Aleh Hiermanavič, jakoha časta nazyvajuć biełaruska-rasijskim kasmanaŭtam, nienadoŭha zavitaŭ u Viciebsk. Tut žyvuć jaho baćki. Darečy, kali byŭ u kosmasie, jaho mama Volha Mikałajeŭna paabiacała mnie pieršamu z žurnalistaŭ pieradać, što syn pryjechaŭ. Słova svajo strymała. Zaprasiła na sumiesnuju prahułku siastra kasmanaŭta.
Sustrelisia ŭ rajonie płoščy Pieramohi. Kasmanaŭt prahulvaŭsia z žonkaj Hannaj i amal 5-hadovym synam Savielijem, siastroj Taćcianaj, jaje mužam Ivanam i ich dziećmi. Vyrašyli naviedać dziciačy zabaŭlalny centr. Pakul dziatva viesieła baviła čas pad nahladam darosłych, hutaryli.
Pakolki ŭ internecie možna pračytać navat pra drobnyja niuansy žyćcia kasmanaŭtaŭ, pytaŭsia ŭ surazmoŭcy pra jaho asabistyja ŭražańni.
— Aleh Hiermanavič, u hości da baćkoŭ pryjechali abo ŭ Biełarusi paralelna pa słužbovych spravach?
— U słužbovaj kamandziroŭcy. Zaprasili vystupić pierad studentami Viciebskaha dziaržaŭnaha ŭniviersiteta imia P.M. Mašerava. I škołu ŭ ahraharadku Noŭka (niedaloka ad Viciebska) naviedaju. Tam pracuje astranamičny hurtok. Pakažu spačatku nievialiki film pra palot. Potym budu adkazvać na pytańni. Tak zvyčajna ŭ nas sustrečy i adbyvajucca. Jany — častka pracy pa papularyzacyi kasmanaŭtyki… A ŭ minuły raz byŭ u Viciebsku prykładna za try miesiacy da palotu. Startavaŭ kaśmičny karabiel 26 sakavika. A pasadka adbyłasia 11 vieraśnia 2014 hoda. Palot doŭžyŭsia 169 dzion.
— A viedajecie, jaki vy pa liku kasmanaŭt z žycharoŭ Ziamli?
— Kali pa śpisie savieckich i rasijskich kasmanaŭtaŭ, 118. U tym śpisie i troje ź Biełarusi: Klimuk, Kavalonak i Navicki. Ja nie suprać, kali mianie nazyvajuć rasijskim kasmanaŭtam, jaki źviazany ź Biełaruśsiu. Moj baćka Hierman Alaksiejevič — vaš ziamlak. Jon naradziŭsia ŭ pasiołku Druja Brasłaŭskaha rajona. Baćki žyvuć u Viciebsku z pačatku 1990-ch hadoŭ. Tak, u domie na vulicy Citova. Ja naradziŭsia ŭ Ryzie. Siaredniuju škołu skončyŭ u horadzie Leninsk (ciapier Bajkanur). Baćka ž moj vajennym byŭ, tamu časta pierajazdžali…
A kolki ŭsiaho ziamlan pabyvała ŭ kosmasie, nie viedaju. Darečy, nie ŭsie latajuć z našaha atrada. Vydali 220 paśviedčańniaŭ kasmanaŭtaŭ-vyprabavalnikaŭ i daśledčykaŭ. Ale źlatała prykładna pałova. Astatnija abo pa stanie zdaroŭja nie prachodziać ci ekzamieny pierad palotam nie zdajuć. A treba ž zdać 150 ekzamienaŭ i zalikaŭ. I, darečy, praz try hady jany pierazdajucca, bo technika ŭdaskanalvajecca, dy i viedy nieabchodna «padnavić». Adznaki vystaŭlajuć navat nie ŭ bałach, a padličvajucca da dziasiatych bała. I źjaŭlajecca čarha kandydataŭ… Zaraz jana «raśpisana» až da 2020 hoda. Kab padrychtavać čałavieka da palotu, minimum dva hady nieabchodna.
— Možna vas ličyć adnym z najstarejšych pa ŭzroście z tych, chto pakaryŭ kosmas?
— Nie. Samy «doŭhajhrajučy kasmanaŭt» — amierykaniec Džon Hlen. Jon u 77 hadoŭ palacieŭ. Što tyčycca našych, i ŭ 50 hadoŭ latali ŭpieršyniu. Usio zaležyć ad padrychtoŭki i inšaha. Jak byvaje? Zaličvajuć u atrad kasmanaŭtaŭ, naprykład, u 30 hadoŭ. Rychtuješsia pa adnych prahramach, a jany zakryvajucca… Ja byŭ zaličany ŭ atrad u 32 hady. I tolki praz 11 hadoŭ źlataŭ.
— Da palotu vy brali ŭdzieł u marsijanskich prahramach. Naprykład u 2009 hodzie — u 105-sutačnym ekśpierymiencie, jaki imitavaŭ palot na Mars.
— Tak. Ja čakaŭ palotu, tamu moh udzielničać u roznych ekśpierymientach.
— Nie lišnim budzie nahadać i pra toje, dzie vy vučylisia. Vy ž hramadzianski kasmanaŭt?
— Pa adukacyi ja inžynier-miechanik… Skončyŭ maskoŭskaje Baŭmanskaje vučylišča pa śpiecyjalnaści «Technika i fizika nizkich tempieratur». A da hetaha z adznakaj — Talinski palitechnikum pa śpiecyjalnaści «Elektraabstalavańnie pramysłovych pradpryjemstvaŭ i ŭstanovak». Tak, u armii słužyŭ: u Vilniusie — kiroŭcam u motastrałkovych vojskach.
— Napeŭna, kasmanaŭt paśla palotu atrymlivaje ŭznaharodu, kvateru?
— Orden nie atrymaŭ. Žyvu z žonkaj i synam u internacie kvaternaha typu — za 25 kiłamietraŭ ad «Zornaha haradka». U nas tam adnapakajovaja z usimi vyhodami. Tak, pry savieckaj uładzie kasmanaŭtam davali žyllo, daču, «Vołhu». Zaraz my žyviom, jak by skazać (zadumaŭsia), pry kapitaliźmie, tamu…
— A kolki, kali nie sakret, zarablaje kasmanaŭt?
— 77 tysiač rubloŭ — u mianie taki akład na Ziamli. Kali ŭ kosmasie, kamandzirovačnyja naličvajucca: ad 300 da 400 dołaraŭ u sutki — u zaležnaści ad taho, čym zajmaješsia. Vychodziš u adkryty kosmas abo tak pracuješ — usio ŭličvajecca… Za adzin palot kvateru nie kupiš. Źlataŭ, nu i… pakul daŭhi razdaŭ. Kab kvateru kupić, treba jašče raz lacieć (uśmichajecca).
— A žonka vaša pracuje?
— Pakul nie, bo haduje dzicia. Jana skončyła instytut servisu, tavaraznaŭca. Žonki tych, chto raniej byŭ zaličany ŭ atrad, paśpieli na pracu ŭładkavacca ŭ «Zornym»… Chto paźniej — u Maskvu treba na rabotu jechać abo ŭ Karaloŭ. A da Maskvy ŭ adzin bok 2,5 hadziny na aŭto. Ciažkavata…
— Darečy, upeŭnieny, čytačkam budzie asabliva cikava daviedacca: dzie chałastyja kasmanaŭty znajomiacca z patencyjnymi žonkami?
— Z Hannaj paznajomiŭsia padčas śpiecyjalnaj parašutnaj padrychtoŭki kasmanaŭtaŭ. Jaje tata byŭ kiraŭnikom skačkoŭ. Tak, jana paru razoŭ skakała, i hetaha joj chapiła (uśmichajecca).
— Napeŭna, strachujuć kasmanaŭta pierad palotam?
— Abaviazkova! Na jakuju sumu, nie pamiataju, bo pierad palotam nie ŭčytvaŭsia ŭ toje, što padpisvaŭ. I kali pastupaŭ u atrad, strachavali. Kali ŭ mianie ŭ pracesie trenirovak byŭ razryŭ Achiłava suchažylla, vypłacili kala 20 tysiač dołaraŭ. Potym za traŭmu — zašyvali parez hałavy — atrymaŭ prykładna 2000 dołaraŭ.
— A strašna było lacieć? Byli padčas palotu situacyi na miažy pamiž žyćciom i śmierciu?
— Viadoma, u narmalnaha čałavieka pačućcio strachu pavinna być. Ale, kali doŭha rychtuješsia, tady nie strašna, bo viedaješ, što ciabie čakaje… Dla kandydataŭ u kasmanaŭty tamu i raspracavali śpiecyjalnyja vidy padrychtoŭki. Jość i śpiecyjalnaja parašutnaja, jakaja jakraz dazvalaje siabie pavodzić strymana ŭ składanych situacyjach. Biez zvyčki lubomu było b strašnavata.
Dva zadymleńni ŭ nas byli. Ale ŭsie niaštatnyja situacyi — uzharańnie, razhiermietyzacyja i taksičnaja atmaśfiera (kali budzie praciok amijaku — śmiarotna niebiaśpiečnaja situacyja) — da aŭtamatyzmu adpracoŭvajucca na Ziamli. Tamu ŭ kosmasie kožny dziejničaje pa vyznačanym ałharytmie.
— A maje prava kasmanaŭt, uličvajučy składanaść pracy, raniej pajści na piensiju?
— Kali 10 hadoŭ u atradzie kasmanaŭtaŭ, možaš i na piensiju, navat biez palotu ŭ kosmas… U mianie ž vialikaje žadańnie znoŭ tudy. Ciahnie!
— Jak prachodzić dzień u kosmasie?
— Ustajom u 6 hadzin. Žyviom pa Hrynviču. U nas vaśmihadzinny pracoŭny dzień. Nie, nichto nie dziažuryć, bo ŭsie kładucca i ŭstajuć u adzin čas. Paśla śniedańnia vychodzim na suviaź ź Ziamloj, kab udakładnić, što rabić… Chacia da pracy rychtuješsia ź viečara, bo treba znajści abstalavańnie, jakoha šmat. Tak, u «bazie» raśpisana, dzie što znachodzicca. Ale, zdarajecca, što «hublajecca» niešta, bo moža adlacieć z pryčyny biazvažkaści. Tamu ź viečara i treba znajści. I na heta šmat času tracicca… Z vaśmi hadzin pracy dźvie — na fizkulturu. Jana nieabchodna, kab być u formie, u narmalnym stanie viarnucca damoŭ. Hadzina — na biehavuju darožku, stolki ž — na siłavy abo viełatrenažor. Biazvažkaść — niebiaśpiečnaja štuka. U arhaniźmie prachodziać niezvarotnyja źmieny: u sardečna-sasudzistaj, u kaścianoj, imunnaj sistemach. Byŭ vypadak, kali savieckich kasmanaŭtaŭ, jakija latali bieź fizičnych nahruzak, ledź, jak kažuć, adkačali… Jašče jość na borcie list zadač, jakija možaš vykonvać abo nie.
— Heta jak?
— Niejkija ekśpierymienty možna pravodzić pa žadańni, dadatkovy ramont. Ale, paviercie, nichto ŭ kosmasie nie bje bibiki. Usie starajucca jak maha bolš karysnaha zrabić. U pryvatnaści ekśpierymient «Kaśmičny ŭrahan» — dla prahnazavańnia ekałahičnych katastrof, kataklizmaŭ. Jaho robiš i fatahrafuješ… Padčas našaha palotu było zadańnie «Raskosmasu»: vieści błoh u sacyjalnych sietkach dla papularyzacyi kasmanaŭtyki.
— Dyk, my — amal što kalehi! Vy, značyć, kaśmičny błohier?
— Nu… (śmiajecca).
— Prabačcie za niesurjoznaje pytańnie: «talerki» ŭ kosmasie bačyli? Miž inšym, padčas padrychtoŭki da palotu ci vučać, jak pravilna «vychodzić na kantakt» z pryšelcami?
— Zusim niezrazumiełaha nie bačyŭ. Ja pra toje, čamu b nie było tłumačeńnia. Bačyš niešta, a potym vyśviatlajecca, što heta — zvyčajnaje kaśmičnaje śmiećcie. A jaho ŭ kosmasie poŭna. Naprykład lacić «abjekt». Zdajecca, byccam by «koler mianiaje», «sihnał padaje». A vuhał Sonca źmianiajecca — i razumieješ, što, jak vy kažacie, «talerka» — kavałki ciepłaizalacyi niejkaj stancyi…
Nakont mahčymaha kantaktu, u nas usiudy aparatura. Treba spačatku fota i videa zrabić, a tolki potym «rychtavacca kantaktavać». Treba ž pakinuć dakumientalny «materyjał», kab potym pahladzieli, što z taboj stała: adrazu źjeli ci paźniej (žartuje).
— Ci źmianiłasia vaša ŭsprymańnie, razumieńnie žyćcia paśla palotu?
— Dabrejšym staŭ.
— Niaŭžo złym byli?
— Dy nie… Spakajniejšym stanovišsia. Razumieješ, što prahramu minimum vykanaŭ: źlataŭ i ŭ adkrytym kosmasie pabyvaŭ.
— Źjaviłasia adčuvańnie, što žyćcio dadziena niedarma? Vybačajcie, što iranizuju.
— I tak niedarma, kali ŭ ciabie dzieci jość… Adčuŭ, što zrabiŭ nievialički ŭniosak u toje, kab ludzi i dalej latali. Pahladzieŭ u kosmasie što i jak. Ciapier treba dumać: jak vysadžvacca na Miesiac, na Mars. Kali sam, moža, nie paśpieju, dyk maje dośvied, viedy i navyki spatrebiacca, kab inšym dapamahčy heta zrabić.
