaj tempieratury. Im treba zabiaśpiečyć tempieraturny režym u 2-3 hradusy, i nie vyšej. Inakš jany prarastajuć, i ŭ hetym ich niedachop.
Z novych sartoŭ dobraj ložkaściu i smakavymi jakaściami charaktaryzujucca rańni sort «Pieršaćviet», siaredniaśpiełyja «Lel» i «Harantyja», siaredniapoźni «Rubin».
Lepš zachoŭvajecca pravilna vykapanaja bulba, adznačaje surazmoŭnik. Bulboŭnik varta skasić u momant naturalnaha zaviadańnia, i tydni dva paśla hetaha pačakać, kab u bulby ŭ ziamli adužeła łupina. Vykapaŭšy, bulbu nie varta adpraŭlać na zachoŭvańnie adrazu — pravilna budzie źmiaścić jaje ŭ zaciemnienaje miesca tydni na dva (tempieratura — kala 15 hradusaŭ). Za hety čas vyjaviacca chvaroby kłubniaŭ, i padhniłyja adzinki možna budzie vydalić. Pierabraŭšy, bulbu zakładvajuć u sklep na zachoŭvańnie.
Haradžaninu razumna trymać zapas bulby na zimu, naprykład, u haražy, kali jon u vas jość i ŭ im jość sklep. A voś u kvatery zachoŭvać bulbu praktyčna nierealna, kaža śpiecyjalist. Ni na bałkonie, ni na leśvičnaj kletcy, ni tym bolš na kuchni nie atrymajecca zabiaśpiečyć patrebny tempieraturny režym.
