U słaŭnym mieście Biarezań (jano ž Bierazino) Andrej i Viktar prarekłamavali svaju studyju tatuiroŭki, napisaŭšy svaje imiony pa-biełarusku. Taksama jany paviedamili pra «źnižki za movu».
Učora Viktar źmiaściŭ z hetaj nahody dopis u supołcy «Biełaruskaja mova na spažyvieckim rynku» i zasłužana sabraŭ padabajki.
Nie vielmi časta sałony tatu źviartajucca da klijentaŭ pa-biełarusku.
Ale nie ŭsie byli rady z hetaj nahody.
Niekatoryja kamientatary ŭbačyli va ŭžyvańni biaskryŭdnaha vyrazu «na movie» ni bolš ni mienš jak «prafanacyju» papularyzacyi biełaruskaj movy (Vital Stanišeŭski).
Z hetaj rekłamy moža być niajasna, dapilnavali jany, za vykarystańnie jakoj movy budzie rabicca źnižka. Karystajučysia vyrazam «na movie», ludzi nibyta ŭžyvajuć «kałanijalna-šavinistyčny słenh» (Staś Ramančuk).
Pryznacca, hetaja tema ŭžo dobra-tki naviazła ŭ zubach.
Na radyjo «Svaboda» paŭtara hoda tamu admysłovy dopis zrabiŭ Vincuk Viačorka. Padstavaj dla padrychtoŭki materyjału, ź jaho słoŭ, było toje, što vyraz «na movie» «začaściŭ u rasijskamoŭnych infarmacyjnych resursach Biełarusi».
Choć aŭtar razabraŭ užyvańnie vyrazu «na movie» ŭ roznych rasijskamoŭnych krynicach, pryvioŭ acenki z hetaj nahody ukrainskich aŭtaraŭ, svoj prysud jon biezumoŭna pašyryŭ i na biełaruskamoŭnaje maŭleńnie. Jaho vyrak tym, chto ŭžyvaje słovazłučeńnie «havaryć na movie», kateharyčny. Tyja, chto siahaje da «havaryć na movie», vykazvajucca «niepiśmienna», «pravincyjna», «źniavažliva», «niełahična», «niedarečna», «im brakuje moŭnaha pačućcia» i h. d. i da t. p.
Chavajsia ŭ bulbu!
Kali b rekłamadaŭcy ŭ svaich abviestkach papraŭdzie pisali niešta niaŭciamnaje, to ich čyny nasamreč možna było b nazvać «prafanacyjaj». Na ščaście, nivodzin rekłamadaŭca nie moža sabie dazvolić ničoha padobnaha. I našy biarezinskija — nie vyklučeńnie. Najaŭnaść sensu ŭ hetaj rekłamie prosta i dobra patłumačyŭ inšy kamientatar, Hienadź Viniarski: «Toj, chto čytaje pa-biełarusku, zrazumieje, za jakuju movu budzie źnižka. Chto nie zrazumieje biełaruskaj, patrabavać źnižki nie budzie».
Usio, što ludzi havorać, jany moviać u niejkim kantekście. Kali my chočam niešta zrazumieć, to nam rucinna rajać: hladzi ŭ kantekst. To hledzimo.
U śfiery tatu ŭ aficyjnaj kamunikacyi ŭ Biełarusi ŭžyvajecca pieravažna ruskaja mova. A tut ludzi ŭziali dy napisali pra siabie pa-biełarusku. Dy pry hetym paabiacali «źnižki za movu».
Adhadajcie z adnaho razu: jakuju movu jany majuć na ŭvazie?
Adkaz vidavočny… Dy nie ŭsim.
Niekatoryja kasmanaŭty, jakich da nas zakinuła z płaniety Alfa-Centaŭra, nie razumiejuć, što tut da čaho i źbirajucca skardzicca ŭ sportłato. Inšyja — robiać vyhlad, što jany hetym razam sutyknulisia ź niejkim niabačanym-niečuvanym cudam, niepasilnaj łamihałoŭkaj. Karavuł! Što ž.
Tuhadumy i małaviery, pierastupiŭšy paroh tatu sałona, majuć mahčymaść zapytacca: a za jakuju movu budzie źnižka? Situacyja moža być lohka raźviazana šlacham niepasrednych znosinaŭ z Andrejem i Viktaram. Lubyja nieparazumieńni, jakija pry hetym u ich mohuć uźniknuć (žestavaja, ukrainskaja — heta taksama movy i h. d.), varta adnieści na rachunak samych uładalnikaŭ sałona. Nie turbujmasia z hetaj nahody. Samyja pisali rekłamu — dyk samyja i adkažuć za svaje słovy! Nie zmohuć — dyk paprosiać našaj dapamohi. Ale takoj patreby jaŭna niama.
U lubym vypadku hetyja kankretnyja rekłamadaŭcy imknucca stymulavać užyvańnie biełaruskaj movy siarod svaich klijentaŭ. Dyk pryvitajma!
Ale hetaja rekamiendacyja, akazvajecca, nie padabajecca niekatorym iścinnym rupliŭcam biełaruskaj movy. Niezaležna ad darečnaści ci niedarečnaści jany kaniečnie ŭvieś čas i zaŭsiody musiać nahadvać pra svajo. Paśla doŭhaj sprečki Vital Stanišeŭski pryznaŭ, što nadpis na šyldzie «za movu» «nie kateharyčna pamyłkovy, ale jon i nie źjaŭlajecca adnaznačnym z hledzišča pravilnaj biełaruskaj movy. Z hledzišča pravilnaj biełaruskaj movy heta elipsis ci namiok».
Nu, dziakavać bohu! Elipsis, tłumaču, — heta propusk u skazie adnaho ci bolš słoŭ, jakija tym nie mienš uśviedamlajucca kamunikantami dziakujučy kantekstu.
Voś dzie sabaka zaryty!
Zusim nie važna toje, što pry vykarystańni vyrazu «havaryć na movie» nie ŭźnikajuć kamunikacyjnyja niaŭdačy, nierazumieńnie adzin adnaho kamunikantami.
Važna toje, što elipsisy i namioki jość prafanacyjaj PRAVILNAJ BIEŁARUSKAJ MOVY. Tamu, vynikaje, u kantaktach z klijentami pryvatnyja ŭstanovy nie majuć prava ŭdavacca da elipsisaŭ ci namiokaŭ.
Prabačcie, a ŭ jakich aŭtarytetnych krynicach takaja asabliva sadysckaja rehłamientacyja zapisana?
Prabačcie, elipsisy i namioki ŭjaŭlajuć saboj šyrokuju i zakonnuju častku maŭlenčaj kamunikacyi, jak bieź ich!
A ŭvohule: ci nie lepš było b, kali b moŭnyja aktyvisty niejak uhamavali svoj śvierb vypisvańnia publicy takich advolnych restrykcyj? Adkul takaja ciaha da palicejščyny?
Što da pajma narmatyŭnaj biełaruskaj movy, to jaho traktoŭka, jak viadoma, užo maje siakuju-takuju nieadnaznačnuju najnoŭšuju historyju. Prablema ŭ tym, što jano niedastkova ćviorda ŭstanoŭlena — prynamsi, dla taho, kab na hetaj hlebie ŭčyniać pradprymalnikam «kultura-moŭnyja šmony».
Heta, niesumnienna, niepasredna datyčycca i ŭžyvańnia pašyranaha vyrazu «na movie» ŭ značeńni «na biełaruskaj movie», pry dapamozie krytyki jakoha niekatoryja imknucca zademanstravać svaju asabliva ćviorduju liniju dačynna rasijskich upłyvaŭ. Taki vyraz čas-časom vykarystoŭvajuć nieadzinkavyja biełaruskija ludzi, saramacić jakich za brak patryjatyzmu absurdna. Ni ŭ jakoj aŭtarytetnaj krynicy nie napisana, što vyraz «na movie» nielha ŭžyvać u takim značeńni.
Nu jak ža, skažuć mnie. U lubym padručniku pa biełaruskaj movie dla 2-ha ci 8-ha kłasa, u luboj hramatycy i słoŭniku my nie znojdziem vyrazu «havaryć na movie». Jon nieŭjaŭlalny z punktu hledžańnia farmalnaj hramatyčnaj pravilnaści biełaruskaj movy! Ale spasyłka na hetyja krynicy nikčemnaja. Bo luby školny padručnik pa biełaruskaj movie byŭ napisany dla jaje «akademičnaha» asensavańnia, pieravažna jak zbornik peŭnych «praviłaŭ». Usie vykarystanyja dla padručnikaŭ pa biełaruskaj movie krynicy — tolki piśmovyja, vusnych nie było zusim. Dla navučańnia vusna kamunikavać pa-biełarusku ŭ realnym žyćci padručniki i słoŭniki jaŭna niedastatkovyja.
Apošnim časam šmatkroć sutykajemsia ź situacyjami, kali abituryjenty ci studenty, jakija ŭ testach nabrali amal sto bałaŭ, litaralna nie mohuć źviazać dvuch słoŭ pa-biełarusku. Pryčyna ŭ tym, što jany zasvoili tolki «padručnikavyja» viedy pra biełaruskuju movu, a ich niedastatkova. Praktyčna samoj movaj jany nie vałodajuć, nie ŭmiejuć na joj razmaŭlać-kamunikavać…
U Biełarusi dziejničaje dvuchmoŭny kamunikacyjny kanał, jaki maje svaje kanviencyjnyja normy. Adna ź ich: kali pa-biełarusku napisana abo niechta pramaŭlaje «na movie», to heta aznačaje «na biełaruskaj movie». Heta peŭnaja kamunikacyjnaja norma, jakuju ŭsie dobra viedajuć. Duryć ludziam hałovy, što havaryć tak nieprymalna, niama padstaŭ.
Dyskurs pra biełaruskuju movu apošnich hadoŭ bahaty i raznastajny. A jość ža jašče starannyja palaŭničyja za niezakonnym vykarystańniem sufiksaŭ -ir- i -k-a. Jany b nam tut daviali, što ni Bahuševič, ni Kupała nie ŭžyvali słova tatuiroŭka. Studyju tatuiroŭki, zhodna ź ichnymi kanonami pravilnaj biełaruskaj movy, vidać, treba było b nazvać «Studyja tatujavańnia». Zrešty, u adździejasłoŭnaha sufiksa -ańnie taksama jość svaje niadobrazyčliŭcy… Na ščaście, da hetaj dyskusii jany nie padciahnulisia…
…Oj, nialohka być pryznanym, što pravilna ŭmieješ pa-biełarusku, u našaj biednaj staranie!
