«Nie sam ŠIZA strašny, a čakańnie». Były palitviazień raskazaŭ pra zastrašvańni administracyi, miedytacyi i śpis knih ad «topavych siadzielcaŭ»
«Ja za kalektyŭnuju adkaznaść: padzialić hetyja terminy», — razvažaje Ihar. Jon čakaŭ, što pa jaho pryjduć. Doŭhi čas jon byŭ aktyvistam u Biełarusi, a potym jaho zatrymali i adpravili ŭ kałoniju za ŭdzieł u pratestach. Jon raspavioŭ «Miedyjazonie», što ŭ kamiery z adnadumcami było kamfortna (tolki choładna), uspomniŭ, jak miedytavaŭ i rabiŭ johu ŭ ŠIZA i spaŭ, hrejučy nohi ŭ pakiecie «Jeŭraopt».
SIZA na Vaładarskaha. Fota: Radyjo Svaboda
«Ty pojdzieš i vyratuješ saboj astatnich»
Ihar uspaminaje pačućcio, jakoje pieraśledavała jaho ŭvieś čas u źniavoleńni: strach, što pierad vyzvaleńniem jamu dakinuć jašče adzin artykuł — 411 KK — złosnaje niepadparadkavańnie patrabavańniam administracyi kałonii.
— Mohuć nakinuć, bo «treba». Usich palityčnych tam pieryjadyčna karajuć «dla paradku». Ale i ty možaš tam niešta parušyć nieśviadoma: vyjści biez roby, a tam budzie niejki achoŭnik nie ŭ humory. Sistema tak pracuje, što jość pakarańni, jość mažlivaść niekaha pieravieści na krytuju zonu, jość mažlivaść nakinuć jašče hod, i kałonija pavinna ich vykarystoŭvać.
Aściaroha Ihara nie była biespadstaŭnaj: u adzin z apošnich razoŭ, kali jon byŭ u ŠIZA, da jaho zajšoŭ načalnik kałonii i prapanavaŭ pamyć prybiralni. Ihar admoviŭsia. Načalnik pryhraziŭ 411 artykułam i pieravodam na strohi režym.
— Jon tak heta kaža, što ty nie viedaješ: jon heta surjozna ci nie surjozna? U momancie ty ŭsprymaješ heta jak pahrozu. I ty jak by: «Blin, nu ŭsio». Ja ŭ ŠIZA zachodžu i dumaju: «P*****c, jašče paŭhoda jon mnie naabiacaŭ». Ja jamu kažu: «A za što da mianie takaja žorstkaść?» — «Dy ni za što. Prosta. Ty pojdzieš i vyratuješ saboj astatnich».
«Niešta vydalać z telefona — hulać pa praviłach». Zatrymańnie
Ihara zatrymali ŭ 2021 hodzie. Mužčyna čakaŭ, što pa jaho pryjduć, ale ŭ toj ža čas adhaniaŭ hetyja dumki i nijak nie rychtavaŭsia da zatrymańnia. Jon nie vydalaŭ fatahrafii z pratestaŭ z telefona, bo byŭ upeŭnieny, što pry zatrymańni nie daść parol ad smartfona. Da taho ž, jak kaža Ihar: «Niešta vydalać — hulać pavodle praviłaŭ». A hetaha jamu nie chaciełasia.
— Ale kali zatrymali mianie, to ja, ščyra kažučy, trošački razhubiŭsia i na chvilinu straciŭ samavałodańnie. I jon [siłavik] tak skazaŭ: «U vas ža ŭ telefonie ničoha niama?» Ja kažu: «Kaniečnie, nie», adkryŭ telefon. A tam było.
Pry zatrymańni siłaviki nie ŭžyvali da Ihara fizičnuju siłu i nie cisnuli maralna. Jon nie pieražyvaŭ, što apyniecca ŭ kałonii, ale ŭvieś čas bajaŭsia padvieści inšych.
— Ludzi siadziać. A kali ludzi siadziać, to čamu nie ty? Heta niejak niesumlenna, što Babaryka sieŭ, a my tut hulajem, jamo maroziva i pjem piva. A ty chacieŭ, kab jon heta zrabiŭ [pajšoŭ na vybary], ty byŭ rady tamu, što jon robić. Ale jon zaraz siadzić, a ty nie. Ja ŭvohule za kalektyŭnuju adkaznaść: uziać, padzialić hetyja terminy, kali b tak možna było.
Paśla zatrymańnia Ihara adpravili na Akreścina na 12 sutak. Adrazu jaho źmiaścili ŭ čatyrochmiascovuju kamieru, dzie siadzieli 18 čałaviek. Mužčyna kaža, što tam było kamfortna: u adnoj kamiery sabralisia adnadumcy, jakija razmaŭlali, śmiajalisia, padtrymlivali adzin adnaho. Tolki miesca nie chapała.
Paźniej Ihara pieraviali ŭ kamieru nasuprać. Mužčyna miarkuje, što tam była ŭstalavanaja prasłuchoŭka. Sukamierniki byli ŭžo nie «palityčnyja», a «debašyry». Ihar kaža, što siarod ich byŭ adzin, jaki ŭvieś čas zadavaŭ pravakacyjnyja pytańni kštałtu: «Ty «Majn Kampf» čytaŭ?»
Kali Ihar zachvareŭ, to jaho z vysokaj tempieraturaj pieraviali ŭ maleńkuju kamieru. Tam jamu dazvolili ŭziać trochi ciopłych rečaŭ i vydali matrac. Kali tempieratura spała, matrac zabrali. Ale Iharu ŭdałosia pakinuć sabie trochi rečaŭ.
— Było choładna nastolki… Dobra, što ŭ mienia byŭ švedar i kurtka, i my [z sukamiernikam] mahli padzialicca. U majho sukamiernika ničoha nie było, usio zabrali. My spali apošnija nočy ŭdvuch na adnym łožku i kurtkaj adnoj nakryvalisia. A nohi udvuch zasoŭvali ŭ torbu ad «Jeŭraoptu».
Dva zaniatki anhielskaj u dzień, adzin — niamieckaj + knihi. SIZA
Paśla administracyjnaha aryštu Ihara pierazatrymali pa kryminalnaj spravie — častka 1 artykuła 342 KK — ab hrubym parušeńni paradku i pieraviali ŭ SIZA na Vaładarskaha. U SIZA było praściej, kaža jon: pačali prychodzić pieradačy i listy. Ihar viedaŭ, što ŭ toj čas na Vaładarcy siadzieła šmat jahonych znajomych.
— Było tak śmiešna, kali my atrymlivajem hazietu «Biełarusy i rynak», i viedajem, što dyrektar siadzić u kamiery pad nami. A «Biełarusy i rynak» usio jašče da nas dachodzić, i my čytajem.
— Z punktu hledžańnia ludziej mnie pašancavała i ŭ kałonii, i u SIZA: bolš-mienš adekvatnyja ŭsie byli. My tam śmiajalisia. Byŭ tam chłopiec, moj siabar, dyk u jaho: «Usie mudaki, mała narmalnych». A ŭ mianie naadvarot: «Usie narmalnyja, i tolki paračka mudakoŭ». A ludzi to byli adny i tyja ž. Hałoŭnaje, jak ty hetych ludziej usprymaješ.
Ihar pravioŭ u SIZA amal hod. «Zabivać čas» tam dapamahała ŭ tym liku čytańnie. Pa SIZA «hulali» śpisy z knihami, jakija rekamiendujuć tyja ci inšyja palitviaźni. Ihar pamiataje, što ŭ jaho byŭ śpis rekamiendacyj ad palitołaha i litaraturaznaŭca Alaksandra Fiaduty i biznesoŭca Alaksandra Vasileviča.
— Na samoj spravie, heta vielmi dobra pracavała. Niešta bolej intelihientnaje ja braŭ sa śpisu Fieduty. Nasamreč najlepšyja knižki, jakija ja pračytaŭ u SIZA i jakija mnie vielmi dapamahli — naprykład, «Kniha radaści» Dałaj-Łamy — heta mienavita pavodle rekamiendacyi Vasileviča.
U SIZA Ihar zaŭsiody vychodziŭ na prahułki, navat kali było kiepskaje nadvorje. Niekalkich svaich sukamiernikaŭ jon navučaŭ anhlijskaj movie: kožny viečar sa svaimi vučniami Ihar pravodziŭ praktyčnyja zaniatki pa padručniku. Jany vyvučali praviły, vymaŭleńnie, novyja słovy, a na nastupny dzień na prahułcy praviarali projdzienaje. «Udzień na špacyry ja biehaju, a jon adkazvaje mnie na pytańni, praktykuje vymaŭleńnie», — tłumačyć Ihar.
Taksama ŭ SIZA Ihar pačaŭ vyvučać niamieckuju movu — dapamahaŭ adzin z sukamiernikaŭ. Tamu dni pralatali chutka: dva razy na dzień anhlijskaja, adzin raz niamieckaja i knihi.
«Nie sam ŠIZA strašny — ja tam byŭ niekalki razoŭ, — a čakańnie». Kałonija
Ihara asudzili na 2,5 hady kałonii i etapavali ŭ kałoniju. Tam jon atrymaŭ žoŭtuju «ekstremisckuju» birku. Jašče z karancina supracoŭniki kałonii pačali pravodzić ź im hutarki kštałtu: «Ach, heta ty źbiraŭsia ŭładu ŭ Biełarusi źmianić?»
— Da mianie fizičnaha cisku nie było. Ale tam byli ludzi, da jakich byŭ hvałt fizičny. Niekatorym i šokieram davali. Ale hety psichałahičny cisk, što [treba] pakarać, zabrać niešta, u ŠIZA kinuć. I nie sam ŠIZA strašny — ja tam byŭ niekalki razoŭ, — a jaho čakańnie.
Ihar kaža, što kožny raz, kali kamuści dadavali termin pa 411 artykule, pra heta abjaŭlali pa hučnaj suviazi na praviercy. Z kałonak hučała: «…osuždiennomu Ivanovu po staťje 411 Uhołovnoho kodieksa…». Jak tolki ŭklučalisia hetyja kałonki, usie razumieli, što chtości źjedzie na strohi režym. A ŭklučalisia jany časta, kaža Ihar.
— Ty na siabie adrazu prymiervaješ, što i z taboj hetaksama moža być. Ty sustrakaješ kahości z atradu, dzie dali 411-y, i pytaješ: «A za što dali?» Nu i tam: «Dy jon prosta bureŭ». Nu i ty: «Aha, dali za niešta, nie prosta tak». I pačynaješ siabie supakojvać: «Jon niešta zrabiŭ, a ty nie». Ale kožny raz ty čakaješ, što niekamu treba jechać na strohuju albo na krytuju, i im treba kahości adpravić.
U kałonii i ŠIZA Iharu dapamahali miedytacyi. Lepš za ŭsio miedytavać atrymlivałasia mienavita ŭ štrafnym izalatary. Tam ža biełarus praktykavaŭ johu.
Pakul nie sieŭ u aŭto, dzie byli blizkija, dumaŭ, što jaho viaduć na pierazatrymańnie. Vyzvaleńnie
Ihar nie budavaŭ płanaŭ na vyzvaleńnie, kab kantralavać emocyi. Pražyvaŭ kožny dzień i namahaŭsia adhaniać dumki, što chutka vyjdzie na volu. Bo kali niešta pojdzie nie tak, rasčaravańnie budzie našmat bolšym.
— Plus jašče siadzim niejak u miedpunkcie, i tut znajomy: «O, dyk ty chutka vychodziš? A čuŭ, što tam pierazatrymlivajuć? Ludzi vychodziać, i ich adrazu zatrymlivajuć». I ty: «Bla, nu…». A jašče niejkija čutki chadzili, što [žurnalist Alaksandr] Ivulin vyjšaŭ, a jamu dali [artykuł] za zdradu dziaržavie. Nie viedaju, adkul hety čutki byli, ale ty siadziš i čakaješ, što i ŭ ciabie takaja historyja budzie.
Da mašyny, na jakoj palitviaźnia sustrakali blizkija, jaho pravodzili dvoje apieratyŭnikaŭ. Pakul Ihar nie sieŭ u aŭto, jon dumaŭ, što jaho viaduć na pierazatrymańnie. Hetaje pačućcio ciahnułasia i dalej: pieršyja dva tydni jon čakaŭ, što jaho znoŭ zatrymajuć. Paśla Ihar vyjechaŭ z krainy, ale razumieńnie taho, što ciapier jon svabodny čałaviek, nie pryjšło dahetul.
— Tamu što ludzi tam usio roŭna siadziać. Ja moh atrymać 10 hadoŭ, a atrymaŭ 2,5. Čałaviek rabiŭ samvydat i atrymaŭ 4 hady. Prosta tamu, što tak pajšła jaho sprava. Maju aktyŭnaść pryniali prosta jak aktyvisckuju. A jaho — jak ekstremisckuju, choć rabili my prykładna adno i toje ž.
Ihar kaža, što dahetul uspaminaje šmat kaho z tych, chto byŭ ź im u kałonii. Ujaŭlaje, čym u hety momant zajmajecca toj, kamu dali 5 hod, a čym toj, kamu prysudzili bolš za 10. Ihar abzvońvaje svajakoŭ palitviaźniaŭ, razmaŭlaje ź imi, padtrymlivaje. I dahetul nie viedaje, što rabić z dumkami i ŭspaminami pra źniavoleńnie i kali jany adpuściać.
— Ja nie viedaju, jak heta moža adpuścić, kali tam siadzić, naprykład, Andrej, jakomu zastałosia hod adsiedzieć, a jon naohuł ničoha nie rabiŭ. Siarhiej, jaki vyjšaŭ na karahod pahladzieć, i jamu 5 hod dali. Kola, u jakoha tolki dzicia naradziłasia, a jamu 10 hadoŭ prysudzili. Časam ja zabyvaju pra heta, radujusia žyćciu, a potym: «Jak tak? Jany siadziać, a ty ničoha nie robiš». I heta składaniej, čym siadzieć. Pakul ty tam siadziš — tvaja rola ŭ hetym ahulnym pracesie zrazumiełaja. Ty robiš peŭnuju spravu, bo kamuści treba siadzieć.
A kali vychodziš… Niešta robiš, padtrymlivaješ blizkich, ale ŭvieś čas dumaješ, a što ty jašče možaš zrabić? Ci ty nie možaš zrabić na adzin krok bolej?
Čytajcie taksama:
Vošy, błochi, prusaki, pacuki. Chto žyvie ŭ biełaruskich turmach razam ź viaźniami
