Hetyja rukapisy znachodziacca ŭ kalekcyi Nacyjanalnaha muzieja Litvy.
«Varta adznačyć čarnavy rukapis lista, aŭtar jakoha źviartajecca da Papy rymskaha («Śviaty Ojče») i raskazvaje pra pieraśled rasijskimi ŭładami ŭnijackaj carkvy i jaje viernikaŭ. Vymaloŭvajecca žachlivaja karcina hvałtu i mužnaści tych biełarusaŭ, jakija adstojvajuć vieru baćkoŭ i dziadoŭ, — raskazvaje adzin z historykaŭ, jaki ciapier pracuje nad dakumientami. —
Hety rukapis vielmi nahadvaje pohlady Kastusia Kalinoŭskaha na prablemu ŭnijackaj carkvy. Počyrk aŭtara nahadvaje počyrk Kalinoŭskaha, jon viadomy nam dziakujučy materyjałam Śledčaj kamisii. Darečy, u tekście aŭtar pryznajecca, što jon naležyć da polskaha ŭradu, ale byŭ abrany tudy «razumniejšymi mužykami litoŭskaha i biełaruskaha naroda».
Mahčyma, heta čarnavik paŭstanckaj ulotki ŭ formie lista da Papy rymskaha, jakaja nahadvała čytačam pra los unii i pra nieabchodnaść zmahańnia suprać tych, chto naviazvaje čužuju vieru».
Samy vialiki rukapisny tekst maje 12 staronak i pryśviečany adnosinam sialanstva da paŭstańnia. Jon byŭ napisany ŭ mai 1863 hoda, kali adbyŭsia peŭny pierałom u chodzie paŭstańnia.
Tekst maje nazvu «Kaimščyna na Litvie i Biełaj Rusi» i paraŭnoŭvaje staŭleńnie sialan da šlachty, jakaja pajšła vajavać «Za volnaść našu i vašu», ź biblejskaj historyjaj Kaina i Aviela.
Aŭtar («Janka z-pad Vilna») źviartajecca da mužykoŭ «ziamli Litoŭskaj, Biełaruskaj i Polskaj» i abviarhaje chłuśniu rasijskaj prapahandy, jakaja sprabavała pierakanać sialan, što heta «pany» paŭstali, kab viarnuć pryhon.
«Jon davodzić, što meta paŭstańnia ŭ tym, kab dać sapraŭdnuju volu i ziamlu sialanam, a taksama nahadvaje čytačam pra admienu pryhonu ŭ kanstytucyi Rečy Paspalitaj ad 3 maja 1791 hoda i sprobu Napaleona i jaho polskich sajuźnikaŭ admianić pryhon u Karaleŭstvie Polskim.
Taksama ŭ tekście fihurujuć imiony kankretnych zdradnikaŭ ź sialanskaha sasłoŭja, vinavatych u razhromie atradaŭ Narbuta i Rahinskaha, i ŭtrymlivajucca pahrozy na ich adras. Tekst napisany akuratnym počyrkam. Jon nibyta rychtavaŭsia da druku», — kaža daśledčyk.
Jość peŭnyja sumnieńni, što hety tekst naležyć Kalinoŭskamu. U im inšaja leksika, čym u «Mužyckaj praŭdzie», aŭtar padpisaŭsia jak «Janka z-pad Vilna».
«Psieŭdanim Kalinoŭskaha, jak my viedajem, — Jaśka-haspadar z-pad Vilna. I, kaniečnie, paŭstaje pytańnie, kim byŭ hety Janka. Mahčyma, dalejšaja praca z dakumientami ŭsioj kalekcyi dazvolić na jaho adkazać.
Važna adznačyć, što znojdzienyja biełaruskija teksty treba daśledavać jak častku ŭsioj abjomnaj kalekcyi. A heta vialikaja praca. Adnak, dziakujučy litoŭskim restaŭrataram, stan dakumientaŭ dazvalaje ź imi pracavać», — kaža historyk.
U kalekcyi jość dakumienty, jakija, biezumoŭna, naležali da asabistaha archivu Kastusia Kalinoŭskaha. Naprykład, vypiska ź mietryčnaj knihi Jałoŭskaha kaścioła ab jaho naradžeńni i chryščeńni, list rektara Pieciarburhskaha ŭniviersiteta ab tym, što student Kalinoŭski skončyŭ navučańnie.
Taksama dakumient ab tym, što «abyvaciel KK pryznačajecca siabram adździełu Litoŭskaha pravincyjnaha kamitetu». A jašče adbitki kišennaha farmatu ź viadomych fotazdymkaŭ Kalinoŭskaha.
Siarod materyjałaŭ taksama apublikavany šosty numar «Mužyckaj praŭdy», pryśviečany ŭnijackaj temie. Na jaho advarocie jość paetyčnaje čatyrochradkoŭje. Padobna, što heta pačatak unijackaha himnu «Boža, ja tabie vieru…», jaki pisaŭsia pa pamiaci i nie zusim adpaviadaje aryhinału.
Siarod znachodak jość unikalnaja reč — čarnavik šostaha numara «Mužyckaj praŭdy», jaki tak i nie byŭ apublikavany. U adroźnieńni ad zhadanaha i viadomaha nam pa publikacyi šostaha numaru, hałoŭnaj temaj čarnavika źjaŭlajecca baraćba suprać «maskoŭskaha cara», što zabraŭ «našu spraviadlivuju volnaść». Pry hetym car nibyta vykarystaŭ dapamohu «hyclaŭ» z «vialikich panoŭ», jakija stali na šlach dziaržaŭnaj zdrady. Čarnavik datavany 12 kastryčnika 1862 hoda. Jość peŭnyja leksičnyja adroźnieńni ad inšych numaroŭ «Mužyckaj praŭdy». U pryvatnaści, u aŭtarskim zvarocie fihurujuć nie «dzieciuki», a «dzieciučki». Taksama adsutničaje tradycyjny podpis — «Jaśka haspadar z-pad Vilna».
«Znachodki nadzvyčaj cikavyja. Jany staviać šerah novych važnych pytańniaŭ i zaprašajuć daśledčykaŭ da analizu», — padsumoŭvaje historyk.
Čytajcie taksama:
Znojdzienyja novyja teksty Kastusia Kalinoŭskaha
Biełarus na čale Biełarusi. Vialiki film NN pra pieršaha kiraŭnika niezaležnaj RB Stanisłava Šuškieviča, Łukašenku, Paźniaka i 1990-ja
«Staršynia kałhasa moh addać zahad źnieści, kab paradak byŭ». Pahladzicie, jakija cikavyja zabudovy dasavieckaha pieryjadu Biełaruś straciła za apošnija hady
Padčas raskopak na minskim haradziščy znajšli donca harška z hierbam kniazia Iziasłava FOTA
