Fota: august2020.info.
U lutym, jašče da vajny, Alaksandra pakinuła Biełaruś, chacia raniej šmat kazała pra toje, što nie budzie hetaha rabić. Dziaŭčyna tolki pačynaje zvykacca z žyćciom za miažoj, ale ž znachodzić siły padtrymlivać u hety ciažki čas Ukrainu: dałučyłasia da vałanciorskaj arhanizacyi, była na antyvajennym pikiecie la rasijskaj ambasady.
Pahutaryli z aktyvistkaj pra ciažkaje rašeńnie emihravać i jaje pratesny šlach, što ŭklučaŭ u siabie i špacyry pad znakamitymi BČB-parasonami.
«Na pracy prapanavali rełakacyju — vyrašyła, što admaŭlacca ad jaje budzie pamyłkaj»
«Naša Niva»: Jak vy vyrašyli źjechać z krainy?
Alaksandra Hušča: Chto viedaje mianie pa sacsietkach, bačyŭ, što ŭvieś minuły hod ja namahałasia stvarać kantent pra padziei ŭ Biełarusi. Amal uvieś čas maje akaŭnty byli adkrytyja, luby čałaviek moh ich pabačyć. Uvieś hod ja była maralna padrychtavanaja da taho, što ŭ mianie praz takuju dziejnaść mohuć uźniknuć prablemy. Sačyła za navinami i bačyła, što da aktyvistaŭ prychodziać z vobšukami, ludziej zatrymlivajuć, suprać ich raspačynajuć kryminalnyja spravy, i ŭsio heta — časam navat tolki za adnu publikacyju ci kamientar pad navinoj. Rychtavałasia da taho, što niešta takoje moža zdarycca i sa mnoj.
Vosieńniu minułaha hoda płanavała zvolnicca z pracy i šukać niejkija inšyja varyjanty dla siabie. Była ŭ stanie psichałahičnaha vyharańnia i chacieła niešta źmianić u svaim žyćci, tamu, jak mnie zdavałasia, źmianić pracu — heta dobraja ideja. Ale abyšłosia biez zvalnieńnia: mnie prapanavali novy prajekt, supracu ź niamieckaj kampanijaj, i ŭ miežach hetaha prajekta mnie taksama prapanavali rełakacyju.
Razvažała nad hetym niedzie dva tydni, raiłasia z matulaj. U vyniku vyrašyła, što kali mnie prapanavali takuju mahčymaść, admaŭlacca ad jaje budzie pamyłkaj. Razumieła, što niekali na mianie mohuć pačać kryminalnuju spravu, mnie spatrebicca pakinuć krainu i dla hetaha źviartacca ŭ fondy salidarnaści. A tut mnie vypała mahčymaść źjechać biez taho, kab vykarystoŭvać resursy fondaŭ, jakija mohuć pajści na dapamohu kamuści inšamu.
Tamu ja zhadziłasia na rełakacyju. Niedzie ź listapada pačała rychtavacca da pierajezdu, rabić usie patrebnyja dakumienty.
«NN»: Vy kazali, što stamilisia žyć z adčuvańniem tajmiera nad hałavoj. U čym heta prajaŭlałasia?
AH: Niedzie ŭ sakaviku minułaha hoda, pierad Dniom Voli, siarod maich znajomych adbyłasia pieršaja chvala zatrymańniaŭ. Aryštoŭvali aktyvistaŭ, tych, kaho zatrymlivali raniej, znachodzili pa videa. U mianie zatrymali niekalki siabroŭ i znajomych, i voś tady ja pačała maralna rychtavacca, što takoje moža adnojčy zdarycca i sa mnoj. Lubuju z maich staronak možna lohka znajści, i ja nie chavaju taho faktu, što mienavita ja rablu toj pratesny kantent.
Ale macniej za ŭsio ja adčuła hetaje cikańnie tajmiera minułym letam, mabyć, u lipieni. Tady raspačałosia palavańnie na našych dziaŭčyn ź bieł-čyrvona-biełymi parasonami, što ładziać špacyry pa Minsku.
Kožny dzień u miesiendžary znajomyja pisali: voś, jašče niekaha zatrymali, da niekalkich čałaviek pryjšli z vobšukami. U niejki momant zastavałasia niedzie dva čałavieki z hetaj kampanii — ja i jašče adna dziaŭčyna, — za kim nie prychodzili.
Letam na praciahu niekalkich tydniaŭ ja nie vychodziła z domu bieź niekalkich źmienak škarpetak i bializny, a taksama biez usiakich karysnych drobiaziaŭ u zaplečniku.
Rychtavałasia da taho, što mahu być nastupnaj, heta prosta pytańnie času. Nie «mabyć, mianie aryštujuć», a «kali mianie aryštujuć». Nastupnyja niekalki miesiacaŭ dla mianie byli davoli składanyja. Praz heta, kali mnie prapanavali rełakacyju, ja zhadziłasia.
«Było ŭražańnie, što mianie byccam akružyli ścianoj i čamuści nie čapajuć»
«NN»: Ci pravilna razumieju, što vy i sami ŭdzielničali ŭ špacyrach pad BČB-parasonami?
AH: Tak, ja hetym zajmałasia. U 2020 hodzie starałasia vychodzić na bolšaść špacyraŭ. Viasnoj 2021-ha, kali pačałosia palavańnie na aktyvistaŭ, adčuła, što pierada mnoj paŭstaŭ vybar. Ja była pavinna abo praciahvać udzielničać u takich akcyjach, abo skancentravacca na aktyviźmie praź internet.
Kali być ščyraj, mianie davoli lohka paznać u lubym natoŭpie, navat kali ja ŭ mascy. Tamu chvalavałasia, što za mnoj mohuć pačać sačyć i praź mianie znojduć inšych dziaŭčyn. Praz heta vyrašyła addalicca ad špacyraŭ. Spadziavałasia, što heta tolki časovy pierapynak, ale my nie viedali, nakolki situacyja dalej budzie paharšacca.
«NN»: Adčuli na sabie ŭvahu z boku pravaachoŭnikaŭ?
AH: Pavinna skazać, što nie. Było ŭražańnie, što mianie byccam akružyli ścianoj i čamuści nie kranajuć. Maich znajomych, siabrovak zatrymlivali adnu za adnoj, da ich prychodzili z vobšukami, ale mianie nie čapali. Nie viedaju — ci heta prosta supadzieńnie, ci niechta tak vyrašyŭ.
Hetaje i nastupnyja fota: evil.sasha / Instagram.
Dakładna viedaju, što pa biełaruskim zakanadaŭstvie invalidam pieršaj i druhoj hrupy nie mohuć prysudžać aryšt pa administracyjnych spravach, ale mohuć heta rabić pa kryminalnych. Heta taksama dadavała psichałahičnaha cisku. Razumieła, što kali ŭžo mianie vyrašać zakryć, to mianie aryštujuć pa kryminalnaj spravie, nadoŭha.
Napeŭna, ułady adciahvali momant majho zatrymańnia, bo dumali, što jano atrymaje rezazans u presie. Majo pieršaje zatrymańnie taksama akazałasia hučnym, bo razmova była pra dziaŭčynu ź invalidnaściu, jakuju raniej zaprašali na aŭdyjencyju z Łukašenkam, a voś ciapier jana suprać jaho. Mabyć, ułady ličyli, što praściej mianie nie čapać.
«NN»: Jak vam zdajecca, na jaki čas vy źjazdžajecie?
AH: Ja padpisała pracoŭny kantrakt na adzin hod. Heta nie žorstkaje pahadnieńnie — jaho možna budzie skončyć raniej ci praciahnuć. Vyrašyła nie rabić płany na doŭhi čas, zaraz źbirajusia prosta žyć tut, zajmacca svajoj spravaj, prymać udzieł u niejkich prajektach. Usio nastolki składana i baluča, i situacyja zaraz takaja niaprostaja, što ciažka skazać, što budzie navat praz try miesiacy. Ź ciaham času niešta ŭ krainie moža źmianicca, a moža i nie źmianicca, i tady ja prosta zastanusia tut, u Vilni. Starajusia šmat nie dumać pra heta, kab nie sumavać. Ale, kaniešnie, usie spadziajucca, i ja taksama, što ŭ chutkim časie stanie mahčyma viarnucca ŭ Biełaruś. Pakul što budu pracavać techničnaj piśmieńnicaj, jak i ŭ Minsku.
«NN»: Vy ž i da žniŭnia 2020 hoda dumali imihravać ź Biełarusi. Što nie dało heta zrabić?
AH: Nie viedaju, što mnie pieraškodziła.
Mahu skazać ščyra — maryła pra toje, kab źjechać, z samaha dziacinstva, bo być invalidam u Biełarusi nie vielmi viesieła. Nie kažu, što ŭ inšych krainach heta našmat lepš. Ale kali ja była ŭ Amierycy na apieracyjach i paraŭnoŭvała staŭleńnie da invalidaŭ tam ź biełaruskim, zrazumieła, što naša kraina vielmi nieprystasavanaja da invalidaŭ.
Tamu da 2020 hoda ŭ mianie była vielmi vialikaja kryŭda na Biełaruś, na biełaruskuju ŭładu i hramadstva, na toje, jak uładkavana biełaruskaja dziaržava. Chaciełasia prosta źbiehčy ad usiaho hetaha. Sprabavała znajści varyjanty dla rełakacyi praz pracu, ale čamuści nie atrymlivałasia, i ja navat nie mahu zaraz skazać, čamu.
U apošnija hady ja pačała ŭsprymać biełaruskaje hramadstva zusim pa-inšamu, u mianie źjaviłasia bolš viery ŭ jaho budučyniu. I mienavita ŭ hety momant ja atrymała mahčymaść źjechać.
Samaje kryŭdnaje — toje, što ja maryła ab hetym nie adzin dziasiatak hadoŭ, i heta była vielmi važnaja dla mianie mara. Ale kali ŭ mianie narešcie atrymałasia źjechać, było takoje adčuvańnie, što heta nie majo dasiahnieńnie i rašeńnie, a niešta, što ja vymušanaja zrabić dla svajoj biaśpieki.
Kali b nie pahroza, to ja zastałasia b u Biełarusi. I heta samaje balučaje: mienavita tady, kali ja bolš za ŭsio chacieła zastavacca ŭ Biełarusi, ja adtul źjechała.
«NN»: Pratesty źmianili vaša ŭjaŭleńnie pra Biełaruś?
AH: Tak. Ja raniej nie sutykałasia ź biełaruskaj palitykaj, da leta 2020 hoda była davoli apalityčnaj asobaj. Zaraz ja razumieju, što sprava była prosta ŭ majoj dobraj pracy i zarobku — heta byli pryvilei, jakija mnie nie chaciełasia hublać, ciopłaje i kamfortnaje miesca, jakoje ja zdoleła zaniać u svaim žyćci, niahledziačy na ŭsie vyprabavańni. Šmat hadoŭ ličyła, što mianie nie kranajuć pytańni palityki. Ale ŭ 2020 hodzie ŭ mianie było takoje adčuvańnie, nibyta ja pračnułasia i svaimi vačyma ŭbačyła, na čym na samoj spravie trymajecca naša ŭłada. I dla mianie heta ŭsio pierakreśliła.
«NN»: I na čym jana trymajecca?
AH: Nie skažu ničoha aryhinalnaha. Jaje padmurak — strach, teror, ułada macniejšaha i manipulacyi. Razmova faktyčna pra rabstva, kali ludzi ŭtrymlivajucca ŭ biednym stanie, kab ich bolš chvalavała toje, jak vyžyć, a nie toje, nakolki niespraviadlivaja ŭsia sistema vakoł ich. Nie ŭjaŭlaju, jak možna pierastać pra heta dumać i pamiatać, kali ty ŭsio heta zrazumieŭ, jak možna ničoha nie rabić.
Razumieju, što ŭsie ludzi roznyja, u ich rozny zapas taho, što možna addać ahulnaj spravie i baraćbie. Ale zusim ni ŭ čym nie ŭdzielničać? Napeŭna, dla hetaha treba mieć vielmi hłybokuju traŭmu, kab čałaviek nijak nie moh prymusić siabie niešta rabić.
«U noč paśla vybaraŭ adčuła, što nie mahu žyć, jak raniej»
«NN»: Što vas samu prymusiła zacikavicca padziejami ŭ krainie?
AH: U kancy viasny — pačatku leta 2020 hoda ja sačyła za navinami pra pandemiju i pieradvybarčuju kampaniju. Adčuvała, što ŭsio heta — niejki žach, tak nie pavinna być u XXI stahodździ ŭ centry Jeŭropy. A kančatkova ja zrazumieła ŭsiu surjoznaść situacyi nočču paśla prezidenckich vybaraŭ 9 žniŭnia 2020 hoda. Usio toje, što adbyvałasia tady i ŭvieś nastupny tydzień, byccam razburyła niejkuju ścianu, jakuju ja pabudavała ŭ svajoj hałavie, kab spakojna žyć u hetaj krainie i ni pra što nie chvalavacca. Adčuła, što nie mahu žyć, jak raniej.
«NN»: Na adnym z žanočych maršaŭ vy byli zatrymanaja, atrymali štraf. Jak zaraz usprymajecie tuju historyju?
AH: Bolšaść maich siabroŭ i siabrovak prajšli praz heta, a niekatoryja i pa niekalki razoŭ. Tamu nie mahu skazać, što hety ŭspamin maje dla mianie bolšuju vahu za inšyja rečy.
Naprykład, dla mianie bolš značny ŭspamin pra toje, jak u žniŭni 2020 hoda na pratesnaj akcyi ajcišnikaŭ źjaviłasia Maryja Kaleśnikava. Ja brała ŭdzieł u toj akcyi, i ŭ mianie była mahčymaść abmianiacca z Maryjaj paraj słovaŭ i zrabić fotazdymak na pamiać.
A zatrymańnie było, kaniešnie, traŭmatyčnym i niepryjemnym. Ale kali praz aryšty prajšli dziasiatki tysiač biełarusaŭ, to, jak ja liču, majo zatrymańnie było vielmi niaznačnym.
Paśla zatrymańnia, kali ŭźnik rezanans, mnie prapanoŭvali dapamohu ź lačeńniem, ale zbolšaści tyja pracedury mieli kaśmietyčny charaktar. Ale ŭ mianie, naprykład, vielmi drenna dychaje nos praź jaho formu. Kali źviartałasia z takimi pytańniami, mnie kazali, što ŭ Biełarusi takim lačeńniem nie zajmajucca. Asabliva hetym nie zajmałasia, bo zaraz lačeńnie nie źjaŭlajecca dla mianie pryjarytetam. Adnak vypravić nos było b niabłaha.
«Što musić dumać čałaviek, jaki adzin hvałtuje cełuju krainu?»
«NN»: U dziacinstvie vy sustrakalisia z Łukašenkam. Jakim jon padaŭsia vam tady?
AH: Kali kazać ščyra, ja nie pamiataju. Mnie było 13-14 hadoŭ, i Rasijskaja fiederacyja dziciačych fondaŭ zasnavała ad majho imia asablivuju premiju — «Pakłanieńnie». Jaje pavinny byli davać padletkam, što dasiahnuli niečaha niezvyčajnaha ŭ svaim žyćci, i ja była pieršaj, chto atrymaŭ hetuju premiju.
Tak razumieju, kali heta ŭsio adbyłosia, naša ŭłada vyrašyła, što treba i im niejak mianie adznačyć. I my z baćkami atrymali zaprašeńnie na aŭdyjencyju da Łukašenki. My pryjechali tudy, mnie i matuli dali kvietki. Dalej abviaścili, što mnie prezientujuć muzykalny centr, i paprasili, kab ja padaryła Łukašenku malunak. Niešta ja jamu ŭručyła, my trochi pahutaryli.
Z toj aŭdyjencyi zastalisia fotazdymki, u majoj matuli jość čorna-biełaje fota. Ja niejak prapanavała joj jaho spalić — maŭlaŭ, zrobim ułasnuju akcyju, unutrany pratest. Ale matula admoviłasia, skazała, što hetaja sustreča ŭsio roŭna zastaniecca častkaj historyi našaj siamji, tamu niachaj fota zastajecca jak histaryčny artefakt.
«NN»: Što b vy skazali Łukašenku zaraz?
AH: Dumaju, ja b spytała ŭ jaho voś što.
Ci razumieje jon sam, nakolki jon ułasnymi rukami, dziejańniami i rašeńniami zrabiŭ usio mahčymaje, kab pakinuć paśla siabie poŭnuju nianaviści i bolu pamiać?
Bo što b jon nie rabiŭ zaraz, jak by ni namahalisia zaraz jaho prychilniki, praŭdu niemahčyma źniščyć. Ni na jaho viaku, ni ŭ budučym niemahčyma budzie źniščyć usich śviedkaŭ represij, ludzi buduć pamiatać. I ŭ historyi hetaj krainy jon zastaniecca jak monstr, što złamaŭ stolki žyćciaŭ i losaŭ.
Z adnaho boku, chočacca spytać: ci vartaja ŭłada takich achviaraŭ? Ale niedzie ŭ sercy adčuvaju, što adkaz na hetaje pytańnie vidavočny. Mnie cikava, što na samoj spravie musić dumać čałaviek, jaki adzin hvałtuje cełuju krainu.
«NN»: Što b vy chacieli skazać naprykancy našaj hutarki?
AH: Kali ja rychtavałasia da adjezdu, dumała, jak ludzi, jakija cikaviacca majoj dziejnaściu, pastaviacca da jaho. Apošni čas baču vielmi šmat sprečak pamiž tymi, chto zastajecca ŭ Biełarusi, tymi, chto źjechaŭ adtul u minułyja dva hady, i tymi, chto źjechaŭ jašče raniej i ŭdzielničaje ŭ pratestach dyjaspary. Tyja, chto nie ŭ krainie, vinavaciać tych, chto zastaŭsia, za toje, što jany cierpiać režym, a tyja, u svaju čarhu, vinavaciać mihrantaŭ, što jany pakinuli Biełaruś.
Chacieła b, kab ludzi kinuli heta rabić i pisać adno adnamu kryŭdnyja słovy. Heta patrebna tolki adnamu čałavieku, a nam nie varta rabić ničoha, što jamu vyhadna.
Było b dobra, kali b biełarusy ŭ roznych krainach i ŭ roznych abstavinach padtrymlivali adzin adnaho, a nie łajalisia pamiž saboj, bo heta nas budzie tolki addalać adzin ad adnaho. Tady naša baraćba tolki prajhraje, a adziny čałaviek, jakomu heta budzie vyhadna — Łukašenka.
«Prabač mnie za ŭsio, 10 hod pralacieli jak imhnieńnie». Intervju ź biełarusam, u jakoha niečakana pamierła 29-hadovaja žonka, ale jon praciahvaje žyć u mašynie dziela ich supolnaj mary
«Impieratar, jaki zachapiŭsia historyjaj. Śvita z amputavanaj dumkaj i volaj». Juryj Dudź rezka vykazaŭsia pra palityku Pucina
