16 sakavika 2020 hoda pieršy dobraachvotnik atrymaŭ ukoł ekśpierymientalnaj vakcyny Covid-19 kampanii Moderna, usiaho praz 63 dni paśla taho, jak kampanija stvaryła hienietyčny čarciož novaha virusa. Ale kankurent Moderna apiaredziŭ jaje na rynku: vakcyna Covid kampanii Pfizer była dazvolena da ŭžyvańnia ŭ ZŠA mienš čym praz hod, što stała rekordnym dasiahnieńniem. Da hetaha chutčej za ŭsio raspracoŭvałasia vakcyna suprać paratytu, na što syjšło kala čatyroch hadoŭ.
Chutkaść, ź jakoj abiedźvie kampanii zmahli stvaryć svaje vakcyny, možna pastavić u zasłuhu technałohii mRNK (matryčnaja, abo infarmacyjnaja, RNK — zaŭv. NN). Zamiest taho kab vykarystoŭvać sam virus dla stymulavańnia imunnaha adkazu, jak heta rabili staryja vakcyny, navukoŭcy aktyvizujuć imunny adkaz z dapamohaj prahramujemaj častki hienietyčnaha koda, zvanaj mRNK. mRNK kaža arhanizmu, što treba stvaryć viersiju piepłamiera, charakternaha dla karanavirusa, kab jon moh vypracoŭvać antycieły dla niejtralizacyi hetaha piepłamiera (vystupu na virusnych čaścicach, jakija dapamahajuć im zamacoŭvacca na kletkach arhanizmu i zaražać ich, u karanavirusa jany raźmieščanyja ŭ vyhladzie «karony» ŭzdoŭž čaścicy, što i daje jamu nazvu — zaŭv. NN). mRNK chutka rujnujecca, ale pamiać pra piepłamier zachoŭvajecca ŭ imunnaj sistemie, tamu jana hatovaja da napadu, kali znoŭ sutykniecca ź im.
Piepłamiery akružajuć kletku COVID-19 (błakitnyja). Paśla ŭviadzieńnia mRNK-vakcyny, imunnyja kletki vakoł miesca ŭviadzieńnia «vučacca» raspaznavać piepłamiery karanavirusa, a paśla hety navyk raspaŭsiudžvajecca na ŭvieś arhanizm. Fota: wikimedia.org
Pierśpiektyva technałohii mRNK była ŭ jaje adaptyŭnaści. Vytvorcy vakcyn uschvalali toje, jak chutka možna vykarystać technałohiju. Kali virus muciruje, uchilajučysia ad isnujučych vakcyn, navukoŭcy mohuć prosta padstavić novy frahmient mRNK, adpaviedny novaj viersii virusa. Ale siońnia, niahledziačy na proćmu varyjantaŭ, uklučajučy «Delta», «Amikron» i apošnija pahroźlivyja subvaryjanty BA.4 i BA.5, vakcyny Covid-19 i bustery pa-raniejšamu nacelenyja na aryhinalny virus, jaki byŭ apisany naprykancy 2019 hoda. Čamu vakcyny, śpiecyfičnyja dla kankretnaha varyjantu, nie źjavilisia raniej?
«Vy pracujecie ź virusam, jaki muciruje chutka. Kožny z hetych varyjantaŭ isnuje niekalki miesiacaŭ, a paśla zamianiajecca novym varyjantam, — kaža śpiecyjalist pa infiekcyjnych zachvorvańniach Arčana Čaterdžy, dekan Čykahskaj miedycynskaj škoły, — Heta honka, u jakoj my pastajanna adstajom».
I BA.4 i BA.5 — samyja chutkija ź ich. «Usie hetyja dva hady virus stanaviŭsia ŭsio bolš zaraznym», — praciahvaje Čatterdžy, jaki taksama źjaŭlajecca členam Kansultatyŭnaha kamiteta pa vakcynach i spadarožnych bijałahičnych praduktach (VRBPAC), niezaležnaj hrupy ekśpiertaŭ, jakoje kansultuje Kiraŭnictva pa kantroli za praduktami i lekami ZŠA.
Choć isnujučyja vakcyny značna źnizili śmiarotnaść i špitalizacyju ŭ suviazi z Kavid-19, «ich efiektyŭnaść z časam źnižajecca», — skazaŭ Piter Marks, dyrektar Centra pa acency i daśledavańniu bijałahičnych preparataŭ FDA na pasiadžeńni VRBPAC 28 červienia. Pieršyja busternyja pryščepki dapamahajuć častkova adnavić abaronu ad ciažkich vypadkaŭ, ale ich efiektyŭnaść taksama, chutčej za ŭsio, słabieje.
U červieni ŭsie hetyja faktary zaachvocili VRBPAC rekamiendavać vytvorcam vakcyny abnavić busternyja pryščepki dla vosieni i zimy 2022 hoda, adaptavaŭšy ich da subvaryjantaŭ BA.4 i BA.5. Pa słovach Čaterdžy, kamitet daŭ hetuju rekamiendacyju na padstavie danych pra toje, što hetyja subvaryjanty, vierahodna, vykličuć novuju chvalu špitalizacyi ŭ ZŠA i Vialikabrytanii. Urad ZŠA maje namier zakupić miljony dozaŭ vakcyny dla vosieńskaj kampanii pa revakcynacyi.
Žaklin Miler, starejšy vice-prezident pa infiekcyjnych zachvorvańniach kampanii Moderna, kaža, što kampanija ŭžo na rańnich etapach uśviadomiła, što im daviadziecca ŭvajści u honku, kab dahnać virus. Pieršyja tryvožnyja štamy, «Alfa» i «Beta», byli vyjaŭlenyja naprykancy 2020 hoda, akurat u toj čas, kali vakcyny byli zapuščanyja ŭ vytvorčaść. Kali suprać varyjantu «Alfa» pieršapačatkovyja vakcyny pracavali, to suprać «Beta» jany akazalisia krychu mienš efiektyŭnymi. «Mienavita heta zaachvociła nas pajści pa šlachu daśledavańnia vakcynaŭ», — kaža jana.
Miler kaža, što ŭ kampanii Moderna sychodzić prykładna čatyry-šeść tydniaŭ z momantu atrymańnia hienomnaj paśladoŭnaści novaha varyjantu da vytvorčaści dastatkovaj kolkaści dozaŭ vakcyny dla pačatku vyprabavańniaŭ na ludziach. U kampanii Pfizer praces idzie hetak ža chutka.
«Čas ad raspracoŭki da faktyčnaj vytvorčaści vakcyny ŭsio jašče značna chutčejšy, čym u inšych vakcynaŭ, — kaža Majkł Dajmand, virusny imunołah z Vašynhtonskaha ŭniviersiteta ŭ Sent-Łuisie, jaki vyvučaŭ mRNK-vakcyny. — Prosta varyjanty źjaŭlajucca chutčej, čym my čakali».
Varyjant «Beta», jaki źjaviŭsia ŭ kancy 2020 hoda, byŭ chutka vycieśnieny varyjantam «Delta», jaki źjaviŭsia letam 2021 hoda i vyklikaŭ novy ŭsplosk zaražeńniaŭ pa ŭsim śviecie. I Moderna, i Pfizer paśpiašalisia pratestavać abnoŭlenyja ŭkoły suprać «Delty». Jany apynulisia krychu lepš za aryhinalnuju vakcynu, ale nie našmat, bo piepłamier varyjantu Delta nie tak užo mocna adroźnivaŭsia ad aryhinalnaj viersii virusa. Ale kali ŭ listapadzie źjaviŭsia «Amikron», u jaho piepłamiery byli dziasiatki mutacyjaŭ, jakija dazvolili jamu lahčej abyjści vakcyny. Heta vyklikała vybuchovaje pavieličeńnie kolkaści vypadkaŭ zachvorvańnia kavidam u nastupnyja miesiacy.
Fota: wikimedia.org
I choć praces abnaŭleńnia mRNK-busteraŭ prachodzić davoli chutka, testavańnie i vytvorčaść u maštabach krainy zajmaje bolš času.
Pavodle acenak centraŭ pa kantroli i prafiłaktycy zachvorvańniaŭ, na dolu BA.4 i BA.5 u ciapierašni čas prypadaje bolš za 81 adsotka vypadkaŭ zachvorvańnia ŭ ZŠA. Viadoma, niama nijakaj harantyi, što ŭvosień jany pa-raniejšamu buduć daminujučymi varyjantami. Dajmand kaža, što navat kali heta nie tak — revakcynacyja, nakiravanaja na hetyja viersii virusa, chutčej za ŭsio, usio roŭna zabiaśpiečyć lepšuju abaronu, čym aryhinalny preparat.
Ale Maryja Alena Batacy, namieśnik dekana Nacyjanalnaj škoły trapičnaj miedycyny pry Univiersitecie Bejłara, kaža, što niedastatkova prosta pierajści ad busteraŭ suprać aryhinalnaj paśladoŭnaści da busteraŭ, śpiecyfičnych dla «Amikronu». Jana ličyć, što ŭradam roznych krain śvietu daviadziecca vypracavać bolš tryvałyja rašeńni, asabliva pa miery taho, jak ludzi buduć hublać cikavaść da atrymańnia dadatkovych dozaŭ vakcyny.
«My zrazumieli, što technałohija mRNK akazałasia vielmi efiektyŭnaj i biaśpiečnaj, ale imunałahičny adkaz nie vielmi ŭstojlivy», — kaža jana. Pavodle jaje słoŭ, bolš staryja vakcynavyja technałohii mohuć zabiaśpiečyć bolš praciahłuju abaronu. Batacy i jaje kalehi raspracavali niedarahuju vakcynu ad Covid-19 pad nazvaj Corbevax, jakuju ŭchvalili dla vykarystańnia ŭ Indyi i Batsvanie. Viadomaja jak vakcyna ź białkovych subadzinak, jana vykarystoŭvaje malusieńkuju, vyčyščanuju častku piepłamiera, kab vyklikać imunny adkaz.
«Niama sumnievaŭ, što mRNK parušyła paradyhmu», — kaža Batacy, — Ale ja nie dumaju, što heta adzinaje i niepaŭtornaje rašeńnie».
Łabaratoryi pa ŭsim śviecie taksama sprabujuć raspracavać univiersalnuju vakcynu suprać karanavirusa, jakaja budzie abaraniać praktyčna ad luboha karanavirusa, uklučajučy novyja varyjanty SARS-CoV-2.
Navat kali novyja vakcyny źjaviacca hetaj vosieńniu, pierakanać ludziej zrabić jašče adnu pryščepku budzie niaprosta. Tolki kala 29 adsotkaŭ ludziej, jakija mohuć zrabić busternuju pryščepku, zrabili heta.
Ci patrebna budzie indyvidualnaja pryščepka pry kožnym źjaŭleńni novaha varyjantu, pakul ciažka skazać, kaža Čaterdžy. Mahčyma, revakcynacyi ad «Amikrona» budzie dastatkova dla achovy ad štamaŭ, jakija źjaviacca ŭ najbližejšaj budučyni. Ale akramia hetaha, kaža jana, zastajecca vialikaje pytańnie: «jak apiaredzić hety virus»?
