***
Kali ja staŭ staršynioj Sajuza piśmieńnikaŭ, Łukašenka ŭ hety čas padpisaŭ ź Jelcynym hetuju Sajuznuju damovu, jakaja stvaryła ŭsie pa sutnaści prablemy… Hetyja darožnyja karty — padpišam heta, nie padpišam — heta jon sam sabie stvaryŭ u kancy 1998 hoda. Ja sabraŭ Radu Sajuza piśmieńnikaŭ — i my pryniali vielmi žorstkuju zajavu, naŭprost skazaŭšy, što heta jość zdrada nacyjanalnym intaresam. Pierad tym była sustreča Rady z Łukašenkam, dzie my jak by damovilisia, dakładniej, ja pierad tym ź im damoviŭsia, što, moža być, my budziem isnavać — ja asabista, i, praź mianie, nakolki chopić majho ŭpłyvu, piśmieńniki nie buduć nadta leźci ŭ ekanomiku, a vy nie budziecie leźci ŭ kulturu i adukacyju. Taki pakt. I niejki čas hety pakt dziejničaŭ, ale vielmi niadoŭha. Jaho prosta nie chapiła na toje, kab hety pakt vytrymlivać, i paśla hetaj zajavy jon addaŭ kamandu ščymić! U mianie ŭžo da hetaha šmat napružanych momantaŭ uźnikała, ja ŭžo tak stamiŭsia, što kali na mianie ŭsio heta abrynułasia… U adzin dzień pryjšli ŭsie pravierki, jakija možna — i pačali klapać kryminalnuju spravu: niešta skraŭ, jak zaŭsiody byvaje. I voś ja sieŭ i razumieju, što jak by pa charaktary treba zmahacca, ale adčuvaju, što niama ŭ mianie sił, usie siły iduć na hetu baraćbu. I raman nie napisany, drama nie dapisana, i kniha nie dapisana - i paśla ad napruhi ŭ mianie mikrainsult… I vyrašyŭ ja adpačyć.
***
Ja pajechaŭ u Vilniu, tam byŭ forum Kalinoŭskaha. Ja pryjechaŭ uhavaryć Cichanoŭskuju zajavić pra sabie jak pra prezidenta Biełarusi. Ja pačaŭ hetuju razmovu, i baču, što jana da takich rašeńniaŭ nie hatova. Ja razumieŭ, što adbyvajecca ŭ hetaj žančynie — muž u jaje zakładnik. Što možna patrabavać ad žančyny, u jakoj muž zakładnik? Ale, tym nie mienš, jana, pa-mojmu, jašče nie ŭśviedamlała, jakaja adkaznaść lehła na jaje plečy. I ja joj pačaŭ kazać voś što: «Razumiejecie, Śviatłana, u 2010 hodzie ŭ majoj žonki byŭ vybar — jaje pałochali, što kali jana budzie niejak aktyŭničać, kali mianie ŭžo zabrali ź lakarni i zaciahnuli ŭ turmu, to budzie jašče horš. I muža jana nie ŭbačyć, što my jaho dabjom u hetaj turmie i jaje kiniem za kraty i skažam miantam, kab zrabili ź joj, što zachočuć. I voś jaje pałochali. Jana doŭha nie dumała, jana zrazumieła, što kali jana budzie aściarožničać, to tak i budzie — muž zastaniecca ŭ turmie, a jana moža apynucca za kratami. Tolki napierad ruchacca, tolki zmahacca. I jana heta zrabiła, kinułasia ŭ hetu bojku».
I ja kažu Śviatłanie, što kali vy chočacie abaranić siabie, svaju siamju, to treba ruchacca napierad, tolki tak, dakazvać usim, što vy realnaja siła, bo vy — prezident Respubliki Biełaruś. Kali ŭžo raźvitvalisia, u jaje vačach, pryhožyja, darečy, vočy, i nie ŭbačyŭ taho ahniu, jaki ja chacieŭ raspalić, ale iskrynka niejkaja tam milhnuła.
Čas pakazvaje, što jana nie tak i vypadkova akazałasia na miescy, jaki vybraŭ los, bo taja chutkaść, ź jakoj jana nabiraje ŭpeŭnienaść, dośvied palityčny — heta ŭražvaje, jana małajčyna.
- Kali ŭjavić, što ŭsich dapuścili na vybary i była b trojka Capkała, Babaryka i Cichananoŭski — vy b za kaho hałasavali?
- Ustrymaŭsia ad pachodu na vybarčy ŭčastak. Ja padumaŭ, što i bieź mianie prahałasujuć. Viedajecie, ja adnošusia vielmi kiepska da ŭsiakich kanśpirałohij, bo ŭ adnosinach da mianie ich było taksama dastatkova. Nie mahu zajaŭlać tak kateharyčna, jak heta robić Zianon Paźniak, što Babaryka naŭmysna vybrany dla taho, kab zrabić jaho prezidentam — i paśla jon zdaść Biełaruś, ale šlejfu, jakoha možna było b aścierahacca absalutna ŭ hetym sensie, niama tolki za Cichanoŭskaj. Tamu ja jaje ad pačatku padtrymaŭ.
Toje, što Babaryka tam niejkija karciny viarnuŭ u Biełaruś — dla mianie nie dokaz jahonaj sutnaści. Čałaviek rabiŭ zajavy pra biełaruskaść nie samaha lepšaha kštałtu ŭ samym pačatku. Paśla jon staŭ niejak mikšavać svaje razmovy. I ja padumaŭ, što nie na ŭzroŭni Pucina, ale na ŭzroŭni niejkaj karparatyŭnaj damoŭlenaści jon tut prysutničaje. U jaho takija aktyvy, taki bank, aktyvy hetyja, pa sutnaści, kantralujucca Maskvoj, i jon biez damoŭlenaści ź ludźmi, aktyvami jakich jon tut voś kiruje, uviazvajecca ŭ hetuju palityčnuju avanturu? Ja nie viedaju, što ź im mahli zrabić hetyja ludzi za takija hrošy. Biezumoŭna niejkija damoŭlenaści tam byli, ale heta nie aznačaje, što Łukašenka lepšy za Babaryku, choć by sychodziačy z taho, što Babaryka cyvilizavany čałaviek i ź im možna razmaŭlać i damaŭlacca. Ja dumaju, što ŭ hetaj situacyja, u jakoj jon apynuŭsia, jak Łukašenka, jon by ŭžo daŭno zhadziŭsia by na niejki dyjałoh, na niejkija razmovy — možna było b damovicca, što nie było b hetaha žachu, jaki adbyŭsia ŭ Biełarusi.
— Što Fiaduta rabiŭ padčas vašaj vybarčaj kampanii?
— Jon byŭ arhanizataram, pa sutnaści, hetaj kampanii, heta była jahonaja ideja, pa sutnaści, «Havary praŭdu» — heta kampanija, stvoranaja Alaksandram Fiadutam, heta nie Niaklajeŭ. Mnie prapanavali lidarskija pazicyi, ja, uzvažyŭšy, što z hetaha moža być, ja razumieŭ, što z hetaha moža być, darečy, abyšłosia mienš značna, čym ja sabie ŭjaŭlaŭ. Heta ž mužčynskija hulni, heta ž nie žartački. Ale ž ja skazaŭ, što abaviazany, to abaviazany. Nie vyjšła.
— Vy raspaviadali, što za finansavuju častku kampanii adkazvaŭ niepasredna Fiaduta?
— Tak. Kali my praviali pieršuju razmovu pra moj mahčymy ŭdzieł u kampanii «Havary praŭdu», ja spytaŭ pra toje, za košt čaho budzie finansavacca kampanija. Jon mnie skazaŭ, što heta finansavańnia z demakratyčnaha Zachadu. Ja kažu, što kali heta navat tak, to davajcie damovimsia, što ja da hetaha nijakich adnosin mieć nie budu. Ja vykonvaju čysta palityčnyja funkcyi, a z hetym ja nie chaču źviazvacca, bo mnie chapiła hetaha ŭ Sajuzie piśmieńnikaŭ, u redakcyjach — tam, dzie hrošy, tam pačynajucca mardaboi miž saboj. I jon zhadziŭsia z hetym.
Darečy, heta mnie dapamahło — i navat ratavała. Kali jany mianie truščyli, to pieršaje, pra što pačali raźbiracca, adkul hrošy… I dopyty byli aktyŭnyja. I paśla, kali jany pierakanalisia, što ja nasamreč ni ryba ni miasa — jany, pa sutnaści, ad mianie adčapilisia. Trymali jašče ŭ turmie, ale nie tak žorstka, jak da taho.
— Raspaviadali, što kali vy pračnulisia ŭ špitali paśla Płoščy-2010, to ŭ pieršy momant zapłakali.
— Vycisnułasia ślaza, bo ja zrazumieŭ, što, nu, heta paraza. Što ja tolki času zatraciŭ na heta, niervaŭ, zdaroŭja — i heta nie pryviało da vynikaŭ, a pryviało da špitalu, da turmy. Heta paraza. Ja paškadavaŭ samoha sabie. A paśla jašče bolš škadavaŭ pra ludziej, pra jakich mnie skazali, što jany zahinuli. Tam mnie narezali rolik na dopycie, a tam Płošča i ludzi skryvaŭlenyja lažać u śniezie. Jany tak źniali ŭ nieruchomaści i nie razabrać było žyvyja jany, ci ŭžo zabityja. I jany mnie kažuć: «Vy hladzicie, što vy narabili». Voś tut mnie dałosia heta ciažka, ja nie spaŭ načami. Ja ž paet, ja ž nie hienierał. Pieršaja dapamoha pryjšła ad Jeŭtušenki, kali ja pračytaŭ jahony list u maju padtrymku. Tady ja padumaŭ, što Ženia nie napisaŭ by mnie taki list, kab za mnoj stolki b zahinuŭšych było. Tam byŭ dziažurny pa kamiery, i, kali treba było śmiećcie vykidvać, ja hetu śmietnicu ŭ prybiralniu vykidvaŭ, a tam šmatok haziety adadrany, a ŭ mianie dalnazorkaść, i ja čytaju: «Dieržiś, Vołodia! Tvoj brat Jevhienij Jevtušienko». Tak mianie heta ŭzbudziła. A paśla pryjšli advakaty i pieršaje pytańnie było: «Kolki tam zahinułych?». Mnie adkazali, što nikolki — i ŭsio, usia adkaznaść ź mianie źniałasia. Usio astatniaje było nie cikava. Kali na mnie niama kryvi, ja čysty pierad ludźmi, to astatniaje mianie nie cikaviła.
— Vas vazili za horad. Što tam było?
— Niejkaje śpiecmiesca. Tam uvieś pakoj byŭ čorny. Abstalavańnie stajała davoli dziŭnaje.
— Palihraf?
— Nie-nie. Na palihrafie, darečy, mianie ŭpieršyniu spytali: «Nazavicie ludziej ź biełaruskaj ułady, jakija spansavali kampaniju «Havary praŭdu»? Ja dumaju, voś tut šans usim adpomścić. Jany sami davaj mnie nazyvać: «Jakubovič, Łatypaŭ». Jany ich padazravali. Moža tamu, što Łatypaŭ ź Jakubovičam jeździli da mianie ŭ Varšavu i ŭhavorvali, kab ja viarnuŭsia ŭ svoj čas. Ale ja na heta nie pajšoŭ. Žarty-žartami, ale, moža, heta niejak usurjoz adhukniecca. Jany jašče padazravali tuju častku ludziej, jakija tam u Maskvie byli — byłyja načalniki łukašenkaŭskija. Pra hetych moh i skazać, ale zabyŭsia ich proźvišča.
— Vas vyłučali na Nobieleŭskuju premiju. Vy kali pra heta daviedalisia, razumieli, što možacie vyjhrać?
— Ja da hetaha adniośsia, jak da žestu, bo ja mieŭ dośvied vyłučeńnia Vasila Bykava na Nobieleŭskuju premiju. Ja jakraz tady ŭ Finlandyi žyŭ i pierasialiŭsia na hety čas, kali hety kamitet źbiraŭsia, u Stakholm. I amal paŭhoda ja tam pražyŭ, zajmajučysia jak raz tym… Łabiravaŭ. Dla mianie było vielmi važna, kab Bykaŭ zajmieŭ hetu premiju. Zrazumieła čaho. Tamu što voś supraćstajańnie kultury i ŭłady. Ale tam nie vyjšła. Ja bačyŭ, što jość niedachop pierakładaŭ Bykava. Na toj čas u jaho byli bolš-mienš niamieckija prystojnyja pierakłady, a anhielskich jakasnych pierakładaŭ nie było. Jašče tudy pisali… Našy ludzi nie śpiać: «Jak vy budziecie jamu davać miedal łaŭreata Nobieleŭskaj premii, kali jon uvieś u savieckich miedalach. Kamu? Heta ž savok!» Ja nie dumaŭ, što heta budzie spracoŭvać, ale ludzi paŭsiul ludzi. Šmat momantaŭ. Ale, pierš za ŭsio, nie chapała dokazaŭ, što heta nasamreč vialiki piśmieńnik suśvietnaha maštabu. Paśla ja ŭžo razmaŭlaŭ z tymi ludźmi, jakija byli ŭ tym kamitecie, kali vyjšli ŭžo anhielskija pierakłady, to ŭsie ŭžo kazali: «Adkul ža my viedali?»
— Kali vas adpravili pad chatni aryšt, z vami žyli supracoŭniki KDB. Jak heta adbyvałasia?
— U mianie nievialikaja kvaterka dvuchpakajovaja. Jany pryjšli — dvoje ludziej sa zbrojaj. Tam roznaje było. Byŭ prydurak adzin, jaki nie davaŭ začynić dźviery ŭ spalniu, dzie my z žonkaj, jon siadaŭ nasuprać našaha łožku ź pistaletam. Ja jamu kažu: «Nu, što ty, durny zusim?» A jon u adkaz: «Ja ispołniaju instrukcii, mnie skazali s vas nie spuskať hłaz». No, praŭda, Volha ich niekatorych stroiła, jana ź imi nie cackałasia. Siadzieli staršyja aficery KDB «Alfa». Ja im kažu: «Chłopcy, vy na heta vučylisia? Jak ja z žonkaj u łožku lažu, ci jak ja ŭ prybiralniu chadžu?» Z ranicy ŭstavaŭ i ŭ svaju prybiralniu ŭ čarzie stajaŭ — ja, žonka i jany dvoje.
— Jak u ich z vami raźvivalisia znosiny?
— Jany cełymi načami siadzieli ŭ kampjutary, łyndy bili. Adzin epizod byŭ, kali hety vybuch byŭ u mietro. Ja pračynajusia, i jany mnie kažuć: «Vot viditie, kak chorošo, čto my zdieś u vas!» A ja adkazvaju: «A što charošaha?». «A u vas tiepieŕ alibi, čto eto nie vy».
— Heta značyć, vam majory paŭhoda seksam nie davali zajmacca?
— Niejkija momanty byli, kali jany mianialisia. I bolš čałaviečyja prychodzili majory.
