Jość viersija, što pryščepka BCŽ pavyšaje imunitet suprać Covid-19. Što kažuć navukoŭcy i što viadoma dakładna?
U kancy sakavika, kali epidemija Covid-19 raspaŭsiudziłasia pa ŭsim śviecie, a kolkaść paćvierdžanych vypadkaŭ stała vymiaracca sotniami tysiač, mnohija źviarnuli ŭvahu na padazronaje supadzieńnie. U roznych dziaržavach zachvorvańnie raspaŭsiudžvajecca z roznaj chutkaściu. I čamuści karanavirus — va ŭsiakim vypadku na pieršy pohlad — prajaŭlaje značna mienšuju aktyŭnaść u krainach, dzie dziaciej u abaviazkovym paradku pryščaplajuć ad tubierkulozu pry dapamozie vakcyny BCŽ.
Što heta — prostaje supadzieńnie? Ci tut jość niejkaja zakanamiernaść? Uličvajučy maštab epidemii i strach pierad novym virusam, jaki šmat u kaho tolki padahravajuć uviedzienyja pa ŭsim śviecie biesprecedentnyja abmiežavalnyja miery, u sacsietkach i na roznaha rodu kalanavukovych sajtach imhnienna stali źjaŭlacca samyja raznastajnyja viersii.
Chtości surjozna miarkuje, što vynajdzienaja 100 hadoŭ tamu vakcyna ad tubierkulozu moža zaadno abaranić i ad karanavirusnaj infiekcyi, pra isnavańnie jakoj navukoŭcy ničoha nie viedali jašče ŭ śniežni.
U pačatku 1960-ch u Kitai prachodziła masavaja kampanija pa vakcynacyi ad suchotaŭ
Inšyja, naadvarot, śćviardžajuć, što nijakaj suviazi niama i być nie moža: supadzieńni vypadkovyja, a imunitet ad karanavirusa, jaki nibyta daje vakcyna i ŭ jaki šmat kamu tak chočacca vieryć, — vydumka, nijakich navukovych paćviardžeńniaŭ hetamu niama. Dyk što kaža navuka i što my viedajem napeŭna? Adkazy sabrała ahienctva Bi-bi-si.
Padazronaje supadzieńnie
Prykładna da siaredziny lutaha, pakul praktyčna nie vyvučanaja chvaroba bušavała tolki ŭ Kitai, zdavałasia, što novy virus kosić usich biez razboru šyrokaj kasoj — praŭda, čaściej addajučy pieravahu mužčynam.
Adnak kali virus dabraŭsia da samych addalenych kutkoŭ płaniety, to stała vidavočna, što ŭ roznych krainach epidemija raźvivajecca pa-roznamu.
Dzieści — jak u Italii ci ZŠA — kolkaść paćvierdžanych vypadkaŭ zaražeńnia i zahinułych pacyjentaŭ nieŭzabavie pačynaje raści nie pa dniach, a pa hadzinach. A dzieści — naprykład, u Japonii abo Tajłandzie — epidemija raspaŭsiudžvajecca značna bolš pavolna, niahledziačy na toje što pieršych chvorych tam vyjavili značna raniej.
Na heta ŭpłyvaje šmat faktaraŭ: vielizarnuju rolu hraje siaredni ŭzrost nasielnictva, a taksama kulturnyja normy, stan sistemy achovy zdaroŭja, dośvied raniej pieražytych epidemij i h. d. Akramia taho, apisańnie płyni epidemij u kankretnych krainach zaležyć i ad taho, jak arhanizavana testavańnie, jakim čynam viadziecca statystyka i padajecca infarmacyja.
Tym nie mienš šerah navukoŭcaŭ i analitykaŭ vykazali zdahadku, što jość jašče adzin faktar: chutkaść raźvićcia i ciažar epidemii ŭ toj ci inšaj krainie karelujecca z tym, ci robiać tam dzieciam u abaviazkovym paradku BCŽ.
Hetaja teoryja zasnoŭvajecca, hałoŭnym čynam, na publičnaj statystycy zaražeńnia karanavirusam. Miedyki, jakija zajmajucca daśledavańniami, kažuć, što najaŭnaść BCŽ u kankretnaha čałavieka całkam nie daje jamu imunitetu ad novaha virusa. Vakcynavanyja pacyjenty jość i siarod ciažka chvorych, i siarod zahinułych ad Covid-19.
U toj ža čas nielha vyklučać, što padčas pandemii pryščepka moža akazacca karysnaj u nacyjanalnych maštabach: va ŭsiakim vypadku papiarednija danyja hetaj teoryi nie supiarečać.
Pieršaje profilnaje daśledavańnie na hetuju temu było apublikavana ŭ kancy sakavika hrupaj navukoŭcaŭ ź Ńju-Jorka. Jano jašče nie było aficyjna adrecenzavana inšymi navukoŭcami, jakija pracujuć u hetaj halinie, adnak aŭtary pracy robiać vielmi advažnuju zajavu:
«Našy źviestki dajuć padstavy mierkavać, što vakcynacyja BCŽ, vidać, značna źnižaje śmiarotnaść, źviazanuju z Covid-19, — pišuć jany. — My taksama vyjavili, što čym raniej taja ci inšaja kraina pačała praktyku vakcynacyi BCŽ, tym značna bolš źnižajecca kolkaść śmierciaŭ na kožny miljon žycharoŭ».
Epidemijołahi z Univiersiteta Techasa praviali jašče bolš maštabnaje daśledavańnie, vyvučyŭšy statystyku 178 krain, i pryjšli da toj ža vysnovy. Pa ich padlikach, kolkaść inficyravanych na dušu nasielnictva ŭ krainach z abaviazkovaj vakcynacyjaj ad tubierkulozu nižejšaja prykładna ŭ dziesiać razoŭ, a achviar Covid-19 — u 20 razoŭ mienš, čym tam, dzie BCŽ bolš nie robiać.
Što ž heta za vakcyna takaja, što ŭ joj asablivaha?
«Pryščepka ad usiaho»: sproba pieršaja
Raspracavanaja ŭ Francyi jašče ŭ 1921 hodzie, BCŽ (ad francuzskaha Bacillus Calmette-Guérin — bacyła Kalmieta-Hierena) i siońnia zastajecca adzinaj dastupnaj i efiektyŭnaj pryščepkaj ad tubierkulozu, rekamiendavanaj SAAZ.
Dziejničaje jana dakładna hetak ža, jak i lubaja inšaja vakcyna. Zdarovamu čałavieku ŭvodzicca asłableny ŭzbudžalnik infiekcyi, kab «paznajomić» arhanizm z patencyjnaj niebiaśpiekaj i vypracavać śpiecyfičny imunitet.
Śpiecyfičny — značyć nakiravany suprać niejkaha kankretnaha virusa abo bakteryi, jaki vyklikaje toje ci inšaje zachvorvańnie. Mienavita tamu pryščepak tak šmat: dla kožnaj chvaroby — svaja.
Vakcyna BCŽ raspracavana mienavita dla abarony ad tubierkulozu, i pa idei ni ad čaho bolš jana abaraniać nie moža i nie pavinna.
Adnak para navukoŭcaŭ Pieter Aabi i Kryścina Stabieł Bien (aboje datčanie, ale pracujuć pieravažna ŭ Hviniei-Bisau) šmat hadoŭ vyvučajuć pabočnyja efiekty vakcynavańnia i śćviardžajuć, što BCŽ zabiaśpiečvaje efiektyŭnuju abaronu i ad inšych chvarob, umacoŭvajučy imunitet u cełym.
Kali vieryć ich daśledavańniam, jakija viaducca ŭžo niekalki dziesiacihodździaŭ, ludzi, vakcynavanyja BCŽ, stanoviacca ŭ siarednim na 30% mienš usprymalnyja da ŭsich viadomych navucy infiekcyj biez vyklučeńnia. Niachaj heta budzie patahienny virus, bakteryja abo hrybok — biez roźnicy: vierahodnaść zaražeńnia źnižajecca amal na tracinu.
Zrešty, usie hetyja hady navukovaja supolnaść staviłasia da rabot Aabi i Bien davoli chaładnavata. Ich publikacyi ŭ navukovych časopisach nieadnarazova krytykavali za niedakładnaści mietadałohii, a praviedzienaje ŭ 2014 hodzie maštabnaje daśledavańnie SAAZ kančatkova pastanaviła: kali ŭ BCŽ i jość niejkija dadatkovyja pieravahi, to jany nastolki małyja, što ich nie varta brać u raźlik.
Na hetym historyju možna było b ličyć zakrytaj. Ale ŭ 2020 hodzie hrymnuła pandemija karanavirusa — i navukoŭcy zaŭvažyli niečakanyja ličby i dziŭnyja karelacyi.
Italija, ZŠA… chto nastupny?
U śviecie nie tak šmat krain, dzie vakcynacyja ad tubierkulozu nikoli nie była abaviazkovaj i pahałoŭnaj. Ich možna litaralna pieraličyć pa palcach: Bielhija, Italija, Kanada, Livan, Niderłandy, ZŠA.
BCŽ tam staviać vybaračna — asobnym katehoryjam nasielnictva i tolki ŭ rekamiendacyjnym paradku.
Dźvie krainy z hetaha śpisu daŭno ŭvachodziać u lik sumnych lidaraŭ pa liku paćvierdžanych vypadkaŭ Covid-19. U ZŠA žyvie bolš za čverć usich «aficyjna inficyravanych» śvietu. U Italii, nasielnictva jakoj u piać razoŭ mienšaje, — kožny dziasiaty.
Jašče try krainy nie ŭvachodziać u pieršuju dziasiatku pa absalutnych ličbach, ale iduć adna za adnoj adrazu paśla jaje: Bielhija na 11-m miescy, Niderłandy — na 12-m, Kanada — 13-ja.
Pry hetym usie try mocna apiaredžvajuć, skažam, Japoniju ci Tajłand, dzie nasielnictva ŭ niekalki razoŭ bolšaje, a pieršyja vypadki karanavirusa byli zafiksavanyja značna raniej. Kali ŭ 126-miljonnaj Japonii za ŭvieś čas epidemii ad Covid-19 pamierła mienš za 100 čałaviek, to ŭ 11-miljonnaj Bielhii — užo bolš za 2000.
U Instytucie ekanamičnaha analizu, zasnavanym ekanamistam Andrejem Iłaryjonavym, vyvučyli statystyku zahinułych i inficyravanych z 36 krain, dzie «vybuchnaja» stadyja epidemii karanavirusa pačałasia bolš za miesiac tamu, i paraŭnali ich z palitykaj vakcynacyi, jakaja pravodzicca tam.
Pryviedzienyja instytutam raźliki pakazali: u šaści «nievakcynavanych» dziaržavach epidemija Covid-19 razrastajecca značna chutčej, čym u krainach, dzie BCŽ u abaviazkovym paradku staviać da hetaha času. Jak pa ahulnaj kolkaści inficyravanych na 1 młn nasielnictva, tak i pa kolkaści zahinułych.
Krainy, dzie raniej pryščepku rabili ŭsim pahałoŭna, ale ŭ niejki momant pierastali, pa liku vyjaŭlenych vypadkaŭ nie sastupajuć «nievakcynavanym», ale pry hetym dola śmiarotnych vynikaŭ tam mienšaja ŭ niekalki razoŭ.
Padobny analiz praviali ekśpierty Instytuta bijałohii raźvićcia (IBR) RAN. Tam krainy padzialili nie na try, a na dźvie katehoryi: tyja, dzie abaviazkovaja vakcynacyja BCŽ nie pravodzicca pa mienšaj miery 30 hadoŭ (Bielhija, Hiermanija, Ispanija, Niderłandy, Šviejcaryja), i tyja, dzie jana pa-raniejšamu ŭvachodzić u nacyjanalny kalandar pryščepak — jak u ES (Bałharyja, Vienhryja, Łatvija, Polšča, Rumynija, Słavakija), tak i ŭ inšych rehijonach (Hankonh, Indaniezija, Kazachstan, Kitaj, Mieksika, Filipiny, Paŭdniovaja Kareja, Japonija).
U adroźnieńnie ad Iłaryjonava, bijołahi naŭmysna nie ŭklučyli ŭ śpis ZŠA i Rasiju, dzie epidemija pačałasia paźniej, adnak u astatnim vyniki abodvuch daśledavańniaŭ akazalisia vielmi blizkija.
«U druhoj hrupie raspaŭsiudžanaść Covid-19 była istotna nižejšaj, što paćviardžaje hipotezu ab mahčymaj pratektyŭnaści vakcyny BCŽ suprać Covid-19», — havorycca ŭ liście, jaki rasijskija navukoŭcy nakiravali ŭ časopis Lancet.
U toj ža čas ekśpierty IBR padkreślivajuć: «Adroźnieńni pamiž hetymi hrupami krain patencyjna mohuć być abumoŭlenyja inšymi faktarami i tolki ŭskosna być źviazanymi z vakcynacyjaj BCŽ».
Pastka ličbaŭ
Ci mahčyma, što takaja vidavočnaja suviaź, paćvierdžanaja adrazu niekalkimi daśledavańniami, tłumačycca niejkim inšymi pryčynami?
Biezumoŭna, i statystyka viedaje masu padobnych prykładaŭ. Naprykład, kolkaść pažarnych mašyn, adpraŭlenych da miesca ŭzharańnia, znachodzicca ŭ pramoj zaležnaści sa škodaj ad ahniu, pakolki abodva pakazčyki zaležać u pieršuju čarhu ad pamieraŭ pažaru. Adnak heta zusim nie aznačaje, što škodu možna źnizić, vysłaŭšy na miesca mienš pažarnych raźlikaŭ.
Prafiesar IBR RAN Iryna Ladava pryvodzić dva mahčymyja alternatyŭnyja tłumačeńni ciesnaj suviazi pamiž BCŽ i raspaŭsiudžvańniem karanavirusa.
Pa-pieršaje, abaviazkovuju vakcynacyju BCŽ pravodziać krainy z adnosna vysokim uzroŭniem zachvorvańnia na tubierkuloz. Mnohija ź ich (choć daloka nie ŭsie) — vielmi niebahatyja dziaržavy, a heta moža źmianšać ŭzrovień i jakaść testavańnia i stvarać bačnaść bolš pazityŭnaj situacyi pa Covid-19.
Pa-druhoje, na ciažar epidemii ŭ roznych krainach mocna ŭpłyvaje chutkaść pryniaćcia i ŭzrovień uviedzienych karancinnych mier.
«My nie možam całkam vyklučyć najaŭnaść suviazi pamiž hetym pakazčykam i palitykaj pa BCŽ-vakcynacyi, pakolki abodva pakazčyki zaležać ad asablivaściaŭ arhanizacyi epidemijałahičnych słužbaŭ i sistem achovy zdaroŭja, jakija skłalisia histaryčna», — adznačaje jana.
«Takim čynam, całkam vyklučyć toje, što ŭ krainach, jakija prymianiajuć vakcynu BCŽ, bolš spryjalny chod epidemijałahičnaha pracesu źviazany nie niepasredna z pratektyŭnaj aktyŭnaściu BCŽ, a ź inšymi faktarami, pakul nielha», — zaklučaje prafiesar Ladava.
«Treniravany imunitet»
Ci jość u bijołahaŭ u pryncypie jakija-niebudź fundamientalnyja padstavy mierkavać, što supraćtubierkuloznaja vakcyna moža dapamahać pry inšych virusnych infiekcyjach?
Takija padstavy jość, i ŭpieršyniu hety miechanizm byŭ apisany ŭ artykule, apublikavanym u časopisie Science u 2016 hodzie. Jaje aŭtary ź Niderłandaŭ vykazvali zdahadku, što pamiać našaj imunnaj sistemy moža farmiravacca nie tolki za košt mutacyi abo rekambinacyi niejkich hienaŭ (tak pracujuć pryščepki), ale i bieź fizičnych źmianieńniaŭ u DNK.
Praca hrupy navukoŭcaŭ ź Niderłandaŭ tak i nazyvałasia «Treniravany imunitet», i pra BCŽ tam nie było ni słova. Adnak pravieryć svaju teoryju daśledčyki vyrašyli mienavita z dapamohaj hetaj pryščepki (i padvojnaha ślapoha testavańnia).
U vyniku im udałosia na praktycy dakazać, što BCŽ moža abaranić arhanizm i ad infiekcyi, jakaja nie maje da suchot nijakaha dačynieńnia. Spačatku heta spracavała z žoŭtaj lichamankaj, a potym — i ź inšymi virusami. Vakcynavanyja zaražalisia radziej za kantrolnuju hrupu, a, navat padchapiŭšy infiekcyju, chvareli nie tak ciažka i zdaravieli chutčej.
Ale jak nakont karanavirusa? Ci značyć heta, što BCŽ i tut moža akazvać anałahičny efiekt?
Usie ekśpierty padkreślivajuć: śćviardžać, što vakcyna sapraŭdy robić ludziej mienš usprymalnymi da virusa SARS-CoV-2, možna budzie tolki pa vynikach adpaviednych kliničnych vyprabavańniaŭ.
Heta adziny navukovy sposab pravieryć, ci maje vyjaŭlenaja karelacyja pryčynna-vynikovuju suviaź.
«Tak, heta tolki karelacyja, ale hipoteza maje pad saboj navukovuju padstavu — u vyhladzie jak niadaŭnich, tak i davoli starych daśledavańniaŭ, apublikavanych u surjoznych časopisach, — ličyć prafiesar kafiedry imunałohii MDU i člen-karespandent RAN Dźmitryj Kupraš. — Miedyki pravilna robiać, što praviarajuć hetuju hipotezu».
Vyprabavańni ŭžo pačalisia i pravodziacca adrazu ŭ niekalkich krainach. U Aŭstralii, dzie BCŽ nie robiać užo amal 40 hadoŭ, BCŽ płanujecca pastavić 4000 maładym supracoŭnikam balnic.
Choć prafiesar Škoły sistemnaj bijałohii ŭ amierykanskim Univiersitecie Džordža Mensana Anča Baranava vykazvaje sumnieŭ, što achoŭny efiekt BCŽ ad ciažkaha ciačeńnia chvaroby možna budzie pierakanaŭča dakazać na darosłych: jość niamała dokazaŭ taho, što pryščepka, zroblenaja ŭ dziacinstvie, bolš efiektyŭnaja.
U čakańni vynikaŭ
U rasijskim NDI vakcyn i syvaratak paćviardžajuć: dokazy suviazi vakcynacyi BCŽ z panižanaj ryzykaj roznych niemikabakteryjalnych infiekcyj, alerhij, ankałahičnych zachvorvańniaŭ i ahulnaj śmiarotnaści sapraŭdy isnujuć.
«Padobnyja nieśpiecyfičnyja efiekty vakcynacyi BCŽ mohuć być apasrodkavany kletkami pryrodžanaj imunnaj sistemy, a nie śpiecyfičnymi T-kletkami pamiaci», — tłumačyć dyrektar instytuta, člen-karespandent RAN Aksana Śvicič.
Kali nie ŭdavacca ŭ padrabiaznaści, paśla pryščepki kletki pryrodžanaha imunitetu dosyć doŭhi čas zastajucca ŭ aktyvavanym stanie: jany vydzialajuć rečyvy, jakija pieraškadžajuć zapaleńniu, i nabyvajuć zdolnaść «zrušvać» imunny adkaz, akazvajučy abaronu ad lubych bakteryjalnych i virusnych infiekcyj.
Akramia taho, vakcyna moža stymulavać tak zvany hieterałahičny imunitet, adnačasna aktyvujučy i śpiecyfičnyja T-limfacyty inšych antyhienaŭ.
«Takim čynam, vakcynacyja BCŽ nie moža dać śpiecyfičnaha achoŭnaha imunitetu suprać karanavirusa, adnak mahčyma nieśpiecyfičnaje achoŭnaje ŭździejańnie z pryčyny aktyvacyi sistemy pryrodžanaha imunitetu», — ličyć Śvicič.
U toj ža čas jana miarkuje, što navat u takim razie «heta naŭrad ci adabjecca na chutkaści raspaŭsiudžvańnia epidemii ŭ krainach z roznymi padychodami da vakcynacyi suprać tubierkulozu».
Tak heta ci nie, možna budzie skazać tolki pa vynikach retraśpiektyŭnych daśledavańniaŭ, kali pandemija budzie zzadu. Navat vyniki biahučych kliničnych vyprabavańniaŭ źjaviacca nie raniej za kaniec śniežnia.
