Iryna Tamaj: 9 žniŭnia 2020-ha — sapraŭdnaja trahiedyja dy złačynstva suprać čałaviectva. Fota: z asabistaha archiva
«Naša Niva»: Zvyčajna historyi biełarusaŭ, jakija apynulisia ŭ Kijevie, startujuć z 2020 hoda. Ty žyvieš va Ukrainie amal dziesiać hadoŭ. Što pryviało ŭ hetuju krainu?
Iryna Tamaj: Davaj pačniem z taho, što «zvyčajna» — nie samaje karektnaje słova ŭ zapycie. Bo tvorčaja dyjaspara pačała tut farmiravacca značna raniej, z kanca 2000-ch. Ukraina źjaŭlałasia krynicaj natchnieńnia dla šmatlikich kreatyŭnych kalektyvaŭ. Adsutnaść strohaj unarmavanaści, što dušyła niebanalnyja zadumy ŭ Biełarusi, i chutkaść realizacyi zadumannaha ŭ Kijevie davała prastoru dla raźvićcia tvorčaha patencyjału. Realizavać samyja śmiełyja idei, pratestavać pracazdolnaść prajekta za adzin dzień, damovicca ź ludźmi — usio realna, tolki pracuj. Da taho ž ukraincy nałaŭčylisia pryhoža dy chutka ŭsio afarmlać, stavić na patok. Jak vynik, sieryjały dy šou razychodzilisia adsiul na ŭvieś SND.
U suviazi z mahčymaściami pradakšna dy vielizarnaj prastoraj dla tvorčaści siudy paciahnulisia talenavityja biełarusy. Naprykład, kamanda KVZ «ČP» pierabrałasia ŭ Kijeŭ amal usim składam dy zapuściła ŭłasny prajekt, tut asieła hrupoŭka «Lapisaŭ». Taksama adčuli popyt na pasłuhi hrupy scenarystaŭ — toj ža «Kvartał 95» dla realizacyi svaich zadum zaprasiŭ biełaruskich chłapcoŭ z kamandy KVZ «Ihar». Tamu ŭsie, kamu było ciesna u ajčynnych abmiežavańniach na ekśpierymienty, pry realizacyi patencyjału hladzieli na Ukrainu jak na Halivud.
Iryna Tamaj: Chacieła i chaču ŭpłyvać na situacyju ŭ rodnaj krainie, dzie pražyła 26 hadoŭ. Fota: z asabistaha archiva
Voś u toj čas ja ŭ Kijeŭ i pierajechała. Praŭda, nie praz pracu. Majmu tahačasnamu chłopcu, Andreju Kałmačeŭskamu, prapanavaŭ supracoŭnictva «IQ pradakšn» — prajekt byłych aŭtaraŭ «ČP», jakija spačatku ruchalisia ŭ tvorčym tandemie z Alaksandram Cakałam, a paśla stali dziejničać samastojna. Andrej pahadziŭsia. Dy i ja była nie suprać, bo mieła jašče i pryvatnuju historyju ŭ dačynieńni da «rełakacyi». Niahledziačy na toje, što 26 hadoŭ pražyła ŭ Minsku, ja etničnaja ŭkrainka pa pachodžańni. Va Ukrainie pravodziła ŭsie vakacyi ŭ dziacinstvie dy adčuvała siabie tam maksimalna arhanična. I, jak śled, ideju «viartańnia da karanioŭ» uspryniała dobra.
«NN»: Nakolki razumieju, humar tady ŭžo byŭ nieadjemnaj častkaj tvajho žyćcia z-za ŭdziełu ŭ kamandzie KVZ «Dva kapitany — 1955»?
IT: U KVZ jak ruch ja pryjšła davoli pozna, u 22 hady. Na toj momant užo skončyła BDEU dy pracavała pa raźmierkavańni markietołaham rekłamnaha adździeła ŭ dziaržaŭnaj ustanovie. Chacia padčas navučańnia była aktyvistkaj na fakultecie: rabiła artykuły ŭ hazietu, viała kancerty, kamunikavała sa Słavam Kamisarankam, Vaniem Usovičam, Idrakam Mirzalizade. Plus Andrej, kali vučyŭsia, hulaŭ u KVZ — i paśla vypusku praciahvaŭ ruchacca ŭ hetym kirunku, šukać novyja idei i niešta vydumlać dla sceničnych vystupaŭ. Voś adna z takich idej mianie ŭ humar i pryviała…
Andrej prydumaŭ aryhinalny kancept: retra-kamandu z retra-krainy, što składałasia b vyklučna z chłopca dy dziaŭčyny. Zaprasiŭ u paru znajomuju jašče pa studenctvie kalažanku Ženiu, zajaviŭ prajekt u Vyšejšuju biełaruskuju lihu dy pačaŭ nazapašvać pad vystupy materyjał. Jany «zapalili» na fiestyvali, adnak nadalej nie trapili. Tym nie mienš ich zaprasili ŭ Novuju mastackuju lihu — turnir statusam kryšku nižejšym. Adnak tam za kolki dzion pierad čverćfinałam Ženia abviaściła, što sychodzić pa asabistych pryčynach.
Zrazumieła, Andrej vielmi zasmuciŭsia. Baču heta i kažu: «Słuchaj, horš užo nie budzie. Davaj tak: za try dni, što zastalisia, ja vuču słovy dy dapamahaju tabie na scenie. A paśla ŭžo šukaješ sabie pastajannuju akciorku». Okiej, na hetym i pahadzilisia. Nu a padčas vystupu na scenie zdaryłasia sapraŭdnaja mahija: historyja adnosinaŭ, što my mieli za plačyma, razumieńnie adno adnaho dapamahli nam maksimalna naturalna pražyć roli. Tut i zrazumieli, što niešta hodnaje moža atrymacca nadalej, bo atrymali svaju pieršuju pieramohu.
Dalej byli vystupy ŭ małych lihach, fiestyval u Sočy, raźvićcio «Dvuch kapitanaŭ». Pry hetym my aboje pracavali i ŭsprymali prajekt bolš jak chobi. Naprykład, lihu ŭ Roŭnie, dzie my stali vice-čempijonami, abrali dla vystupaŭ tolki tamu, što hulni tam prachodzili pa vychodnych — i łahistyka dazvalała dabiracca ŭ horad tanna, mašynaj ci aŭtobusam.
Jašče što cikava: my nikoli nie stavili sabie za metu pieramahčy. Tak, zrabić pierformans, kab hledačy śmiajalisia — abaviazkova. A kali jašče hodny bał žury pastavić, uvohule kosmas. Hałoŭnaje ž — samim kajfanuć chaciełasia ad sceny.
Darečy, tamu i zastałasia ŭ KVZ, što enierhija, kamunikacyja z załaj zachoplivała. Da taho ž zaŭsiody chaciełasia pravieryć siabie: a što my jašče možam, a ci zdolejem pieraŭzyści siabie ŭ nastupnaj hulni? Adno padsyčała druhoje, i atrymlivaŭsia «viečny ruchavik», što i šturchaŭ u KVZ nadalej.
«NN»: Padčas tryumfalnaha siezonu ty mieła mahčymaść paznajomicca z Uładzimiram Zialenskim. Raspaviadzi pra svaje ŭražańni ad budučaha prezidenta Ukrainy.
IT: Viedaju Uładzimira Alaksandraviča jak sapraŭdy vykštałconaha akciora, lidara «Kvartała 95» i śmiełaha televiadoŭcu. Mienavita ŭ «Lizie Śmiechu» jon prajaviŭ siabie jak spraviedlivy, dobry i čałaviečny lidar. Zaraz u jaho zusim inšaja rola — i mnie ciažka paraŭnać prajavy charaktaru Zialenskaha ŭ zabaŭlalnych prajektach z dypłamatyčnym albo palityčnym stryžniem lidara krainy.
«Dva kapitany — 1955» i Uładzimir Zialenski. Fota: Liha Śmiechu
Hladžu siońnia na jaho z pavahaj, kryšku z zachapleńniem. I, jak kožny ŭkrainiec, kožny viečar čakaju zvarotu da nacyi. Ci padtrymlivajem suviaź? Nu, jak ty sabie heta ŭjaŭlaješ? Pisać jamu viečaram u miesiendžar: «Alaksandravič, ty pryhažun! Davaj skiniemsia na «Bajraktary»?! (śmiajecca).
«NN»: Čamu ty nie zastałasia ŭ humary paśla pieramohi ŭ «Lizie Śmiechu»?
IT: Pieramoha «Dvuch kapitanaŭ» stała mahčymaj tamu, što ŭ kamandzie nie było ludziej bieź lidarskich jakaściaŭ. Da taho ž my sami vystupali jak aŭtary, pradziusary, rekvizitary — karaciej, zakryvali ŭvieś pradakšn vystupu. Ale paśla zakančeńnia prajektu zrazumieli, što dalej lepiej kožnamu z nas raźvivać svaje najmacniejšyja baki. Andrej Kałmačeŭski pajšoŭ rabić karjeru ŭ stendapie — i ŭ hetym siezonie prabiŭsia ŭ siezon «TNT. Stendap».
Naš «zaprošany akcior» Raman — hienijalny impravizatar, i tamu vielmi łahična, čto zaraz pracuje nad Improv Live Show i prajektam «Kropka zboru». Hukarežysior kamandy Paša realizujecca jak kreatyŭny pradziusar «Novaha kanała».
Što da mianie… Tak, vystupała na scenie, pisała žarty. Ale ŭ toj ža čas vyrašała pytańni pradziusavańnia: šukała hrošy ŭ sponsaraŭ, zdabyvała rekvizit, zaprašała ŭ vystupy zornych haściej, rehulavała łahistyku. Kali ž my pieramahli ŭ šou, zrazumieła: chaču i dalej rabić toje, što lepiej za ŭsio atrymlivajecca. Tamu siońnia zajmajusia pradziusavańniem brendaŭ: źbiraju i raźvivaju składniki praduktaŭ, kab jany realizavali svoj rynačny patencyjał.
«NN»: Rastłumač, jak vy zaraz stasujeciesia z Andrejem? Bo jon vyrašyŭ budavać karjeru ŭ Rasii, a ty zastałasia va Ukrainie. Šmat dla kaho heta niemahčyma paśla 24 lutaha.
IT: Andrej u pieršyja dni vajny vyrazna akreśliŭ svaju pazicyju ŭ instahramie, a ŭletku paŭtaryŭ tezisy, jakija zastalisia niaźmiennymi. Tak, jon zaraz pa-za miežami Ukrainy. Tak, heta moža vyhladać nieadnaznačna dla mnohich ludziej. Adnak Andrej vybraŭ być z ukraincami, ščyra i naŭprost pra heta vykazaŭsia — i zastaŭsia viernym słovam, chaj sabie dla zachavańnia ŭłasnaj karjery pryniaŭ niekalki niaprostych rašeńniaŭ.
Pazicyju razumieju — mahčyma, nie padzialaju, ale prymaju. I na maje adnosiny da Andreja hetaja situacyja nie paŭpłyvała. Rastłumaču, čamu:
liču, što kali-nikali varta zastacca ŭ krainie-ahresary, padtrymlivać tam supraciŭ i być čałaviekam, jaki vyrazna ahučvaje pazicyju, čym źbiahać dy paśla ŭsim kazać: «Chto zastaŭsia, sami vinavatyja, a ja taki tut małajčynka-zmahar».
«NN»: Darečy, pra vajnu. Viedaju, z Ukrainy ty nie źjazdžała: zastavałasia ŭ Kijevie, vybirałasia ŭ evakuacyju ŭ Vińnicu… Samaja strašnaja historyja z tych, što daviałosia pieražyć?
IT: Pieršaja vysnova, jakaja moža prahučać žudasna: pryniała za ščaście toje, što nie maju dziaciej, pierad jakimi b niesła adkaznaść za biaśpieku. Tamu mahła vyrašać sama za siabie, što rabić, kudy ruchacca i jak siabie pavodzić. Šmat chto z ukrainak pakinuŭ krainu jakraz z-za nieabchodnaści kłopatu pra blizkich.
Druhaja vysnova: zrazumieła, što tut i zaraz ja patrebna bolš, čym za miažoj. Za ŭsie tyja hady, što pracavała va Ukrainie, dapamahała raźvivać i maštabavać viadomyja miascovyja biznesy. Adpaviedna, ułasnymi viedami mahu dapamahčy miascovym praduktam padtrymać ekanomiku krainy. Plus nichto nie admianiaŭ vałanciorskuju pracu, što taksama z kožnym dniom nabližaje ukrainskuju pieramohu.
Što da historyi, to tut vidavočna zhadaju pra Vińnicu. Niezdarma ž kažuć: samyja žudasnyja ŭspaminy z vajny — asabistyja. Vyjechali tudy razam ź siabrami-biełarusami ŭ pieršyja dni vajny, bo było niezrazumieła, jakim čynam składziecca situacyja ŭnutry stalicy. I raptam vyśvietlili, što hety horad idealny dla takoha karotkaterminovaha byćcia. Vajennyja dziei abychodzili bokam, nie fiksavałasia anijakich bytavych prablem, chapała cikavych ludziej dla supracy. Praviała ŭ Vińnicy niekalki miesiacaŭ, paśla čaho viarnułasia ŭ Kijeŭ — i litaralna praź niekalki tydniaŭ zdaryŭsia toj kašmarny abstreł…
Jak zaraz pamiataju: abviestka pra bambardziroŭku pryjšła ŭ hadzinu pik. I ŭ mianie šok, bo rakiety pacelili roŭna ŭ centr horada, dzie i biez taho zvyčajna hurtujecca šmat mašyn.
Liču toj učynak rasijan sapraŭdnym aktam teraryzmu. Bo navat kali b u Domie aficeraŭ tym dniom sabrałasia ŭsia elita ŭkrainskaha vojska, nielha było stavić pad niebiaśpieku žyćci sotniaŭ mirnych ludziej. Roŭna takim ža čynam usprymała dziejańni zahadaŭ, što addavalisia 9 žniŭnia 2020-ha, — sapraŭdnaja trahiedyja dy złačynstva suprać čałaviectva.
«NN»: Ci adčuła ty, davoli znakamitaja ŭ krainie dziaŭčyna, źmienu staŭleńnia da biełarusaŭ na ŭłasnym dośviedzie?
IT: Kaniešnie. Adnak z-za taho, što znachodžusia va Ukrainie, razumieju ŭsio nieadnaznačnaje staŭleńnie miascovych žycharoŭ da siabie i svaich suajčyńnikaŭ. Jak ni kruci, ale z terytoryi našaj krainy siudy lacieli i laciać rakiety.
Na vialiki žal, ukraincy nie vielmi razumiejuć nas, palityčnuju situacyju ŭ krainie. Nie razumiejuć, što nie biełarusy, a adzin kankretny čałaviek addaŭ u arendu terytoryju dziaržavy i dazvoliŭ na tamtejšych ziemlach rabić žudasnyja rečy. Heta bol, što adčuvajecca amal usimi, chto źjechaŭ z radzimy siudy. Jak adčuvajecca i adkaznaść za złačynstvy hetaha asobnaha čałavieka.
Kryŭdna, što źmianiłasia staŭleńnie da biełarusaŭ, jašče i tamu, što mnohija siudy pieravieźli siemji, adkryli biznes, rabili ŭsio, kab adździačyć Ukrainie za pryjom dy prytułak. Bo nasamreč čałavieka ž charaktaryzuje nie pašpart, a jaho dziei, jaho vybar.
Śviadomyja biełarusy tut płacili padatki, raźvivali prajekty, intehravalisia ŭ kulturu dy padtrymlivali jaje. A zaraz, navat kali jany vyjechali za miažu, to u toj ža Polščy źbirajuć hrošy dabračynnymi kancertami — jak, naprykład, Anton Aziźbiekian ci Maks Kanavał.
Iryna Tamaj: Čałavieka charaktaryzuje nie pašpart, a jaho dziei, jaho vybar. Fota: z asabistaha archiva
Inšymi słovami, dyjaspara nie prosta zastałasia viernaj Ukrainie, ale jašče i zhurtavałasia vakoł jaje biady. A voś advarotnaha razumieńnia tak i nie adbyłosia. Heta bol, bo siońnia z-za hetaha ludzi nie mohuć narmalova pracavać, zabiaśpiečvać siamju, a časami navat prosta lehalizavacca, bo dazvoły na žycharstva biełarusam nie praciahvajuć.
«NN»: Skažy ščyra, kim ty adčuvaješ siabie siońnia bolš — ukrainkaj ci biełaruskaj? I jak na hetyja adčuvańni paŭpłyvali apošnija dva hady?
IT: Liču siabie ŭkrainkaj ź Biełarusi. Ja nie admaŭlajusia ad radzimy, lublu jaje — i navat pašpart nie mianiała, chacia mieła mahčymaść admovicca ad hramadzianstva. Viedaješ, čamu? Bo chacieła i chaču ŭpłyvać na situacyju ŭ rodnaj krainie, dzie pražyła 26 hadoŭ. I asabliva chaču, kab vopyt, jaki atrymlivaju va Ukrainie zaraz, užo ŭ najbližejšy čas mahła vykarystać pry pabudovie novaj Biełarusi.
«Naša Niva» — krynica jakasnaj infarmacyi i bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ «NN»
