U «Biblijatecy Zhurtavańnia biełarusaŭ śvietu «Baćkaŭščyna» vyjšli ŭspaminy Śviatasłava Šaboviča «Z falvarka Marcinova da Farminhtonskich uzhorkaŭ: historyja adnaho padarožža».
Marcinova — heta paŭdniova-ŭschodniaja Miadzielščyna, ciapier heta ŭ miežach vioski Svatki.
Kniha była napisanaja pa-anhlijsku ŭ ZŠA, pierakład zrabiła Vijaleta Kavalova z Kanady, a napisała pradmovu i adreahavała Natalla Hardzijenka ź Biełarusi.
Niejki čas u našym ujaŭleńni typovy emihrant byŭ abo asobaj represavanaj za Savietami, padčas vajny abo hramadskim dziejačam, ci nastaŭnikam, abo pradstaŭnikom kulturnickaha asiarodku, ci junakom z SBM.
Śviatasłaŭ Šabovič nie padpadaje ni pad adno z hetych vyznačeńniaŭ.
Jon naradziŭsia ŭ 1932 h., u 1943-m jamu było 11 hadoŭ, jon navat nazvu SBM nie zapomniŭ.
Jaho baćka Anton Šabovič u siaredzinie 1920-ch vyjechaŭ u ZŠA, zarabiŭ niemałyja hrošy na ŭmiełaj kantrabandzie ałkaholem (suchi zakon!), stolki, što častku pakłaŭ u amierykanski bank, a na druhuju, viarnuŭšysia ŭ kancy 1920-ch na Miadzielščynu, kupiŭ ceły majontak.
«Kali b palityčny klimat u majoj rodnaj krainie nie byŭ taki spustašalny, całkam mahčyma, što ja dahetul žyŭ by na radzimie – u Biełarusi. Ale nie mnie było dadziena rasparadžacca losam, ja i maje try siastry byli hvałtam vyrvanyja z rodnaha domu i ledź nie zahinuli», — piša aŭtar.
Šabovič zaznačaje, što ŭ 2000 h. pryniaŭ rašeńnie viarnucca na radzimu. Ale «jak ža baluča mnie stała, kali ja ŭbačyŭ, što ziamla, jakaja była kaliści ŭłasnaściu majho taty i miescam majho naradžeńnia, akazałasia hłyboka źniaviečanaj: rečka i les źnikli dazvańnia, i hetyja miaściny nie sparadžali radaści ŭ dušy, jak kaliści, u dalokija hady majho dziacinstva».
Tady ŭ jaho i naradziłasia dumka napisać uspaminy.
Mały Śviatasłaŭ byŭ paničom. Ale choć i dystancyja pamiž im i viaskovymi dziećmi prysutničała, pačuvaŭsia ŭ svaim dziciačym śviecie dosyć kamfortna, jon navat raździeł nazvaŭ «Marcinova. Śvietłyja hady».
Śviet dziacinstva byŭ razburany ŭ 1939 h. Pryjšli balšaviki, majontak u baćki adabrali. Samyja dalnabačnyja, piša Šabovič, pieradavali ziamlu i falvarki «ŭ dar» savieckaj uładzie i adrazu źjazdžali ŭ Polšču.
Anton Šabovič ź siamjoj
Antonu Šaboviču było škada ŭłasnaści, i jon zastaŭsia. Praź niekalki miesiacaŭ jaho aryštavali i vysłali. Aryšt taty zrabiŭ mocnaje ŭražańnie na siamihadovaha chłopčyka: «U pamiaci ŭźnikaje karcinka letniaj ranicy. Adziety ŭ karotkija štoniki, ja staju la hanka i razhublena naziraju, jak voz, na jakim siadzić moj tata, adjazdžaje dalej i dalej ad domu».
Jaho baćka, niahledziačy na mocnuju luboŭ da syna, byŭ žorstkim čałaviekam. Śviatasłaŭ apisvaje, jak byŭ śviedkam taho, jak baćka źbivaŭ maci, što pryviało da razvodu ŭ siamji. Maci Halinie navat kupili asobny falvarak, uparadkavali jaho, i jana tam žyła ź dziećmi. Potym paśla aryštu jana vierniecca ŭ Marcinova, kab hladzieć dom i dziaciej. A Anton Šabovič vyžyŭ u stalinskim łahiery na Dalokim Uschodzie, paśla vajny asieŭ u Vilni, znajšoŭ novuju žonku, znoŭ byŭ vysłany, znoŭ vyžyŭ i viarnuŭsia.
Ale baćku Śviatasłaŭ ad 1940 h. tak i nie pabačyŭ. A ŭ 1941-m pryjšła novaja navała: niamieckaja akupacyja, a razam ź joj partyzanka, u jakuju pajšli rabaŭniki majontka.
Spačatku partyzany zabili babulu, a potym i maci, a urešcie spalili falvarak.
Aŭtar tak i nazvaŭ dva raździeły: «Dzień trahiedyi» i «Piakielnaja noč».
Na tym miescy, dzie zahinuła maci, syn praz 60 hadoŭ pastaviŭ pomnik. «Ja mahu tolki ŭjaŭlać ahoniju maci i ŭsio, što jana pieražyła, pakul jaje ciahnuli pa lesie złaślivyja zabojcy. Maci dobra razumieła, što jaje čakaje ŭ kancy ściažynki, i pakuty, jakija jana ciarpieła ŭ hety momant, pieraŭzychodziać majo razumieńnie. Adna tolki dumka pra ich razryvaje serca. Mama ryzykavała svaim žyćciom u imia dziaciej – z metaj zachavać dla ich Marcinova. Mama, maja darahaja mama! Ty maja trahičnaja hierainia!».
Luboŭ da maci i baćki prachodziać praz usiu knihu.
Małych Šabovičaŭ — Śviatasłava i siastryčak — zabraŭ da siabie śviatar Jan Žarski z Radaškovičaŭ. Jahonaja žonka Antanina prychodziłasia Halinie rodnaj siastroj.
Ciotka Tonia i dziadźka Jan dahladali Šabovičaŭ, jak rodnaha syna Uładzimira. Navat vajna pačynaje mała zhadvacca va ŭspaminach. Šabovič u Radaškovičach zachapiŭsia novym chobi, jon lubiŭ zapuskać pavietranych źmiejaŭ, a taksama razam z synam Žarskim Vovam hulaŭ u futboł.
Jan Žarski z žonkaj, synam Uładzimiram i tryma Šabovičami.
Žarskija z Šabovičami adpravilisia na vyhnańnie ŭletku 1944 h. Šancy acaleć pry savieckim režymie ŭ siamji śviatara byli roŭnymi nulu. U vyniku Žarskija-Šabovičy apynulisia ŭ Bavaryi, u amierykanskaj zonie akupacyi, kudy imknułasia vyjechać bolšaja častka biełaruskich uciekačoŭ.
Pakolki Žarski byŭ śviatarom, to jon atabaryŭsia ŭ adnym łahiery Tyrshajm ź jepiskapatam Biełaruskaj aŭtakiefalnaj pravasłaŭnaj carkvy: mitrapalitam Pancielajmonam i archijepiskapam Fiłafiejem. Aŭtar knihi vielmi cikava apisvaje hetaje žyćcio. Čym byli i čym zajmalisia śviatary ŭ zvyčajnym žyćci, hutarki z kiraŭnikom BAPC mitrapalitam Pancielajmonam, jaki niahledziačy na pavažany ŭzrost (81 hod) mieŭ biezdakorny vyhlad i jasny rozum.
Abo niekalki staronak pra archijepiskapa Fiłafieja (Uładzimira Narko), jaki mieŭsia padčas vajny zamianić Pancielajmona na pasadzie kiraŭnika BAPC.
Małady pryhožy jepiskap (u 1945-m jamu było 40 hadoŭ) źviartaŭ na siabie ŭvahu. Asobna Šabovič adznačaje jaho dačynieńni z maładoj žančynaj — Łarysaj Paŭłaŭnaj, jakaja supravadžała Fiłafieja paŭsiul i časta baviła čas u jaho pakoi.
Adnojčy Śviatasłaŭ navat zaśpieŭ ich za… zaniaćciem kachańniem.
Pryčym Šabovič nikolki nie asudžaje archijepiskapa, jon razvažaje, što celibat pavinien być spravaj dobraachvotnaj, i śviatar sam pavinien vyrašać, mieć žonku abo być samotnym. «Navat kali jon aženicca, jon usie roŭna moža prapaviedvać słova Božaje i nastaŭlać svaju pastvu na praviedny šlach… Kali taktoŭnyja dačynieńni pamiž niežanatym śviatarom i darosłaj žančynaj prynosić im abaim asałodu i napaŭniajuć radaściu, takaja suviaź nie pavinna abražać Boha, nie pavinna jana taksama i pieraškadžać śviataru ŭ jahonym śviatarskim słužeńni».
Zhadvaje Šabovič i zabaŭnyja štučki z paŭhałodnaha žyćcia ŭ łahiery ŭ Tyrshajmie
Jak kuplali zabaronienaha parsiučka i jak zhaładnieły ajciec Baryškievič pasprabavaŭ skraści ŭ kramie kiłbasku, schavaŭšy pad sutanaj. Miaśnik zaŭvažyŭ, prymusiŭ addać, u palicyju nie paskardziŭsia, ale raspavioŭ, kamu tolki možna.
I što b vy dumali? Praz 50 hadoŭ, u 1994 m, Šabovič vyrašyŭ adviedać Bavaryju, prajechaŭšy pa haradkach, dzie žyŭ. Nie zastaŭsia ŭ baku i Tyrshajm. Aŭtar sustreŭ u budynku, dzie ŭ 1940-ch žyli biežancy, niemaładuju žančynu-niemku. «Ci pamiatajecie vy pra łahier uciekačoŭ?» — spytaŭsia Šabovič. — «Tak,pamiataju». – «A što najbolš pamiatajecie?» — «Pra kiłbaski i parsiučka», — adkazała žančyna, raskazaŭšy historyi, u jakim jany zastalisia ŭ pamiaci miascovych žycharoŭ.
U 1946 jepiskapy BAPC pierajšli ŭ skład Rasijskaj zarubiežnaj pravasłaŭnaj carkvy. Heta rašeńnie stała šokam dla biełaruskaj hramady i mieła nastupstvy dla jak dla palityčnaha, tak i relihijnaha žyćcia emihracyi. Ale aŭtar nie choča abmiarkoŭvać hetu temu «Čas sam rasstavić na svaje miescy, sud historyi – samy spraviadlivy». Dyj jaho heta nie nadta i cikaviła ŭ toj čas. Tym bolš jon zaznačaje, što patryjoty i piedahohi jepiskapy byli vydatnyja.
I jašče adzin štryšok z žyćcia ŭ pavajennaj Hiermanii. Jak piša Šabovič, jon tut pieršy u žyćci pakaštavaŭ koku-koła, «Vielmi sałodkaja, jak na siońniašni čas», — zaznačaje jon.
U 1949 h. Šabovič vyjechaŭ u ZŠA. Ale pra amierykanski etap nie tak užo i šmat va ŭspaminach.
Pra pieršyja kroki ŭ Ńju-Jorku, znajomstva ź dziadźkam (bratam baćki) z Masačusetsa, jaho apantanaść rybałkaj, žyćcio ŭ Masačusetsie, pieršyja zaroblenyja dalary. Vučobu ŭ VNU (Šabovič vučyŭsia spačatku na chimika, ale zacikaviŭsia słavistykaj, a ŭrešcie staŭ mahistram biblijatekaznaŭstva).
Knihi supravadžali ŭsio jaho žyćcio i byli lubimym baŭleńniem času, razam z kino i prahladam baksiorskich pajadynkaŭ. Niekalki raździełaŭ pryśviečana słužbie ŭ amierykanskim vojsku.
Aŭtar pravioŭ navat niekalki miesiacaŭ u škole CRU, ale sprava dalej nie pajšła, i ŭ hetych uspaminach temu jon abminuŭ.
Potym Šabovič žyŭ u Techasie, Paŭnočnaj Karalinie, Indyjanie, urešcie asieŭ u Mičyhanie, u Farminhtan-Chiłzie.
Spadziajusia, što pra amierykanski etap žyćcia jon pakinie jašče ŭspaminy. A heta kniha čytajecca na adnym dychańni i nie adpuskaje, pakul nie pierahornieš apošniuju staronku.
***
Kniha «Z falvarka Marcinova da Farminhtonskich uzhorkaŭ. Historyja adnaho padarožža» jość kniharniach Minska: «Akademkniha» (pr-t Niezaležnaści, 72), kniharnia «łohvinaŬ» (pr-t Niezaležnaści, 37A), «Kniharnia piśmieńnika» (vuł. Kazłova, 2), «Viedy» (vuł. K.Marksa, 36), «Centralny knižny» (pr-t Niezaležnaści, 19), «Knihi & knižački» (pr-t Niezaležnaści, 14), a taksama ŭ internet-kramie knihi.by.
