Padbity rasijski BTR haryć na vulicy Charkava. 27 lutaha. Fota Andrew Marienko, AP.
Zrazumieła, adkul rastuć nohi ŭ hetych śćviardžeńniaŭ. Rasijskaj Impieryi i SSSR u apošnija stahodździ sapraŭdy pieramahali najmacniejšyja na toj čas armii. Tak, u pačatku ChVIII stahodździa Rasija Piatra I pieramahła ŭ Vialikaj Paŭnočnaj vajnie mahutnych tady šviedaŭ — i z hetaha, ułasna kažučy, aficyjna i pačałasia Rasijskaja impieryja.
Paśla ŭžo ŭ pačatku XIX stahodździa była pieramoha nad, zdavałasia b, niepieramožnym Napaleonam, kali rasijskija kazaki praskakali vulicami Paryža.
A ŭ 1945 hodzie ŭ sajuzie z zachodnimi demakratyjami była zdabytaja pieramoha nad hitleraŭskaj Hiermanijaj, jakaja ciapier — adzin z narožnych kamianioŭ militarysckaj ideałohii pucinizmu.
Usio heta sapraŭdy było, i ŭsialak dziaržaŭnaj prapahandaj vypuklajecca i ŭznosicca, robiačy ŭražańnie, što aprača hetych bliskučych pieramoh ničoha inšaha ŭ rasijskaj historyi i nie było. Tym bolš što kraina, maŭlaŭ, nadzvyčaj miralubivaja i kali dzie i musiła vajavać, to tolki ŭ abaronie radzimy ci akazvajučy kamuści ščyruju i bieskaryślivuju dapamohu za jaje miežami.
Nasamreč, viadoma, usio nie tak. Jak i ŭ historyi inšych nacyj, u historyi Rasii byli i pieramohi, i parazy. Było i šmat haniebnych epizodaŭ.
Rasija ŭsie apošnija stahodździ pravodziła ahresiŭnuju ekspansijanisckuju palityku, imknučysia pašyryć svaje miežy. Prytym siarod hetych vojnaŭ było niamała, pavodle słovaŭ paeta Alaksandra Tvardoŭskaha, «nieznamienitych» (skazana pra saviecka-finskuju vajnu 1939—1940 hadoŭ), pra jakija ci zusim nie ŭspaminali ŭ padručnikach historyi, ci zhadvali skarahavorkaj.
U 1979 hodzie Rasija (tady ŭ formie SSSR) sprabavała ŭziać pad kantrol Afhanistan, u 1968 akupavała Čechasłavaččynu, u 1956 — Vienhryju. U 1939, realizujučy pakt Mołatava-Rybientropa, napała na Finlandyju i zachapiła Bałtyju. U 1904 sprabavała pryraści za košt Kitaja i Japonii. Pierad tym dałučyła Centralnuju Aziju, i pieralik možna množyć.
Ramantyčnyja ŭjaŭleńni pra svaju historyju charakternyja dla mnohich narodaŭ. U Rasii heta nabyło asablivy charaktar, tamu što mnohija z kłasičnych rasijskich intelektuałaŭ, uklučna z Puškinym i Dastajeŭskim, pry ŭsich svaich adroznaściach, jašče i apiavali vialikadziaržaŭny nacyjanalizm dy asablivuju «misiju Rasii».
Adnak realnaść dla Rasii byvała roznaj.
Mnohija čuli pra «Finskuju vajnu». Jana pa mnohich paramietrach była vielmi padobnaja da siońniašniaj ukrainskaj, i, pa vialikim rachunku, finy vyjšli ź jaje pieramožcami.
U «Zimovaj vajnie» straty savietaŭ byli ŭ try razy bolšyja, čym u finaŭ. U vyniku troch miesiacaŭ upartych bajoŭ Finlandyja vymušanaja była rasstacca z častkaj svajoj terytoryi, i heta nibyta možna rasceńvać jak dasiahnieńnie metaŭ Maskvy. Ale nasamreč heta była paraza, bo meta, z-za jakoj heta vajna pačynałasia, dasiahnutaja nie była: Finlandyja zachavała suvierenitet i nie stała jašče adnoj savieckaj respublikaj.
Finskija sałdaty na pazicyjach padčas pierapynku ŭ vajennych dziejańniach. Fota Wikimedia Sommons.
U vyniku praz 50 hadoŭ finy žyli na paradak lepš za estoncaŭ, ź jakimi byli pierad Druhoj suśvietnaj na prykładna adnolkavym uzroŭni raźvićcia i jakija, u adroźnieńnie ad finaŭ, u 1939-m biez supracivu ŭpuścili na svaju terytoryju rasijskija vojski — zusim jak łukašenkaŭski režym u 2022-m.
Jašče bolšuju parazu rasijanie paciarpieli ŭ saviecka-polskaj vajnie 1920-ha.
Karcina Piotry Sierhijeviča «Cud nad Visłaj» u kaściole ŭ Sołach Smarhonskaha rajona.
Savieckija vojski dajšli da Varšavy, ale byli razhromlenyja na Viśle. Paśla hetaha Savieckaja Rasija była zmušanaja padpisać Ryžskuju damovu na ŭmovach Polščy.
Skončyłasia dla savietaŭ fijaska i afhanskaja vajna 1979—1989 hadoŭ.
Darečy, i vializny interviencyjaniscki korpus tady nazyvali «abmiežavanym kantynhientam» na savieckim navamoŭi, anałahičnym ciapierašniamu, kali ŭ Rasii vajnu zabaroniena nazyvać «vajnoj».
Savieckija sałdaty ŭ Afhanistanie. 1979 hod.
«Maleńkaja pieramožnaja vajna» ź Japonijaj u 1904 hodzie pavinna była zavieršycca dałučeńniem da Rasii novych terytoryj i zachopam rynkaŭ zbytu.
«Śviaty» car Mikałaj II ličyŭ «japošak» nižejšaj rasaj. Adnak pachod na krainu, ź jakoj tady nichto surjozna nie ličyŭsia, skončyŭsia prynižalnaj parazaj.
Takoj ža parazaj była i Krymskaja vajna 1853—1856 hadoŭ.
Jana ahaliła ekanamičnaje adstavańnie Rasijskaj impieryi ŭ vyniku kiravańnia Mikałaja I. Sam Krym utrymać Rasii tady ŭdałosia, ale Francyja, Brytanija i Italija dabilisia pažadanych dla siabie vynikaŭ, a Turcyja atrymała pieradyšku, jakaja dazvolić joj zachavać kantrol nad takimi łasymi dla Rasijskaj Impieryi pralivami Basfor i Dardaneły.
U toj ža čas byli i vojny, pra jakija rasijacentryčnaja histaryjahrafija ŭvohule zamoŭčvaje, ale jakija mieli vialikaje značeńnie dla narodaŭ, jakija pieramahli. Tak, estoncy — «žmieńka taho narodu», havoračy słovami Bahuševiča — u 1918—1920 hadach pieramahli ŭ vajnie, jakuju historyki nazyvajuć «Estonskaj vyzvalenčaj» abo «Estonska-savieckaj». Pryčym udałosia heta estoncam jak dziakujučy vysokaj nacyjanalnaj arhanizacyi, tak i tamu, što jany zhulali na ŭnutryrasijskich i hieapalityčnych supiarečnaściach.
Na baku estoncaŭ tady vajavała armija biełaha hienierała Mikałaja Judzieniča, a dapamahali im dziaržavy Antanty. Estoncy ŭ toj vajnie nie tolki prypiorli rasijskuju armiju da varot Pieciarburha, ale i razhramili niamiecki łansdśvier, adkryŭšy darohu da niezaležnaści i Łatvii.
A samaja śviežaja paraza rasijskaj zbroi, jakaja adbyłasia ŭ 1990-ja hady — Pieršaja čačenskaja vajna 1994—1996 hoda.
Tady Maskva nie pahadziłasia z abviaščeńniem čačenskim narodam na chvali raspadu Savieckaha Sajuza dziaržaŭnaha suvierenitetu i, faktyčna nie kantralujučy terytoryju respubliki i nie zdoleŭšy dabicca parazumieńnia ź jaje kiraŭnictvam mirnymi mietadami, u śniežni 1994-ha ŭviała ŭ jaje vojski, kab dabicca svajho siłaj.
Ale čačency zdoleli dać nastolki mocny adpor, a rasijskaja armija akazałasia nastolki niepadrychtavanaj da vajny, što maleńkaja Čačnia faktyčna atrymała ŭ toj vajnie pieramohu nad impieryjaj. 31 žniŭnia 1996-ha byli zaklučanyja Chasaŭjurtaŭskija pahadnieńni ab pieramirji, pa ŭmovach jakich z respubliki vyvodzilisia rasijskija vojski, a vyznačeńnie statusa Čačni adkładałasia na 5 hadoŭ. Paśla taho try hady Čačnia de-fakta była samastojnaj.
Čačency na čale z prezidentam Asłanam Maschadavym radujucca pieramoham nad rasijskimi vojskami.
Inšaja sprava, što ŭ 1999-m impieryja ŭziała revanš, faktyčna zraŭniaŭšy čačenskija harady ź ziamloj i skarystaŭšy ŭ svaich intaresach unutranyja supiarečnaści ŭ čačenskim hramadstvie. Nadta ŭžo niaroŭnyja byli siły, tym bolš što čačency pa roznych pryčynach nie mieli nijakich šancaŭ na dziejnuju padtrymku z boku suśvietnaj supolnaści. Ukraina ž — nie Čačnia.
Bolšaść kałanijalnych impieryj raspałasia ŭ XX stahodździ, ale Rasija — tolki častkova.
Vierałomny napad Rasii na Ukrainu — sproba viarnuć čałaviectva ŭ časy, kali adna dziaržava pa pravie mocnaha zachoplivała terytoryi druhoj. Ale, zdajecca, Ukrainie ŭdałosia vystajać, jak raniej udavałasia inšym nacyjam.
I pieramahčy jaje budzie vielmi składana, bo ŭkraincy nie adnyja — za imi ŭvieś cyvilizavany śviet. Bolš za toje, historyja śviedčyć, što kožny narod asabliva ŭparta adstojvaje rodnuju ziamlu. I hetaja vajna dla ŭkraincaŭ — ajčynnaja, a dla Rasii — zachopnickaja.
Čytajcie taksama: Juval Noj Charary: Kali dla zvyšdziaržaŭ znoŭ stanie narmalnym prahłynać svaich słabiejšych susiedziaŭ, čałaviectva vierniecca da zakonu džunhlaŭ
Archijepiskap Jeŭstracij: Idei Pucina — heta nie zahadkavaść ruskaj dušy, nie varyjant normy, a absalutnaje zło — takoje ž, jakim niekali byŭ nacyzm
