Džejms Lindsi, Chielen Płakroŭz i Piter Bahasian ceły hod pisali varjackija artykuły, jakim vieryła navukovaja supolnaść.
Zachodni navukovy śviet skałynaje maštabny skandał. Troje pavažanych vučonych pryznalisia, što na praciahu cełaha hoda pravodzili nie zusim etyčny sacyjalny ekśpierymient. Padrabiaznaściami dzielicca Bi-Bi-Si.
Jany naŭmysna pisali zusim biessensoŭnyja i navat adkryta absurdnyja navukovyja artykuły ŭ roznych halinach sacyjalnych navuk, kab dakazać: ideałohija ŭ hetaj śfiery daŭno ŭziała vierch nad zdarovym sensam.
Pracy pisalisia pad vydumanymi imionami — i, jak i mierkavali ich aŭtary, paśpiachova prachodzili pravierku i drukavalisia ŭ pavažanych navukovych časopisach. A adzin z najbolš absurdnych artykułaŭ — pra toje, što seks pamiž sabakami ŭ parku nieabchodna razhladać u kantekście kultury zhvałtavańniaŭ, — navat byŭ adznačany śpiecyjalnaj uznaharodaj.
Navuka stavić svajoj metaj vyznačyć iścinu, nastojvajuć aŭtary, ale ŭ halinie sacyjalnych daśledavańniaŭ iścina ŭžo daŭno mała kaho cikavić. Hałoŭnaje — heta adpaviednaść ideałahičnym normam: asudžeńnie pryhniatalnikaŭ usich maściaŭ i vyražeńnie padtrymki «prynižanym i abražanym».
Chto hetyja ludzi?
Svaje sapraŭdnyja imiony dysidenty ad navukovaha śvietu raskryli sami, napisaŭšy adkryty list u časopis Areo i raspavioŭšy ab svaim ekśpierymiencie. Voś jany: Džejms Lindsi, Chielen Płakroŭz i Piter Bahasian.
Lindsi — doktar matematyčnych navuk, viadomy skieptyk, ateist i aŭtar niekalkich našumiełych knih, u tym liku «Usie pamylajucca nakont Boha» (Everybody Is Wrong About God) i «Žyćcio ŭ śviatle śmierci» (Life In Light of Death).
Płakroŭz — śpiecyjalistka pa relihijnaj litaratury epochi Adradžeńnia. U jaje surjoznych navukovych pracach jana daśleduje, jak u XIV—XVII stahodździach žančyny vykarystoŭvali chryścijanskija teksty dla abarony svaich pravoŭ.
Bahasian — mabyć, samy viadomy z hetaha trya — zajmaje pasadu prafiesara va Univiersitecie Portlenda. Doktar fiłasofskich navuk, jon śpiecyjalizujecca na fiłasofii vykładańnia, krytyčnym myśleńni, a taksama źjaŭlajecca adnym z členaŭ «Fondu za navuku i zdarovy sens», zasnavanaha viadomym brytanskim bijołaham i piśmieńnikam Ryčardam Dokinzam. Sam Bahasian taksama napisaŭ knihu pad nazvaj «Dapamožnik pa stvareńni ateistaŭ» (A Manual for Creating Atheists).
Svaje palityčnyja pierakanańni ŭsie troje vyznačajuć jak «libierały, jakija imknucca da levych pohladaŭ».
Adnak, budučy supracoŭnikami sistemy vyšejšaj adukacyi i členami navukovaj supolnaści, jany śćviardžajuć, što ŭ asobnych halinach sacyjalnych navuk «tryvałaje (kali nie daminujučaje) miesca zaniali navukovyja pracy, u asnovie jakich lažyć nie stolki pošuk iściny, kolki ŭvaha da złoŭžyvańniaŭ i roznych prajaŭ sacyjalnaj niespraviadlivaści».
«Aŭtary takich prac usio čaściej cisnuć na studentaŭ, administracyju i supracoŭnikaŭ inšych fakultetaŭ, prymušajučy tych vykazvać padtrymku svaim pohladam. Pry hetym pohlady hetyja absalutna nie źjaŭlajucca navukovymi», — śćviardžajuć aŭtary adkrytaha lista.
U vyniku surjoznyja časopisy drukujuć absurdnyja pracy, pakolki «čałaviek, jaki stavić pad pytańnie lubyja daśledavańni ŭ halinie identyčnaści, pryvilejaŭ i pryhniotu, ryzykuje być abvinavačanym u vuzkałobaści i praduziataści».
Što mienavita jany zrabili?
Sa žniŭnia 2017 hoda Lindsi, Bahasian i Płakroŭz pad vydumanymi imionami nakiravali ŭ pavažanyja navukovyja časopisy, u jakich pracujuć recenzienty, 20 artykułaŭ, aformlenych jak zvyčajnyja navukovyja daśledavańni.
Tematyka rabot varjiravałasia, ale ŭsie jany byli pryśviečany roznym prajavam baraćby z sacyjalnaj niespraviadlivaściu: daśledavańniam fieminizmu, kultury mužnaści, pytańniam rasavaj identyfikacyi i seksualnaj aryjentacyi, bodzipazityvu i hetak dalej.
U kožnym artykule vyłučałasia jakaja-niebudź radykalna-skieptyčnaja teoryja, jakaja asudžaje toj ci inšy «sacyjalny kanstrukt» (naprykład, hiendarnyja roli). Pry hetym sami raboty byli adkryta absurdnymi, aŭtary naŭmysna pisali ich z dolaj humaru, jaki dazvalaje ŭsumnicca ŭ surjoznaści daśledavańnia.
Z navukovaha punktu hledžańnia artykuły nie vytrymlivali nijakaj krytyki. Teoryi nie paćviardžalisia ŭkazanymi ličbami, časam spasyłalisia na nieisnujučyja krynicy ci pracy taho ž fiktyŭnaha aŭtara i hetak dalej.
Naprykład, u adnoj z prac prapanoŭvałasia dresiravać mužčyn jak sabak. U druhoj — prymušać biełych studentaŭ słuchać lekcyi, siedziačy na padłozie aŭdytoryi zakavanymi ŭ łancuhi, — u jakaści pakarańnia za rabaŭładańnie ich prodkaŭ.
U čaćviortym prapanoŭvałasia ličyć masturbacyju, padčas jakoj mužčyna ŭjaŭlaje ŭ svaich fantazijach realnuju žančynu, aktam seksualnaha hvałtu ŭ adnosinach da jaje.
U artykule «Sabačy park» śćviardžałasia, što daśledčyki abmacali hienitalii amal 10 tysiač sabak, apytvajučy ich uładalnikaŭ z nahody seksualnaj aryjentacyi hadavancaŭ. U artykule «Hrudzi» navukoŭcy surjozna zadavalisia pytańniem, što ž pryciahvaje ŭ žančynach hieterasieksualnych mužčyn.
A adzin z artykułaŭ na temu fieminizmu — «Naša baraćba — heta maja baraćba» — uvohule byŭ volnym pierakazam raździeła z knihi Adolfa Hitlera «Majn Kampf».
«Nie budu chłusić, my vydatna paviesialilisia, pracujučy nad hetym prajektam», — pryznajecca Džejms Lindsi.
Čym skončyŭsia ekśpierymient
Z 20 napisanych rabot pa mienšaj miery siem byli adrecenzavanyja viadučymi navukoŭcami i pryniaty da publikacyi.
Adzinaje pytańnie, jakoje paŭstała ŭ adnaho z recenzientaŭ, — ci sapraŭdy Chielen Uiłsan (vydumany aŭtar pracy) nazirała ŭ haradskim parku Arehona «pa adnym sabačym zhvałtavańni kožnuju hadzinu».
«Pa mienšaj miery siem» — tamu što jašče siem artykułaŭ znachodzilisia na etapie razhladu i recenzavańnia ŭ toj momant, kali navukoŭcam pryjšłosia spynić ekśpierymient i raskryć svajo inkohnita.
Artykuł «Sabačy park» (poŭnaja nazva — «Reakcyja ludziej na kulturu zhvałtavańnia i prajavy nietradycyjnaj sieksualnaj aryjentacyi ŭ sabačych parkach Portłanda, štat Arehon») byŭ apublikavany navukovym časopisam Gender, Place and Culture — i byŭ vyśmiejany ŭ sacsietkach.
Artykuł ab daśledavańni paśla źniali z sajta
Apublikavanaje «daśledavańnie» było takim śmiechatvornym, što pryciahnuła ŭvahu nie tolki surjoznych navukoŭcaŭ, jakija ŭkazvali na jaho absurdnaść, ale i žurnalistaŭ, što sprabavali vyśvietlić asobu Chielen Uiłsan.
Kali ŭ pačatku žniŭnia karespandent Wall Street Journal patelefanavaŭ pa numary, jaki pakinuŭ aŭtar u adnoj z redakcyj, jamu adkazaŭ sam Džejms Lindsi.
Prafiesar nie staŭ chavacca i sumlenna raspavioŭ ab svaim ekśpierymiencie — paprasiŭšy tolki pakul nie rabić jaho zdabytkam šyrokaj publiki, kab jon i jaho siabry-dysidenty mahli daterminova zharnuć prajekt i padvieści jaho vyniki.
U vyniku vykryvalny artykuł u WSJ byŭ apublikavana tolki 2 kastryčnika — adnačasova z adkrytym listom Lindsi, Płakroŭz i Bahasiana.
Što dalej?
Skandał dahetul skałynaje amierykanskuju — i ŭ cełym zachodniuju — navukovuju supolnaść. U navukoŭcaŭ-dysidentaŭ znachodziacca nie tolki zaŭziatyja krytyki, ale i prychilniki, jakija aktyŭna vykazvajuć im svaju padtrymku.
Džejms Lindsi zapisaŭ videazvarot, pasprabavaŭšy apraŭdacca i rastłumačyć svaju pazicyju.
«My ličym, što temy hiendara, rasavaj identyčnaści i seksualnaj aryjentacyi, viadoma, zasłuhoŭvajuć daśledavańnia, — śćviardžaje jon. — Ale važna daśledavać ich pravilna, biez praduziataści. Prablema mienavita ŭ tym, jak ich vyvučajuć ciapier».
«Kultura dyktuje nam, što prymalnymi mohuć być tolki vysnovy peŭnaha rodu — naprykład, bieły koler skury abo mužnaść abaviazkova pavinny składać prablemu. I baraćba z prajavami sacyjalnaj niespraviadlivaści stavicca vyšej za abjektyŭnuju praŭdu», — tłumačyć jon.
Adnak aŭtary ekśpierymientu kažuć, što tak ci inakš ich reputacyja ŭ navukovaj supolnaści razburana — i sami jany nie čakajuć ničoha dobraha.
Bahasian upeŭnieny, što jaho zvolniać z univiersiteta abo pakarajuć jak-niebudź jašče. Płakroŭz aścierahajecca, što ciapier jaje mohuć nie ŭziać u daktaranturu. A Lindsi kaža, što ciapier, napeŭna, pieratvorycca ŭ «akademičnaha izhoja», jakomu budzie zakryty šlach jak da vykładańnia, tak i da publikacyi surjoznych navukovych prac.
I ŭ toj ža čas usie jany zhodnyja z tym, što prajekt siabie apraŭdaŭ.
«Ryzyka taho, što praduziatyja daśledavańni praciahnuć akazvać upłyŭ na adukacyju, ŚMI, palityku i kulturu, dla nas kudy strašniejšaja, čym lubyja nastupstvy, ź jakimi možam sutyknucca my sami», — zajaviŭ Džejms Lindsi ŭ intervju WSJ.
Navukovyja časopisy, dzie byli apublikavanyja fejkavyja pracy, paabiacali prybrać ich sa svaich veb-sajtaŭ, adnak bolš nijak nie prakamientavali skandał.
