Na terytoryi «DNR» da śmiarotnaha pakarańnia asudžanyja hramadzianie Vialikabrytanii Šon Piner i Ejden Eślin i paddany Karaleŭstva Maroka Saadun Brahim
Prezident Ukrainy Uładzimir Zialenski paśla pačatku vajny vydaŭ ukaz ab farmavańni Internacyjanalnaha lehijona — aficyjnaha padraździaleńnia ŭzbrojenych sił krainy. Prezident Rasii Uładzimir Pucin jašče ŭ 2017 hodzie dazvoliŭ nakiroŭvać zamiežnikaŭ-kantraktnikaŭ za miežy terytoryi Rasii, a paśla ŭvarvańnia va Ukrainu daručyŭ minabarony pierapraŭlać u zonu bajavych dziejańniaŭ dobraachvotnikaŭ ź Blizkaha Uschodu.
U Rasii i va Ukrainie zakanadaŭstva dazvalaje prymać zamiežnikaŭ na vajennuju słužbu. Umovy ich pryjomu ŭ rasijskuju armiju apublikavanyja na sajcie minabarony, va ŭkrainskuju armiju — na sajcie MZS.
Kolki inšaziemcaŭ i dobraachvotnikaŭ-rasijan vajujuć na baku Rasii va Ukrainie — nieviadoma. U Internacyjanalny lehijon Ukrainy, pavodle źviestak jaje hienštaba, zapisałasia kala 20 tysiač čałaviek. Rasijskija vajskoŭcy śćviardžajuć, što ŭtraja mienš.
Ci zakonna hetyja ludzi ŭdzielničajuć u vajnie z punktu hledžańnia mižnarodnaha prava i jak ź imi pavinny abychodzicca ŭ pałonie? Bi-bi-si parazmaŭlała pra heta z ekśpiertam pa mižnarodnym pravie, supracoŭnikam Dackaha nacyjanalnaha daśledčaha centra mižnarodnych sudoŭ univiersiteta Kapienhahiena Hlebam Bohušam.
Chto takija kambatanty
Kambatant u pierakładzie z francuzskaj — «toj, chto zmahajecca». U mižnarodnym uzbrojenym kanflikcie — jak u vajnie Rasii z Ukrainaj — da ich adnosiacca asoby, jakija ŭvachodziać u skład uzbrojenych sił dziaržaŭ, jakija vajujuć.
Takija ludzi, zhodna z pratakołam 1977 hoda da Ženieŭskich kanviencyj, zmahajucca zakonna — pry ŭmovie, što jany znachodziacca pad «adkaznym kamandavańniem» (uvachodziać u strukturu padparadkavańnia dziaržavie i niasuć adkaznaść pierad joj), majuć viadomyja znaki adroźnieńnia ad hramadzianskaha nasielnictva, adkryta nosiać zbroju i vykonvajuć zakony i zvyčai vajny.
Hałoŭny pryvilej kambatantaŭ — ich nielha pakarać tolki za ŭdzieł u vajennych dziejańniach, tłumačyć Bohuš. Kali jany parušajuć zakony i zvyčai vajny, a taksama inšyja normy mižnarodnaha prava, ich mohuć sudzić za kankretnyja vajennyja złačynstvy.
Hetyja praviły zabaraniajuć, u pryvatnaści, atakavać abo bambavać nieabaronienyja harady, pasieliščy i žyllo, rabavać i maradziorstvavać. Kambatanty pavinny vajavać z kambatantami, hvałt, zabojstva i navat «zališniaja abo praźmiernaja» škoda hramadzianskamu nasielnictvu nie dapuskajucca.
Akramia vajskoŭcaŭ, u skład uzbrojenych sił dziaržavy, jakaja vajuje, mohuć uvachodzić i nierehularnyja padraździaleńni apałčencaŭ, udzielnikaŭ dobraachvotnickich farmavańniaŭ. Kali dziaržava pryznaje ich častkaj svaich uzbrojenych sił, jany taksama ličacca kambatantami. Kali takija hrupy (paramilitarnyja ŭtvareńni) vajujuć «u adryvie» ad armii — heta nie kambatanty, kaža ekśpiert.
Namieśnik kiraŭnika MUS Ukrainy Jaŭhien Jenin raspaviadaŭ, što arhanizacyjaj ujezdu zamiežnikaŭ u krainu zajmajucca supracoŭniki pamiežnaj achovy i mihracyjnaj słužby Ukrainy, a dalej imi apiekujecca minabarony: jany padpisvajuć kantrakt, atrymlivajuć vajenny bilet, jaki zamianiaje im vid na žycharstva, i ŭ dalejšym mohuć pretendavać na ŭkrainskaje hramadzianstva.
MZS i minabarony Rasii heta nie abviarhajuć, ale śćviardžajuć, što va Ukrainu dla ŭdziełu ŭ bajavych dziejańniach prybyvajuć «zamiežnyja najmity». Jany, pavodle viersii rasijskich čynoŭnikaŭ, nie źjaŭlajucca kambatantami i «najlepšaje, što ich čakaje ŭ vypadku zachopu žyvymi, — sudovy praces i maksimalnyja terminy turemnaha źniavoleńnia».
Chto takija najmity
Najmity, pavodle Ženieŭskich kanviencyj, udzielničajuć va ŭzbrojenym kanflikcie niezakonna, i ich možna sudzić za sam fakt takoha ŭdziełu. Jany nie hramadzianie i nie vajskoŭcy dziaržavy, jakaja vajuje, i heta ich hałoŭnaje adroźnieńnie ad kambatantaŭ.
«Staŭleńnie da najomnictva ŭ śviecie niehatyŭnaje, ale mižnarodnaje prava vyznačaje jaho vuzka — sens nie ŭ zabaronie zamiežnikam słužyć u vojsku inšaj krainy, a ŭ tym, kab minimizavać udzieł u bajavych dziejańniach ludziej, absalutna čužych kanfliktu», — kaža Bohuš. Na jaho dumku, hety pryncyp bolš važny ŭ hramadzianskich vojnach i ŭnutranych kanfliktach, čym u kłasičnym mižnarodnym kanflikcie va Ukrainie.
Dakazać fakt najmictva ŭ takim kanflikcie vielmi składana, ale ŭ zajavach Rasii ŭsio «pieraviernutaje z noh na hałavu», ličyć ekśpiert: «Heta prapahandysckaja sproba zataŭravać, rasčałaviečyć i skazić rolu ŭdzielnikaŭ bajavych dziejańniaŭ, pastavić ich pa-za zakonam».
Pry hetym u Ženieŭskich kanviencyjach jość dakładnyja kryteryi, pa jakich možna paznać najmita.
Pa-pieršaje, heta zamiežnik, jaki vajuje na terytoryi dziaržavy, dzie jon nie žyvie i zavierbavany śpiecyjalna dla ŭdziełu va ŭzbrojenym kanflikcie. Takaja ŭmova adrazu vyklučaje ź liku najmitaŭ troch viadomych vajennapałonnych — brytancaŭ Šona Piniera i Ejdena Eślina i marakanca Saaduna Brahima, jakich Rasija pieradała samaabvieščanaj DNR i dazvoliła asudzić da śmiarotnaha pakarańnia — choć jany žyli va Ukrainie i ŭstupili ŭ vojska jašče da vajny, a adzin ź ich mieŭ ukrainskaje hramadzianstva. Brytaniec Endru Chił, jakoha ŭłady DNR abvinavacili ŭ najomnictvie ŭ lipieni, taksama pierajechaŭ va Ukrainu i pastupiŭ u marskuju piachotu da vajny — u 2018 hodzie.
Inšaja klučavaja ŭmova zaklučajecca ŭ tym, što najmit vajuje ŭ adryvie ad rehularnych vojskaŭ, nie ŭvachodzić u ich asabovy skład. Heta aznačaje, što zamiežniki, jakija ŭstupili ŭ Internacyjanalny lehijon, a taksama jakija vajavali ŭ składzie pałka «Azoŭ», taksama nie mohuć ličycca najmitami.
Pa hetych dvuch kryteryjach vidavočna, što vajennapałonnyja zamiežniki, jakich rasijskija ŭłady nazyvajuć najmitami, nasamreč — kambatanty.
«U Internacyjanalnym lehijonie vajujuć nie najmity, a kantraktniki — heta strukturnaje padraździaleńnie ŭzbrojenych sił Ukrainy. Status kambatantaŭ dla ich takim čynam preziumujecca, dakazvać heta nie patrabujecca», — paćvierdziŭ Bi-bi-si Bohuš.
Jašče mienš padobnyja da najmitaŭ, nasupierak zajavam uładaŭ i navat ambudsmiena samaabvieščanaj DNR, brytanskija vałanciory Dyłan Chili i Poł Ury, jaki pamior u pałonie. Jak śćviardžajuć u niaŭradavaj arhanizacyi Presidium Network (dapamahaje žycharam Ukrainy, jakija ciarpiać ad vajny), jany zajmalisia humanitarnaj pracaj i byli zatrymanyja pry prachodžańni błokpasta dla evakuacyi ŭkrainskaj siamji.
Adnak Śledčy kamitet Rasii rasśleduje spravy zamiežnikaŭ, u tym liku vajennapałonnych, jakija słužyli va ŭzbrojenych siłach Ukrainy mienavita pa artykule 359 KK RF «Najomnictva».
Najmit daražejšy za kambatanta
Jašče adna važnaja prykmieta najomnictva — matyvacyja. Najmit vajuje ŭ čužoj krainie z metaj nažyvy, a nie pa palityčnych, ideałahičnych ci relihijnych pryčynach. Akramia taho, treba dakazać, što suma ŭznaharodžańnia, jakuju vypłacili abo abiacali vypłacić ad imia dziaržavy dobraachvotniku, była istotna vyšejšaj, čym u «kambatantaŭ takoha ž ranhu i funkcyj, jakija ŭvachodziać u asabovy skład uzbrojenych sił hetaha boku».
Juryst Damjen Mahru ź Internacyjanalnaha lehijona, jaki pracavaŭ da vajny ŭ Kijevie ŭ jurydyčnaj firmie Asters, śćviardžaŭ, što lehijaniery atrymlivajuć taki ž zarobak, jak ukrainskija vajskoŭcy.
Bajcy biełaruskaha supracivu zajaŭlali, što vajujuć suprać «pucinskaj ahresii» ŭvohule biaspłatna.
U svaju čarhu, dobraachvotniki ź Siryi źbiralisia jechać va Ukrainu vajavać na baku Rasii «litaralna dziela kavałka chleba», raskazvaŭ surazmoŭca Arabskaj słužby Bi-bi-si. Na staroncy viarboŭščykaŭ u Fejsbuku im prapanoŭvali jechać va Ukrainu za 1500 jeŭra na miesiac — mienš, čym ułady prapanujuć kantraktnikam u Rasii. Ci znachodziacca ŭ vyniku va Ukrainie siryjskija bajcy, nieviadoma, pryznać ich najmitami pa hetym kryteryi taksama nielha.
«Mahčyma, jość zamiežniki, jakija vajujuć va Ukrainie, tamu što im niechta zapłaciŭ, nie budučy členami ŭzbrojenych sił, — nie vyklučaje Bohuš. — Ale pakul heta zdahadki. Ustanavić heta moža kampietentny sud».
U Rasii z 2014 hoda było ŭzbudžana niekalki dziasiatkaŭ spraŭ ab najomnictvie rasijan u Siryi i Ukrainie, vyjaviła Bi-bi-si. Sudy pryhavorvali ich da terminaŭ ad 2,5 da 7 hadoŭ. Najmitami ŭ asnoŭnym pryznavali (u tym liku zavočna) dobraachvotnikaŭ u składzie «Azova». Pryčym materyjalnaja vyhada ŭ hetych spravach «nie vystupała ŭ jakaści klučavoha stymułu», havorycca ŭ rasijskaj daviedcy dla Savieta pa pravach čałavieka AAN. Ekśpierty jašče ŭ 2015 hodzie adznačali, što z punktu hledžańnia rasijskaha zakanadaŭstva bolš łahična było praśledavać za najomnictva nie bajcoŭ uzakonienaha Ukrainaj «Azova», a apałčencaŭ Danbasa.
Dobraachvotniki ŭ «šeraj zonie»
Składaniej za ŭsio vyznačyć pravavy status rasijan, jakich adpraŭlajuć na vajnu va Ukrainie pryvatnyja vajskovyja kampanii ci rasijskija nacyjanalistyčnyja ruchi.
Jany hramadzianie Rasii, na baku jakoj vajujuć, i jurydyčna — nie najmity, tłumačyć Bohuš. Ale i pryvilejaŭ kambatantaŭ, pavodle jaho słoŭ, jany, chutčej za ŭsio, nie majuć — pakolki danych pra toje, što jany pryznanyja rasijskimi zakonami abo aktami ŭ składzie ŭzbrojenych sił, niama.
Pavodle słoŭ ekśpierta, u mižnarodnym pravie toje, što źviazana z PVK pakul zastajecca «šeraj zonaj», i dakładnaha adkazu na pytańnie pra toje, ci zakonny ich udzieł u vajennych dziejańniach, niama. Acenka suda ŭ takim vypadku zaležyć ad šmatlikich faktaraŭ, adznačaje juryst. Pry hetym jon padkreślivaje, što niavyznačanaść statusu nie pazbaŭlaje bajevika abarony mižnarodnaha humanitarnaha prava — prava na spraviadlivy sud, zabaronu katavańniaŭ i žorstkaha abychodžańnia.
Navošta vajennapałonnamu status
Kali na vajnie kambatant traplaje ŭ pałon da niepryjaciela, mižnarodnaje prava nadzialaje jaho statutam vajennapałonnaha. Pry hetym jon zachoŭvaje imunitet ad pakarańnia za fakt udziełu ŭ vajnie.
Minabarony Rasii jašče na pačatku sakavika papiaredžvała, što u vajujučych va Ukrainie «najmitaŭ» nie budzie statusu vajennapałonnych, i ich čakaje «pryciahnieńnie da kryminalnaj adkaznaści». U lipieni terminy pa artykule KK RF ab najomnictvie padvoili — pasadzić mohuć na 7-15 hadoŭ.
Ale ŭ pratakole da Ženieŭskich kanviencyj havorycca, što status vajennapałonnaha, jaki praduhledžvaje «bolš spryjalnaje abychodžańnie», harantujecca kožnamu, chto na jaho pretenduje — a ŭ vypadku sumnievaŭ u tym, ci maje čałaviek na jaho prava, jon ličycca vajennapałonnym da rašeńnia suda pa hetym pytańni. Pry hetym abvinavačany ŭ vajennych złačynstvach maje prava patrabavać, kab sud spačatku vynies rašeńnie ab tym, ci źjaŭlajecca jon vajennapałonnym.
Sud moža pryznać, što čałaviek nie maje prava na status vajennapałonnaha — naprykład, chavaŭ što nosić zbroju i vydavaŭ siabie za hramadzianskuju asobu, ci byŭ najmitam. Ale i biez pryvilejaŭ statusu vajennapałonnaha ŭdzielnik uzbrojenaha kanfliktu zastajecca pad abaronaj mižnarodnaha humanitarnaha prava. Jamu harantavanyja humannaje abychodžańnie, pavaha da asoby i prava na spraviadlivaje sudovaje raźbiralnictva.
«Zabojstvy, hvałt, katavańni, ździeki, abrazy, jak i pahrozy ździajśniać usie hetyja dziejańni, u dačynieńni da pałonnych zabaronienyja», — tłumačyć Bohuš. Navat zajavy pra mahčymaść pakarańnia zamiežnikaŭ na Danbasie, pavodle jaho słoŭ, aznačajuć pahrozu zabojstvam vajennapałonnym, što samo pa sabie parušaje mižnarodnaje humanitarnaje prava.
U kanviencyi taksama havorycca, što luby čałaviek, jaki znachodzicca ŭ pałonie, kali jon nie byŭ zatrymany jak špijon, maje prava na suviaź sa źniešnim śvietam.
Ci zakonna adpraŭlać vajennapałonnych u kałonii i SIZA
Nie. Ženieŭskaja kanviencyja ab abychodžańni z vajennapałonnymi patrabuje raźmiaščać ich u śpiecyjalnych łahierach dla vajennapałonnych daloka ad zony vajennych dziejańniaŭ i ŭ stroha rehłamientavanych umovach. Kanviencyja taksama ŭstanaŭlivaje praviły sudovaha pieraśledu takich asob i zabaraniaje zamykać ich u SIZA i papraŭčych kałonijach biez rašeńnia suda.
Adnak bolšaść vajennapałonnych — abaroncaŭ «Azoŭstali» ŭ Maryupali adpravili ŭ papraŭčuju kałoniju ŭ siale Alenaŭka pad Danieckam. Jašče kala 90 čałaviek vyvieźli ŭ Rasiju i zaklučyli ŭ SIZA-2 Tahanroha, pryčym pradstaŭnikoŭ hramadskaj naziralnaj kamisii da ich nie dapuskali. U Rasiju etapavali jašče bolš za tysiaču vajennapałonnych, dzie, pavodle źviestak TASS, «ź imi ščylna pracujuć pravaachoŭnyja orhany».
Pa danych «Kommiersanta», abrać mieru strymańnia tysiačam vajennapałonnych z «Azoŭstali» ŭ rasijskich sudach było składana, tamu rasijskija śledčyja dapytvali ich «jak śviedkaŭ», rašeńni ab ich aryšcie pierad adpraŭkaj u kałoniju prymali «prakurory DNR i ŁNR».
Pytańni vyklikaje i ŭtrymańnie rasijskich vajennapałonnych va Ukrainie. Viarchoŭnaja Rada jašče ŭ sakaviku dazvoliła źmiaščać vajennapałonnych u vydzielenyja dla ich učastki ŭ kałonijach i SIZA, spasyłajučysia na niemahčymaść ich dastaŭki ŭ śpiecyjalnyja łahiery.
Na dumku Bohuša, praktyka ŭtrymańnia vajennapałonnych u SIZA, navat pry ŭmovie ich asobnaha ad inšych źniavolenych znachodžańnia, vyhladaje sumnieŭnaj: «Vajenny pałon pryncypova adroźnivajecca ad utrymańnia pad vartaj, jakoje mahčymaje tolki pa rašeńni suda. I ŭžo sapraŭdy niesumiaščalnaje z normami mižnarodnaha humanitarnaha prava nakiravańnie vajennapałonnych u papraŭčuju kałoniju — miesca adbyvańnia pakarańnia ŭ vyhladzie pazbaŭleńnia voli».
Heta, pavodle słoŭ ekśpierta, faktyčna aznačaje pakarańnie vajennapałonnych za ich udzieł u bajavych dziejańniach, što naŭprost zabaroniena mižnarodnym humanitarnym pravam.
