U knizie cełaja častka pryśviečanaja maim znachodkam pra los adnaho z vyjaŭlenych u kurapackich jamach čałavieka — Mardechaja Šulkiesa.
Naturalna, «padbuchtorany amierykanskimi kuratarami», «padobna daśviedčanamu rudomu lisu, pastaraŭsia advieści daśledavańnie ŭ inšy bok, dalej ad iściny», «ničym nie paćvierdžanymi vysnovami Dźmitryj Drozd sprabuje ŭvieści čytačoŭ u zman», i da t. p.
Ale pakiniem maju ścipłuju asobu ŭbaku, bo jana zusim blakłaja pobač ź inšymi ahientami, nazvanymi aŭtaram. I heta, mabyć, samaje cikavaje ŭ knizie — śpis ahientaŭ CRU, jakich daśviedčany 80-hadovy kamunist-padpałkoŭnik KDB, jaki pracavaŭ pa vykryćci varožaj ahientury, vyvodzić na śviet. Heta toje, što pa-sapraŭdnamu ŭražvaje!
Akramia vorahaŭ, ahientaŭ CRU, što stailisia na samym viersie SSSR: Jakaŭleva, Harbačova i Ševardnadze (zrešty, navat Andropaŭ pa jahonaj viersii niejki kałamutny — nie reahavaŭ na «vorahaŭ naroda»), i całkam pradkazalnych miascovych ahientaŭ CRU: Paźniaka, Vasila Bykava, Šuškieviča, dynastyi Viačorak i jašče dziasiatka inšych dziejačaŭ biełaruskaha nacyjanalnaha ruchu, aŭtar, viadomy prafiesijnym niucham čekista i majsterstvam klapać kryminalnyja spravy, idzie značna hłybiej.
Naturalna, jon nie moh nie adreahavać na realnaść: u sučasnaj Biełarusi Kurapaty pa-raniejšamu nosiać aficyjny status miemaryjała achviar stalinskich represij. Jak tak vyjšła? Viadoma, usia sprava ŭ ahientach CRU!
I tut pieršym i vidavočnym ahientam, a to i rezidentam cełaj raźviedvalnaj jačejki CRU źjaŭlajecca… były redaktar «Sovietskoj Biełoruśsii» Pavieł Jakubovič (adnačasova i ahient KDB). Pad jahony błahi ŭpłyŭ (nie biez podkupu) trapiŭ navat namieśnik staršyni KDB, jaki advažyŭsia pryznać fakt, što Kurapaty — heta, niesumnienna, sprava ruk NKVD (vidavočny namiok na Ihara Siarhiejenku, ciapier kiraŭnika Administracyi prezidenta!).
Aŭtar nie lezie za słovam u kišeniu, vyvodziačy na śviatło ŭsiu varožuju ahienturu, jakaja zasieła na samym viersie sučasnaj biełaruskaj ijerarchii (akramia samaha pieršaha, viadoma). I tut nielha abyścisia bieź vialikaj cytaty:
«Adnak pad uździejańniem P. I. Jakuboviča, na toj čas hałoŭnaha redaktara prezidenckaj haziety «Sovietskaja Biełoruśsija» i nakrytych im kvadratna-kruhłych stałoŭ, kiraŭnictva KDB hołasna, na ŭvieś śviet zajaviła, što vyvučała dakumienty i paćviardžaje: na kurapackim uzhorku lažać achviary stalinskich represij. I nichto inšy! Voś tolki niezrazumieła, što imi vyvučałasia, kali ŭsie staršyni KDB da hetaha i nie adzin raz kazali, što jakich-niebudź dakumientaŭ pa davajennych rasstrełach nie majecca, ich niama ŭ najaŭnaści.
A što ž tady vyvučałasia? Nie budziem hałasłoŭnyja, P. I. Jakubovič u spravazdačy dla amierykanskaj radyjostancyi «Svaboda» śćviardžaje piśmova: «Kiraŭnictva KDB niedvuchsensoŭna zajaviła, da jakoha času adnosiacca hetyja pachavańni i čyje pareštki tam lažać. Usio roŭna čyje, pravyja tam, vinavatyja, ale heta achviary palityčnych represij».
I prastupiła raptam u P. I. Jakuboviča jak, padobna, u ich ahienta haračaja luboŭ da KDB: «Treba skazać dobraje słova — heta nie vielmi papularna, ale było tak — kiraŭnictvu Kamiteta dziaržaŭnaj biaśpieki, jakoje pahadziłasia z našymi prapanovami».
Našymi — heta značyć, P. I. Jakubovič rabiŭ prapanovy nie tolki ad siabie, ale, mabyć, i ad Radyjo «Svaboda»? Tak i chočacca spytać, a ŭ jakuju sumu abyšłasia zhoda z prapanovami i «patrebnaje razumieńnie kiraŭnictva KDB»? Naturalna, Pavieł Izotavič moža spasłacca na niepamiatlivaść. Ale što ž zrabili kiraŭniki biełaruskaha KDB, jakich Jakubovič tak ščyra palubiŭ? Pavieł Izotavič tłumačyć: «Pradstaŭniki KDB uziali ŭdzieł u šerahu mierapryjemstvaŭ, u pryvatnaści, u «kruhłym stale», na jakim na ŭvieś śviet było niedvuchsensoŭna i kampietentna zajaŭlena, što ŭ Kurapatach spačyvajuć nie prosta pareštki. Pra «kruhły stoł» šmat paviedamlałasia pa telebačańni i ŭ mnohich ŚMI».
Pahadziciesia, havorka krychu źvilistaja. Zychodziačy z łohiki vykładańnia P. I. Jakuboviča, da «kruhłaha stała» pravodzili mierapryjemstvy za inšymi stałami, całkam možna vykazać zdahadku, što byli siarod ich i kvadratnyja-restarannyja z hrašovymi prypłatami za razumieńnie. Mienavita tamu za «kruhłym stałom i było skazana, što ŭ Kurapatach «spačyvajuć achviary palityčnych represij peŭnaha histaryčnaha pieryjadu, i heta možna abahulniena nazvać stalinskimi represijami».
Jak heta zrazumieć?! Siem staršyniaŭ KDB da hetaha zajaŭlali, što materyjałaŭ nie majuć. I voś viduščy, navaśpiečany, adzin z namieśnikaŭ staršyni zapeŭnivaje, što ŭsie materyjały nie tolki asabista bačyŭ, ale i vyvučyŭ. Mabyć, u pieršych nie było na vačach tych akularaŭ, jakija dla adnaho namieśnika śpiecyjalna dasłali z ZŠA. Jak inakš rastłumačyć, što raptam adkryŭsia zrok? Što ž jašče možna čakać ad takoha čałavieka, nadzielenaha niemałoj uładaj u siońniašniaj Biełarusi, jakaja padvierhłasia ahresii ZŠA?
Škada, ale ŭ hetym vypadku my pa-inšamu, akramia jak hetym paviedamleńniem, nie ŭ stanie supraćstajać mahčymaj biadzie. Pakul nie možam! Nie majem patrebnaha dostupu da patrebnaha cieła. Ale samaje hałoŭnaje — prahavarylisia: materyjały-to pa Kurapatach u schoviščach KDB majucca! Nadyšoŭ čas vykłaści ich na stoł. Dla rasśledavańnia. Jakoje zvyčajna zaviaršajecca sudom. Taki zakon. Chaj adkryty sud ustanović iścinu!»(st. 150—151).
Niaciažka pabačyć toŭsty namiok na tonkija abstaviny, što Siarhiejenka niebieskaryśliva pryznaŭ fakt rasstrełaŭ NKUS u Kurapatach:»z hrašovymi prypłatami za razumieńnie». Viadoma, daśviedčany čekist tut usio padaje tolki jak svaju zdahadku. A voś dać by aŭtaru «dostup da patrebnaha cieła» i pakinuć by na hadzinku-druhuju abvinavačanych u zdradzie sam-nasam sa starym čekistam i jaho tavaryšami — dyk pryznalisia b i ŭ tym, što jany ahienty Banhładeš abo Madahaskara! Źniali b pakajalnaje videa na fonie dźviarej. Staraja škoła!
Jość u tekście i jašče takija ž zamanlivyja śćviardžeńni. Naprykład, toje, što archivy KDB u nas dahetul zakrytyja… pa zahadzie CRU! Voś tak! My ŭžo hady zmahajemsia za adkryćcio hetych archivaŭ — i vychodzić, što my zmahajemsia z samim mahutnym CRU! Dumajecie, ja prydumlaju? Dyk voś cytata:
«Usie ahučanyja śledstvam 1988 hoda materyjały vyhladajuć na fonie pryviedzienaha vyšej zahadu niadobraj kazkaj, składzienaj Bykavym, Paźniakom i ich haspadarami z CRU ZŠA va ŭhodu Amierycy, čamuści pakorliva paćvierdžanaj prakuraturaj BSSR i, naturalna, ahientami CRU z Palitbiuro CK KPSS. Jany i zabaranili raskryvać archivy KDB Biełarusi, rassakrecić archiŭnyja śledčyja spravy. Adnak Palitbiuro CK KPSS samaraspuściłasia jašče ŭ 1991 hodzie. Čamu ž nie admienienaja jaho zabarona? Ach, tak! CRU-to ZŠA praciahvaje dziejničać. CRU nie dazvalała i nie dazvolić raskryć schoviščy KDB, spraviadliva bajučysia taho, što sapraŭdnyja dakumienty razburać usiu hniłuju amierykanskuju viersiju. A hetuju viersiju amierykanskija ahienty abaviazanyja źbierahčy i paćvierdzić, načysta zabyŭšysia pra respubliku, naš narod i nastupstvy dla Biełarusi» (s. 236).
Tut užo ja i nie viedaju, jak pierakłaści hety navat nie namiok, a całkam kankretnaje abvinavačvańnie, što archivy KDB dahetul zakrytyja pry padtrymcy niejkich nie nazvanych ahientaŭ CRU ŭ sučasnaj Biełarusi. Ale jaki pavinien być ich upłyŭ, kali ŭ ichnaj sile adkryć ci nie adkryć archivy KDB?
Ciapier zrazumieła, što nam treba było zapyty ab adkryćci archiva KDB nakiroŭvać nie ŭ KDB, Administracyju prezidenta, Saŭmin i inšyja arhanizacyi, a prosta ŭ CRU!
Ale, kali ščyra, pamiž słavasłoŭjami na adras mudraj palityki ciapierašniaha kiraŭnika adhadvajecca, što nitački ŭsioj hetaj śpiecapieracyi CRU, jakaja zaciahnułasia, sychodziać, sapraŭdy, na samy-samy vierch kiraŭnictva Biełarusi. Adkazvajučy na pytańnie, čamu hetaja chłuśnia tak zaciahnułasia, aŭtar adkazvaje:
«…Vidavočna išoŭ handal, jaki dazvoliŭ źniać niekatoryja amierykanskija sankcyi ź Biełarusi. Heta toje, što lažyć na pavierchni. A sutnaść pakul schavanaja ad vačej. Ale iścina ŭžo pobač i chutka adkryjecca» (s. 249).
U cełym ža, treba mierkavać, mienavita z hetaj pryčyny (zaśmiečanaści kiraŭnictva ahientami CRU) i ŭ ciapierašniaj Rasii prezident Pucin praciahvaje nastojvać na «hiebielsaŭskaj» viersii rasstrełaŭ u Katyni. Niejkaja sucelnaja oda ŭsiomahutnaj Amieryki vyjšła!
Vysnova: Jak śpiavali ŭ viadomaj pieśni: «Špiony tam, špiony zdieś, biez nich nie vstať, biez nich nie siesť». I hetyja dva vieršavanyja radki, mabyć, lepšaja recenzija na hety zusim nienavukovy tvor.
