Ihar i Łarysa ŭ druhoj pałovie 90-ch u Ńju-Jorku. Fota: asabisty archiŭ
«Pryncyp biełaruskaj dyjaspary ŭ ZŠA byŭ taki: kožny pavinien źjeści viadro łajna»
Jašče ŭ SSSR Ihar zajmaŭsia mižnarodnymi pieravozkami, tamu pačać svaju spravu paśla razvała Sajuza nie bajaŭsia.
U 1996 hodzie ŭ Biełarusi pačaŭsia ekanamičny kryzis, dla viadzieńnia pradprymalnickaj dziejnaści ŭmovy stanavilisia ŭsio horš i horš. Tamu Ihar palacieŭ u ZŠA, kab naładzić supracu z novymi mahčymymi partniorami. Ale ŭsie płany byli parušanyja: mužčyna daviedaŭsia, što jaho transpartnuju kampaniju ŭ Biełarusi adabrali, Śledčy kamitet aryštavaŭ rachunki. Aficyjnaja pryčyna — niaspłata padatkaŭ na sumu kala 25 tysiač dalaraŭ.
Vychad u mužčyny byŭ adzin — zastacca ŭ Ńju-Jorku.
«Ja źjazdžaŭ u kamandziroŭku, a atrymałasia, što nazaŭždy», — kaža jon.
Łarysie 64 hady, Iharu — 62. Jana ź vioski Małaja Lipaŭka, što ŭ Chocimskim rajonie Mahiloŭskaj vobłaści, jon — ź Pinska.
Da pierajezdu Łarysa pracavała ŭ Minsku sakratarom u hateli «Junactva». Ihar da 1987 hoda byŭ asistentam na kafiedry aŭtatraktarnaha fakulteta Biełaruskaha politechničnaha instytuta. Potym — staršynia prafkama «Saŭtransaŭta».
Voś užo 26 hod para žyvie ŭ ZŠA. Jany — pieršaja chvala imihracyi paśla prychodu Łukašenki da ŭłady.
Mužčyna kaža, što nazvać ich imihracyju tolki ekanamičnaj nielha. Ihar udzielničaŭ u dziejnaści BNF, aktyŭna padtrymlivaŭ partyju.
«Movy absalutna nie viedaŭ, — raskazvaje jon. — U savieckaj škole anhlijskuju, viadoma, nie vučyli. Tady ŭ Ńju-Jorku było try miescy, dzie razmaŭlali na ruskaj, — Brajtan Bič, biełaruskaja dyjaspara i carkva.
Biełaruskaj dyjasparaj u ZŠA tady byli biełarusy, jakija pryjechali paśla Druhoj suśvietnaj vajny. Mnohija ź ich trapili tudy z łahieraŭ, kali ich vyzvaliŭ Druhi front — amierykancy i jeŭrapiejcy. Siarod viadomych biełarusaŭ — Antoś Šukiełojć, jon uznačalvaŭ Biełaruska-amierykanskaje zadzinočańnie. Unikalny čałaviek, padčas akupacyi Biełarusi jon byŭ zahadčykam Biełaruskaha histaryčnaha muzieja.
Kali ja jechaŭ u ZŠA naładžvać suviazi, ideja była takaja: amierykanskija vojski ŭ Hiermanii śpisvali svaje staryja traki (hruzavyja mašyny), ich možna było vielmi tanna kupić. Ja źviarnuŭsia pa dapamohu ŭ dyjasparu, kab zrabić takuju pakupku. A Łarysa, žonka, tady zastałasia na firmie. Jana mnie telefanavała ź Biełarusi na telefonny aŭtamat u Ńju-Jorku i dakładvała abstanoŭku».
Biełaruska-amierykanskaje zadzinočańnie mieła ŭ tyja časy siadzibu ŭ Kvinsie (adzin z rajonaŭ Ńju-Jorka). Tam staŭ žyć Ihar paśla taho, jak daviedaŭsia, što ŭ Biełaruś jamu viartacca niebiaśpiečna.
Ihar (pieršy sprava) i Zianon Paźniak. Fota: asabisty archiŭ
Ź finansaŭ u mužčyny było 10 tysiač dalaraŭ. Na ich jon žyŭ niekalki miesiacaŭ da taho, jak atrymaŭ palityčny prytułak.
U Minsku ŭ Ihara zastavałasia žonka. Jon dumaŭ, jakim čynam jaje možna pieravieźci ŭ ZŠA.
«Nijakaha advakata, jaki b zaniaŭsia afarmleńniem dakumientaŭ, tady nie było. Kazali tak: «Idzi da Lošy na Brajtanie».
Chaču skazać, što va ŭsich dyjasparach, akramia biełaruskaj i ruskaj, zaŭsiody akazvałasia dapamoha. U jakaści prykładu mahu pryvieści jaŭrejskuju arhanizacyju. Jany dapamahajuć ludziam ź pieralotam, meblaj, pracaŭładkavańniem, movaj. Vielmi dobra pracuje ŭkrainskaja dyjaspara. U ich svaje škoły, cerkvy, navat śpiecyfičny bank. Raniej jany mieli cełuju viosku ŭ Manchetenie.
U biełaruskaj dyjaspary było niekalki cerkvaŭ u Bruklinie, Ńju-Džersi, Ahaja, ale jany byli biednyja. Było niekalki bahatych biełarusaŭ, jakija dabilisia finansavaha dabrabytu ŭ Amierycy, ale heta adzinki.
Pryncyp biełaruskaj dyjaspary ŭ ZŠA byŭ taki: kožny pavinien źjeści viadro łajna. Nichto nikomu nie dapamahaŭ, za vyklučeńniem adnaho bahataha biełarusa, jakomu ja vielmi ŭdziačny», — raskazvaje jon.
Łarysa dapaŭniaje, što, kali jany chadzili ŭ dyjasparu, tam usie razmaŭlali na biełaruskaj movie.
«Ciapier dyjaspara imkniecca vyžyć i zachavać toje, što tyja, paśla Druhoj suśvietnaj vajny, nabyli. Bolšaja častka novaj imihracyi była ekanamičnaj, zmaharoŭ za Biełaruś, nacyjanalnuju ideju praktyčna nie było», — kaža jana.
1998 hod. Fota: asabisty archiŭ
«Źniać kvateru ja nie moh, Zianon Paźniak dazvoliŭ pažyć u jaho»
Praź niejki čas Ihar daviedaŭsia, što jahony biznes u Biełarusi pierajšoŭ ludziam, jakija ŭ niejkaj stupieni mieli dačynieńnie da kampanii.
«Dla taho, kab kupić trak, treba było sto tysiač dalaraŭ, — dzielicca jon. — U kaho ŭ dzievianostyja ŭ Biełarusi byli takija šalonyja hrošy? Mnie pryjšłosia źviarnucca da čałavieka z tavarystva transpartnikaŭ Jeŭropy, a kab stać siabram hetaha tavarystva, unieści 25 tysiač dalaraŭ. Uznačalvaŭ jaho ad Biełarusi, mienavita ad dziaržavy (heta važny aśpiekt), moj tavaryš (tady jon takim jašče byŭ), jaki zapatrabavaŭ dolu ŭ majoj kampanii ŭzamien na taki kredyt. Jon jaje potym i zabraŭ. Sam jon milhać pa dakumientach nie moh, aformiŭ svajho cieścia.
Kali pačalisia hanieńni, možna skazać, što heta byŭ rejdarski zachop, z ulikam taho, što jany viedali, što ŭ nas prachodziać pasiadžeńni cieniavoha kabinieta BNF.
Ja davaŭ niejkija hrošy na raźvićcio samoj partyi, ale palityčnym dziejačam nikoli nie byŭ. Jak ekanamist rychtavaŭ z Uładzimiram Zabłockim (deputat Viarchoŭnaha Savieta. — NN) dakumient ab płacie za tranzit praź Biełaruś».
Łarysa na biełaruskaj akcyi ŭ ZŠA. Fota: asabisty archiŭ
Atrymaŭ Ihar palityčny prytułak u ZŠA praz paŭtara miesiaca paśla padačy dakumientaŭ. Ciapier realnyja terminy — ad troch da piaci hadoŭ. Mužčyna pryznajecca, što vialikuju padtrymku jamu tut akazaŭ Siarhiej Navumčyk, deputat Viarchoŭnaha Savieta. Jon jeździŭ ź Iharam na intervju.
U kancy 1996 hoda da Ihara pryjechała Łarysa, jaho žonka. Arhanizavali ŭsio tak, što byccam by jaje zaprašajuć u ZŠA dla vystupleńnia pa situacyi ŭ Biełarusi. U Minsku ŭ Łarysy zastavałasia dzieviatnaccacihadovaja dačka ad pieršaha šlubu.
U Ńju-Jorku žančyna pražyła miesiac, a potom viarnułasia ŭ Biełaruś.
«Mianie ź Iharam tady ŭražvała staŭleńnie amierykancaŭ da takich, jak my. Jany imknulisia dapamahać, asabliva z movaj. Pamiataju, jak ździviłasia, kali ŭbačyła, što tut ludzi ŭśmichajucca, u ich vočy śvieciacca. Našy ludzi tady byli vielmi smurnyja, niejkija ŭzłavanyja, hałodnyja ci što.
Nijakich umoŭ dla žyćcia ŭ nas tady nie było. Žyŭ Ihar u adnoj kvatery ź Zianonam Paźniakom. Jamu dyjaspara źniała kvateru. Ihar jašče tady nie pracavaŭ, prajadali apošnija hrošy.
Ja pajechała ŭ Minsk, kab sabrać niejkija elemientarnyja rečy, zabrać našaha kata Tarasika i viarnucca ŭ ZŠA. Dumała, što zrablu dastatkova chutka dakumienty (u mianie atrymańnie palityčnaha prytułku zaniało paŭhoda) i pieraviazu Kaciu, dačku, siudy. Jana ž taksama aŭtamatyčna atrymlivała b pakiet dakumientaŭ. Ale Kacia nie zachacieła pierajazdžać.
Atrymałasia prosta pryvieźci jaje ŭ Ńju-Jork, my chacieli pakazać joj krainu, pierakanać zastacca. Cikava, što jana vyjšła pahulać pa Bruklinie i sustreła svaju adnakłaśnicu. Ńju-Jork taja jašče vioska.
Kacia tady zakachałasia ŭ Biełarusi, potym vyjšła zamuž, naradziła dačku i zastałasia ŭ Minsku. Pierajechała jana da nas tolki ŭ svaje 36 hadoŭ», — raskazvaje Łarysa.
Łarysa z dačkoj Kaciarynaj. Fota: asabisty archiŭ
Ihar pajšoŭ šukać pracu na amierykanskuju biržu. Usie ahienctvy pa pracaŭładkavańni na Brajtan Bič patrabavali za svaje pasłuhi vialikija hrošy.
Na pracu Ihara ŭziaŭ pradprymalnik, jaki źbiraŭ sa śmietnikaŭ antykvaryjat.
«U toj čas ludzi mianiali meblu kožnyja try hady. Mnohija imihranty brali jaje sabie, heta było narmalna.
Ja začyščaŭ naždačkaj meblu. Palcy byli ściortyja da miasa, płacili 5 dalaraŭ za hadzinu. U tydzień, atrymlivajecca, ja zarablaŭ 250 dalaraŭ. Źniać kvateru ja nie moh, žyŭ u Zianona Paźniaka.
Ujavicie, jak heta psichałahična, kali ja da hetaha vykładaŭ va ŭniviersitecie ekanomiku, a potym svaja firma, dzie ludzi pracavali na mianie. Ale kali b ja pra heta zadumvaŭsia, to zvarjacieŭ by. Staviŭ mety i nie dumaŭ, kim ja byŭ raniej.
Nastupnaja maja praca — kiroŭca ŭ transpartnym servisie. Uładkavaŭ mianie tudy znajomy biełarus. Tam užo byŭ dobry zarobak — 500 dalaraŭ na tydzień. Tady ŭžo atrymałasia źniać za 700 dalaraŭ nievialikuju kvateru na ŭzroŭni ziamli (nie ŭ padvale). Ciapier my płacim za dvuchpakajovuju 2000 dalaraŭ, heta ŭ Bruklinie. Siaredniaja cana ŭ hetym rajonie 2700, u Manchetenie —3500», — raskazvaje Ihar.
Treciaje miesca pracy mužčyny — limuzin-servis, jaki byŭ raźličany na zamožnych ludziej.
«Dla hetaha mnie treba było kupić adpaviednuju mašynu, kaštavała jana 15 tysiač dalaraŭ. Ja pajšoŭ da zamožnaha biełarusa, jaki ich mnie pazyčyŭ. Vypłačvaŭ jamu dva hady. Ale heta nie značyć, što ja sam jezdžu na limuzinie, jak mnohija ŭjaŭlajuć», — kaža jon.
«Siadziełkaj ja pracavała pa 57-58 hadzin na tydzień, była z vychadcami z byłoha SSSR»
Łarysa raskazvaje, što napačatku ŭ ich ničoha nie było: ni videlca, ni talerki, ni paduški, ni koŭdry. I hrošaj, kab kupić usio adrazu, taksama. Ihar prylacieŭ u ZŠA u kaściumie, z saboj u jaho było tolki niekalki kašul, u Łarysy — nievialiki čamadan z rečami.
«Pamiataju, vyjechali my ad Paźniaka. Idziem pa vulicy, bačym kanapu. Mebli ž u nas nie było. My jaje pichali da samaha našaha doma, zaciahnuli ŭ kvateru. Tut ja pajšła jaje ahladać, a tam zzadu jana ŭsia parezanaja. Duša apuściłasia ŭ piatki, paciahnuli nazad na vulicu.
Jašče była skrynka z-pad televizara, i niejki pieryjad my jeli na joj, zamiest stała. Praź miesiac u nas u kvatery stali biehać prusaki (heta ŭ cełym prablema dla Ńju-Jorka), my z toj kvatery źjechali praź niekalki miesiacaŭ. Źniali inšuju za 750 dalaraŭ», — uspaminaje jana.
Fota: asabisty archiŭ
Spačatku Łarysa pajšła pracavać niańkaj u jaŭrejskuju siamju. A paśla advučyłasia na kursach siadziełki i dahladała pažyłych ludziej.
«Ja była zadavolenaja, što jość praca. Adzinyja pieražyvańni byli pa dačce, jakaja zastałasia ŭ Biełarusi.
Siadziełkaj ja pracavała pa 57-58 hadzin u tydzień, była z vychadcami z byłoha SSSR. Z-za taho, što šmat padymała ciažaraŭ, pačalisia prablemy sa śpinaj. Pieraniesła dźvie apieracyi», — dzielicca jana.
«Vielmi važna dla imihranta, u jakoje asiarodździe jon trapiŭ»
U ZŠA šmat uvahi nadajuć achovie žyvioł i dapamozie pažyłym ludziam.
«U nas, darečy, u akno chodziać janoty i aposumy.
Tut nichto nie siadzić na vulicy i nie vyjenčvaje hrošy. Kali ty biedny, to daduć subsidavanaje žytło, charčovyja kartki i biaspłatnuju miedycynu. Luby pažyły čałaviek u Amierycy abaronieny», — tłumačyć Łarysa.
Ihar dapaŭniaje, što jon za 26 hadoŭ žyćcia ŭ ZŠA ni razu nie adčuvaŭ siabie čałaviekam druhoha hatunku. Z prynižeńniem pa prafiesii nikoli nie sutykaŭsia.
«Takoje moža być pa palityčnych pohladach, seksualnych, rasavych prykmietach, ale nie pa pracy», — kaža jon.
Fota: asabisty archiŭ
Anhlijskuju movu Ihar vučyŭ na pracy. Zaraz jana ŭ jaho praktyčna biez akcentu.
«Tut nichto nie najazdžaŭ, što ty jaje nie viedaješ, a naadvarot dapamahali. Nastupny momant: naprykład, ty idzieš u sud, pytajucca, ci patrebny pierakładčyk. I jaho dajuć. Taksama ŭ špitali pryjdzie ruskamoŭnaja miedsiastra, jakaja pierakładzie.
U Ńju-Jorku zakony dasyłajuć na čatyroch movach: anhlijskaja, ruskaja, ispanskaja, kitajskaja.
Vielmi važna dla imihranta, u jakoje asiarodździe jon trapiŭ. Kali b mnie niechta skazaŭ iści na haradskuju pracu, a nie ŭ limuzin-servis, ja dumaju, što my b ciapier žyli lepš. Bolš ustojlivaje stanovišča. U Biełarusi ŭ nas zastavalisia svaje siemji, jakija treba było padtrymlivać. My pierasyłali hrošy rodnym. I heta rabili absalutna ŭsie mihranty, nie tolki my», — kaža jon.
«Najbližejšyja ludzi siadziać pobač z taboj, a ty ničoha nie adčuvaješ. I jany taksama»
Łarysa i Ihar adznačajuć, što im vielmi chaciełasia pabačycca z rodnymi i blizkimi, ale ž nie viarnucca ŭ Biełaruś.
U svoj pieršy adpačynak jany pajechali na takuju sustreču u Prahu ŭ 2002 hodzie.
«Ubačylisia tam z unučkaj, jakuju naradziła dačka Łarysy, joj było 11 miesiacaŭ. Darečy, jana ŭ 2021-m trapiła pad represii ŭ Biełarusi i taksama była vymušanaja źjechać.
My nie mahli nikudy vyjazdžać, bo tady hrynkarty čakali niekatoryja pa 8 hadoŭ. U nas byli prosta biełaruskija pašparty savieckaha ŭzoru. I voś upieršyniu heta atrymałasia ŭ pačatku nulavych, my źniali katedž u centry Prahi dla ŭsich svajakoŭ. Sustrelisia jašče tady ź Siarhiejem Navumčykam.
Heta ŭsio kaštavała šmat hrošaj: pieralot, arenda žytła. Ale nam było tak radasna, što my ŭbačyli svaich blizkich. Potym užo Łarysa lotała sustrakacca ŭ Vilniu, a paźniej i ŭ Biełaruś», — raskazvaje mužčyna.
Pryjechaŭ u Biełaruś Ihar u 2014-m hodzie, kab ubačycca sa svaimi blizkimi.
«Pryjšło razumieńnie, što my stali całkam čužymi ludźmi, — kaža Ihar. — Siabruješ z čałaviekam, a jak tolki vašyja šlachi pa žyćci razychodziacca, usio źnikaje. Intaresy źnikajuć, razmaŭlać niama pra što. Było adčuvańnie, što my źmianilisia, a jany nie. Najbližejšyja ludzi siadziać pobač z taboj, a ty ničoha nie adčuvaješ. I jany taksama.
Ihar i Łarysa ŭ adpačynku ŭ Majami. Fota: asabisty archiŭ
Usie siemji mihrantaŭ, jakija zastalisia ŭ Biełarusi, vykraślili tych, chto źjechaŭ, sa svajho žyćcia. U spadčynie, naprykład. Pierastali vinšavać z dniom naradžeńnia. U hetym hodzie ja ŭpieršyniu nie pavinšavaŭ svajho brata, tamu što za 26 hadoŭ jon mianie ni razu nie pavinšavaŭ. U nas niama svajakoŭ u Biełarusi, my nie adčuvajem, što tam niechta zastaŭsia».
U Łarysy ŭ mai hetaha hoda ŭ Biełarusi pamierła maci. Jana kaža, što ciapier straciła apošniuju suviaź ź Biełaruśsiu.
«U nas była ciaha ŭ Biełaruś z-za ich, — tłumačyć Ihar. — My płanavali vyjści na piensiju ŭ Amierycy i viarnucca žyć u Biełaruś. Paśla 2020 hoda zrazumieli, što tam rabić niama čaho. I jašče, kali ja byŭ u Minsku, adčuŭ niejkuju złość siarod biełarusaŭ. Tamu nie było nijakaj tuhi pa krainie, tolki pa blizkich. Radzima tam, dzie tvaja siamja. Heta dakładna.
Ad taho, što adbyvajecca ŭ Biełarusi, my nie adryvalisia doŭha. Pieršyja 10 hadoŭ vielmi aktyŭna sačyli, potym nie, a ŭ 2020-m znoŭ stali.
Ja ahułam liču, što biełarusy ciažkaja nacyja.
Raskažu aniekdot. Biełarus pryjechaŭ u ZŠA, znajšoŭ pracu, pabudavaŭ dom i dźvie carkvy. U jaho pytajucca: «Tabie navošta dźvie?» Adkazvaje: «U hetuju ja chadžu, a ŭ hetuju ni nahoj». U toj čas biełarusy i abjadnańnie byli jak dźvie supraćlehłyja rečy».
Fota: asabisty archiŭ
Ciapier Ihar u ZŠA praciahvaje pracavać kiroŭcam, Łarysa — na piensii. Dačka žančyny pierajechała žyć u ZŠA, a ŭnučka — u Jeŭrasajuz. Mužčyna i žančyna nie škadujuć, što ŭ ich u žyćci ŭsio tak skłałasia, kažuć, što heta los.
«Ciapier tolki prablema, jak sustrecca z unučkaj. Vielmi składana joj atrymać amierykanskuju vizu, vialikaja čarha. My možam pajechać kudy-niebudź u Jeŭrasajuz, pabačycca, ale Kacia, jaje maci, pakul nie moža vyjechać z ZŠA, pakul nie atrymaje hrynkartu. Nie bačylisia my ŭžo vosiem hadoŭ. I heta, kaniešnie, niaprosta. Ale spadziajemsia, što źjavicca jakaja-niebudź mahčymaść», — padsumoŭvajuć Šałamickija.
Čytajcie taksama:
8000 rubloŭ za arendu kvatery, ipatečnyja brokiery dy pavalnaja hihantamanija. Biełaruska — pra asablivaści žyćcia ŭ Kanadzie
Biełaruska ź Sietła vydała novy katałoh biełaruskich tradycyjnych strojaŭ. Pahladzicie na hetu pryhažość
