80 pachavańniaŭ vybitnych biełarusaŭ, jakija varta naviedać na Dziady
Radyjo Svaboda padrychtavała mapy Kalvaryjskich i Ŭschodnich mohiłak z paznačeńniem miescaŭ pachavańnia biełarusaŭ, jakija pryśviacili žyćcio biełaruskaj spravie, kultury ci movie.
«Biełaruski nacyjanalny nekropal» — prajekt maje na mecie pašyryć viedy pra pamierłych biełaruskich kulturnych i hramadzkich dziejačoŭ i ŭšanavać ich pamiać. U jaho miežach Svaboda vydaje mapy-schiemy mienskich mohiłak z paznačeńniem miescaŭ pachavańniaŭ. Usie mapy dastupnyja ŭ elektronnym i papiarovym vyhladzie.
Kaho varta naviedać na Kalvaryjskich mohiłkach:
1. Viačasłaŭ Adamčyk (01.11.1933–05.08.2001) — biełaruski prazaik, dramaturh, kinascenaryst. Aŭtar ramanaŭ «Čužaja baćkaŭščyna», «Hod nulavy», «I skaža toj, chto narodzicca…», apaviadańniaŭ «Prylot kažana», «Noč na Hałavasieka». Baćka piśmieńnikaŭ Adama Hlobusa i Mirasłava Šajbaka. Pachavany: 2 s. 1a š. 6 m. (Padorski)
2. Aleś Astašonak (01.06.1954–07.09.2004) — biełaruski prazaik, kinascenaryst, pierakładnik. Aŭtar knihi prozy «Farby dušy», pjesaŭ «Iskry ŭnačy», «Kamedyjant, ci Ŭźniosłaść sumnaj nadziei», scenaroŭ filmaŭ «Kamedyjant» i «Son». Pierakładaŭ na biełaruskuju Ž. Symenona dy inš. Siabra zhurtavańnia «Tutejšyja». Pachavany: Kalumbaryjum. I sektar
3. Haŭryła Vijer (07.05.1954 — 07.09.2004) — biełaruski pierakładnik, kinascenaryst, prazaik. Pachavany: Kalumbaryjum. 1 sektar.
4. Jan Damiel (1780–30.08.1840) — mastak, pradstaŭnik mastackaj škoły Vilenskaha ŭniversytetu, pakinuŭ značny śled u mastactvie Biełarusi i Litvy. Aŭtar partretaŭ Daminika Radziviła, Kanstancina Tyškieviča, histaryčnych pałotnaŭ «Pavieł I vyzvalaje Kaściušku z turmy», «Śmierć mahistra kryžakoŭ Ulrycha fon Jungingiena ŭ bitvie pad Hrunvaldam», relihijnych «Maleńnie Zbaŭcy», «Śviataja Kanstancyja z kryžam». Pachavany: Pad hałoŭnym aŭtarom kaściołu
5. Piatro Dračoŭ (06.07.1937–08.05.2005) — biełaruski mastak, hrafik. Afarmlaŭ knihi svajho siabra Ŭładzimiera Karatkieviča, Uł. Duboŭki, Uł. Arłova. 25 hod byŭ mastackim redaktaram časopisu «Biarozka». Aŭtar stankavych hraviuraŭ «Paŭstańnie 1863 hodu», «Kirmaš u miastečku», šmatlikich litahrafijaŭ na temy biełaruskaj historyi, ilustracyjaŭ da knihi V. Viačorki «Pra hierb i ściah». Pachavany: Kalumbaryjum. IV sektar
6. Vacłaŭ Ivanoŭski (25.05.1880–07.12.1943) — adzin z pačynalnikaŭ i lideraŭ biełaruskaha nacyjanalnaha ruchu ŭ XX st. Zasnavalnik Biełaruskaj revalucyjnaj partyi, suzasnavalnik Biełaruskaj sacyjalistyjanaj hramady. Apracavaŭ pieršy lemantar sučasnaj biełaruskaj movy, stvaryŭ u Pieciarburhu pieršaje biełaruskaje vydaviectva — supołku «Zahlanie sonca i ŭ naša vakonca», supracoŭničaŭ z hazetami «Naša dola» i «Naša niva». Ministar aśviety va ŭradzie Biełaruskaj Narodnaj Respubliki, upaŭnavažany BNR na pieramovach z Polščaj 1920 h. Doktar techničnych navuk, byŭ rektaram Mienskaha biełaruskaha pedahahičnaha instytutu, vykładaŭ u Vilenskim universytecie. Z 1942 burmistar Miensku, zahinuŭ u vyniku zamachu. Pachavany: Centralnaja aleja, la kaściołu
7. Jury Kabylinski (1778(?) - 04.11.1858) — sakratar Mienskaha dvaranskaha deputackaha schodu, litaratar, mastak, mecenat i kalekcyjaner. Siabravaŭ ź Vincentam Duninam-Marcinkievičam. Zasnavaŭ pieršy ŭ horadzie asabisty muzej, kalekcyja jakoha składałasia z manetaŭ, minerałaŭ, antyčnych staražytnaściaŭ, starych knih i manuskryptaŭ, siarod jakich aryhinał Statuta VKŁ i mapa Chrystafora Kalumba. Paśla śmierci Kabylinskaha ekspanaty pierajšli ŭ Vilenski muzej staražytnaściaŭ. Fundatar Kalvaryjskaj bramy. Na główną aleję wchodzi się przez bramę ufundowaną przez Jędrzeja Kobylińskiego dla uczczenia pamięci zmarłej żony. Pachavany: Miesca pachavańnia nieviadomaje
8. Jaŭhien Kulik (31.10.1937–12.01.2002) — biełaruski mastak, knižny hrafik, biblijafił. Mastacki redaktar časopisaŭ «Biarozka» i «Viasiołka». Aŭtar rekanstrukcyjaŭ biełaruskich zamkaŭ, partretaŭ dziajačoŭ Biełaruščyny. Suzasnavalnik mastackaj supołki «Pahonia». Aŭtar etalona hierbu «Pahonia» ŭ jakaści dziaržaŭnaha hierbu Respubliki Biełaruś u 1991–1995 h. Adzin ź ideolahaŭ novaha biełaruskaha Adradžeńnia, lider nonkanfarmisckaha asiarodku mienskaj intelihiencyi «Na Paddašku», suzasnavalnik BNF. Pachavany: 7 s. 10 š. 37 m.
9. Jan Balasłaŭ Łuckievič (15.05.1831–04.09.1895) — baćka Ivana i Antona Łuckievičaŭ. Prafesijny vajskoviec, paŭstaniec 1863–1864 h., adzin ź pieršych prafesijnych biełaruskich čyhunačnikaŭ. Siabra Vincenta Dunina-Marcinkieviča, jaki pryśviaciŭ jamu vierš «Zaŭtra Spasa, kažuć ludzie». Pachavany: Centralnaja aleja
10. Janka Łučyna (Jan Niesłuchoŭski) (06.07.1851–16.07.1897) — biełaruski paet, myślar, teatralny krytyk. Inžyner-technolah. Vieršam «Viasnovaj paroj» (1889) viarnuŭ biełaruskuju litaraturu ŭ druk upieršyniu paśla paŭstańnia 1863–1864 h. Aŭtar paemy «Palaŭničyja akvarelki z Paleśsia», abrazka «Z kryvavych dzion». Kab vydać u 1903 hodzie jahonuju knihu «Viazanka» i ŭniknuć zabarony na biełaruskamoŭny druk, cenzaram zajavili, što jana na baŭharskaj movie. Pachavany: la kaścioła
11. Alaksandar Lucko (23.01.1941–04.09.1997) — zasnavalnik i pieršy rektar Mižnarodnaha instytutu radyjeekalohii imia A. Sacharava (siońnia Mižnarodny dziaržaŭny ekalahičny ŭniversytet imia A. Sacharava). Aŭtar manahrafijaŭ, navučalnych dapamožnikaŭ u radyjacyjnaj biaśpiecy. Ź jahonaj inicyjatyvy i pad jahonym kiraŭnictvam raspracavanaja Kancepcyja radyjeekalahičnaj adukacyi ŭ Respublicy Biełarusi. Pachavany: 1 s. 2 š. 36 m. (Biejšer)
12. Jan Matusievič (21.06.1948–02.09.1998) — biełaruski relihijny i hramadzki dziajač, śviatar. Pieršy dekan adnoŭlenaj Biełaruskaj Hreka-katalickaj carkvy. Inicyjatar i ŭdzielnik akcyjaŭ ušanavańnia achviaraŭ stalinskaha teroru, čarnobylskaj katastrofy. Udzielnik ustanoŭčaha źjezdu BNF «Adradžeńnie», siabra Rady Tavarystva biełaruskaj movy ad momantu zasnavańnia. Aśviaciŭ ustalavany ŭ Kurapatach Kryž pamiaci achviaraŭ balšavizmu i abraz Maci Božaj Čarnobylskaj. Suzasnavalnik Biełaruskaha biblijnaha tavarystva. Pachavany: 2 s. 8 š. 15 m. (Akulič)
13. Ivan Navumienka (16.02.1925–17.12.2006) — narodny piśmieńnik Biełarusi, litaraturaznaviec. Akademik AN BSSR, doktar filalahičnych navuk, prafesar. Aŭtar ramanaŭ «Sasna pry darozie», «Viecier u sosnach», «Sorak treci». Staršynia VS BSSR (1985–1990). Pachavany: 2 s. 8 š. 20 m. (Akulič)
14. Aleś Piśmiankoŭ (25.02.1957–23.04.2004) — biełaruski paet, eseist, pierakładnik. Pracavaŭ u časopisach «Litaratura i mastactva», «Połymia», «Vožyk». Aŭtar knih paezii «Bieły kamień», «Čytaju zory», «Płanida», «Vieršy», «Žuraviel nad studniaj». Pachavany: 1 s. 42 š. 15a m. (Dziadziečkin)
15. Alaksandar Sipajła (1854 — 1886) — katalicki śviatar, probašč katedralnaha kaściołu imia Najśviaciejšaj Panny Maryi ŭ Miensku. Pracavaŭ u ciažki dla Kaściołu čas paśla zadušeńnia paŭstańnia 1863–1864 h. U pamiać pra jahonuju samaaddanuju pracu ludzi pastavili pomnik z nadpisam: «Śviatoha žyćcia nia mnoha dzion, a dobraja słava žyć budzie viečna». Pachavany: La kaściołu.
16. Halina Siaržanina (17.10.1930–22.05.2008) — navukoviec-bijolah, aŭtarka šerahu navukovych vydańniaŭ, suaŭtarka biełaruskamoŭnaha encyklapedyčnaha daviednika «Hryby i hrybnaja kulinaryja». Pachavanaja: 8 s. 35 š. 15 m. (Zajcavy)
17. Aleś Trajanoŭski (22 vieraśnia 1925, Uzdymač na Słuččynie — 18 sakavika 2005 ) — biełaruski piśmieńnik, litaraturaznaŭca, pierakładnik z słavianskich movaŭ. Laŭreat kašubskaj premii Stalema, pačynalnik biełaruska-serbałužyckich kantaktaŭ. Kiravaŭ adździełam litaratury i mastactva u «Źviaździe», byŭ namieśnikam redaktara časopisa «Mastactva Biełarusi», redaktaram adnoŭlenaj «Biełaruskaj krynicy». Pachavany: kala ściany ŭ kucie 6 sektaru.
S — sektar Š — šerah M — miesca
* * *
Kaho varta naviedać na Uschodnich mohiłkach
Virtualnaja ekskursija.
- Vasil Bykaŭ. Lehiendarny piśmieńnik i hramadzki dziajač. Bykava nazyvajuć sumleńniem nacyi.
- Hienadź Buraŭkin. Biełaruski paet, žurnalist i dyplamat. Laŭreat dziaržaŭnaj premii imia Janki Kupały
- Zair Azhur. Skulptar, narodny mastak. Aŭtar biustu Janku Kupału ŭ Viazyncy, paŭfihury Mikoły Husoŭskaha i ansamblu na płoščy Jakuba Kołasa.
- Alena Aładava. Mastactvaznaŭca. Stvaralnica i šmathadovaja kiraŭnica Dziaržaŭnaha mastackaha muzeju. Źbirała šedeŭry biełaruskaha žyvapisu.
- Anatol Anikiejčyk. Skulptar-manumentalist, narodny mastak. Aŭtar pomnika Janku Kupału ŭ Miensku.
- Ivan Achremčyk. Narodny mastak. Aŭtar šerahu partretaŭ, tematyčnych karcinaŭ dy pejzažaŭ.
- Anatol Bahatyroŭ. Kampazytar, narodny artyst. Adzin z zasnavalnikaŭ nacyjanalnaj biełaruskaj opiery. Aŭtar opery «U puščach Paleśsia» pavodle Jakuba Kołasa.
- Aleś Bačyła. Paet i dramaturh. Aŭtar paŭtara dziasiatka knihaŭ paezii. Pierakłaŭ na biełaruskuju movu «Tarasa Bulbu» M. Hohala i inš.
- Andrej Biembiel. Skulptar, narodny mastak. Adzin z aŭtaraŭ memaryjału «Bieraściejskaja krepaść-hieroj», azdableńnia Doma Ŭradu i Manumenta Pieramohi ŭ Miensku, partretaŭ Adama Mickieviča i Janki Kupały.
- Mikałaj Biryła. Movaznaŭca. Specyjalist pa biełaruskaj antrapanimii. Aŭtar 110 movaznaŭčych pracaŭ, u t. ł. 8 manahrafij i słoŭnikaŭ.
- Piatruś Broŭka. Piśmieńnik, narodny paet. Aŭtar dziasiatkaŭ knih paezii. «Pachnie čabor», «Aleksandryna» i mnohija inšyja vieršy pakładzienyja na muzyku.
- Aleh Biabienin. Niezaležny žurnalist i stvaralnik sajtu «Chartyja 97»
- Hienrych Vahner. Kampazytar i muzyka, narodny artyst. Aŭtar opery «Ściežkaju žyćcia» pavodle apovieści V. Bykava «Voŭčaja zhraja» i inš.
- Ihar Hiermiančuk. Žurnalist, hramadzki dziajač. Udzielnik niezaležnickaha ruchu 80-ch, deputat Viarchoŭnaha Savietu 12-ha sklikańnia. Redaktar zabaronienaj hazety «Svaboda».
- Alaksiej Hlebaŭ. Skulptar, narodny mastak. Aŭtar pomnika Francišku Skarynu ŭ Połacku.
- Piatro Hlebka. Paet, navukoviec. Inicyjavaŭ zbor pomnikaŭ historyi i kultury Biełarusi. Spryjaŭ raźvićciu biełaruskaha teatraznaŭstva i falklarystyki, mastactvaznaŭstva i etnahrafii.
- Anatol Hračanikaŭ. Paet i pierakładnik.
- Ihar Dabralubaŭ. Režyser i scenaryst, narodny artyst. Padtrymlivaŭ adradženski ruch u 90-ja hh. Źniaŭ filmy «Biełyja rosy», «Ivan Makaravič» (pieršaja biełaruskaja stužka, uhanaravanaja na prestyžnym zachodnim kinafestyvali) i mnohija inšyja.
- Lilija Davidovič. Aktorka, narodnaja artystka. Lehienda Kupałaŭskaha teatru. Syhrała ŭ «Idylii» Dunina-Marcinkieviča, «Paŭlincy» Kupały, «Čornaj pańnie Niaśviža» Dudarava i inš.
- Iosif Žynovič. Cymbalist, dyryhient, narodny artyst. Zasnavalnik katedry narodnych instrumentaŭ u Biełaruskaj kanservatoryi. Kiraŭnik dziaržaŭnaha arkiestru BSSR.
- Uładzimier Karatkievič. Paet, prazaik, publicyst, dramaturh. Vystupaŭ i abaronu movy i kultury. Aŭtar ramanaŭ «Dzikaje palavańnie karala Stacha», «Kałasy pad siarpom tvaim», «Čorny zamak Alšanski», patryjatyčnych vieršaŭ.
- Uładzimier Karmiłkin. Žurnalist i fatohraf. Aŭtar unikalnaha archivu pra pačatki biełaruskaj niezaležnaści 80-90-ch hh.
- Hienadź Karpienka. Navukoviec, palityk. Adzin ź lideraŭ demakratyčnaha ruchu.
- Arlen Kaškurevič. Narodny mastak. Stvaryŭ partrety histaryčnych dziejačoŭ Biełarusi, seryi «Kupalijana», «Aśvietniki» i inš. Azdobiŭ knihi Karatkieviča, Kołasa i Kupały.
- Alaksandar Kiščanka. Narodny mastak. Aŭtar habieelenu «Čarnobyl» i «Habelenu stahodździa» — samaha vialikaha habelenu ŭ śviecie.
- Kandrat Krapiva. Narodny piśmieńnik. Paet, satyryk, dramaturh, movaznaŭca. Pisaŭ bajki i kamedyi, aŭtar pjesy «Chto śmiajecca apošnim», jakuju nazyvajuć zamaskavanym pamfletam suprać stalinizmu.
- Arkadź Kulašoŭ. Narodny paet. Siarod inšaha, napisaŭ paemu «Chamucius», pryśviečanuju nacyjanalnamu hieroju Kastusiu Kalinoŭskamu i jaho patryjatyčnaj spravie.
- Jeŭdakija Łoś. Paetesa. Aŭtarka 11 zbornikaŭ liryki i šerahu knižak dla dziaciej,
- Michaś Łyńkoŭ. Narodny piśmieńnik. Prazaik, litaraturaznaŭca. Aŭtar knihi «Mikołka-paravoz» i inš.
- Andrej Makajonak. Dramaturh, narodny piśmieńnik. Aŭtar kamedyjaŭ «Lavonicha na arbicie», «Śviataja prastata», trahikamedyjaŭ «Zaciukany apostał» i «Trybunał» i inš.
- Janka Maŭr. Piśmieńnik. Aŭtar «Paleskich rabinzonaŭ» dy inšych apaviadańniaŭ dla dziaciej i padletkaŭ.
- Ivan Mielež. Prazaik, dramaturh, narodny piśmieńnik. Aŭtar ramanu «Ludzi na bałocie» z trylohii «Paleskaja chronika» i inš.
- Uładzimier Mulavin. Muzyka, narodny artyst. Zasnavalnik i kiraŭnik ansamblu «Pieśniary»
- Pimien Pančanka. Narodny paet. Aŭtar zbornikaŭ liryki, u tym liku vieršaŭ pra movu «Biełaruskaja mova» i «Rodnaja mova». Pierakładaŭ Mickieviča, Šylera inš.
- Pilip Piestrak. Paet, prazaik, pierakładnik. Aŭtar ramanaŭ «Sieradzibor» i «Sustreniemsia na barykadach» i inš.
- Michaił Ptašuk. Kinarežyser, aktor. Aŭtar filmaŭ «Znak biady» i «Čorny zamak Alšanski» i inš.
- Viktar Roŭda. Dyryhient, pedahoh, narodny artyst.
- Kanstancin Sańnikaŭ. Režyser, aktor, narodny artyst. Kiravaŭ Biełaruskim trecim teatram (paśla Uładzisłava Hałubka), paśla — teatram imia Janki Kupały.
- Barys Sačanka. Piśmieńnik i pierakładnik. Vydaŭ šerah knihaŭ prozy, aŭtar apovieści «Nie na toj vulicy». Skłaŭ zbornik paezii biełaruskaj emihracyi.
- Stefanija Staniuta. Aktorka, narodnaja artystka. Lehienda biełaruskaha teatru i kino. Aktorka teatraŭ Hałubka i Janki Kupały
- Jazep Sušynski. Movaznaŭca. Zajmaŭsia raspracoŭkaj navukovaj terminalohii. Adzin z arhanizataraŭ Pieršaha Usiebiełaruskaha Kanhresu. Represavany.
- Hieorhi Tarazievič. Hramadzki i palityčny dziajač, dyplamat. Vystupaŭ u abaronu nacyjanalnaj symboliki i movy. Adzin ź lideraŭ Biełaruskaj Sacyjał-demakratyi.
- Viktar Tarasaŭ. Aktor, narodny artyst. Syhraŭ u dziasiatkach spektaklaŭ i bolš za paŭsotni filmaŭ
- Michaś Tkačoŭ. Historyk, archieolah i hramadzki dziajač. Daślednik zamkaŭ i vajskovaj historyi Biełarusi. Adzin z utvaralnikaŭ «Martyralohu» i BNF
- Mikoła Truchan. Aktor, režyser. Stvaralnik teatru «Dzie-Ja?»
- Viktar Turaŭ. Narodny artyst, kinarežyser. Stvaryŭ kinacykal pavodle trylohii I. Mieleža «Paleskaja chronika», ekranizavaŭ «Šlachcica Zavalniu» pavodle Jana Barščeŭskaha i inš.
- Ivan Čyhrynaŭ. Narodny piśmieńnik. Aŭtar ramanu «Płač pierapiołki» i inš.. Ad 1989 — hałoŭny redaktar časopisu «Spadčyna».
- Ivan Šamiakin. Narodny piśmieńnik. Aŭtar ramanaŭ «Serca na dałoni», «Hłybokaja płyń», cyklu «Tryvožnaje ščaście» i inš.
- Ryhor Šyrma. Narodny artyst. Charavy dyryhient i falklaryst. Sabraŭ bolš za 2 tysiačy biełaruskich narodnych piesień. Jak kiraŭnik Tavarystva biełaruskaj škoły (1927-1936), naładžvaŭ pracu škołaŭ ź biełaruskaj movaj navučańnia.
- Jaŭhienija Janiščyc. Paetesa. Skraznyja temy jaje tvorčaści — biełaruskaja pryroda, vioska, paleśsie. Aŭtarka vieršu «Ty paklič mianie. Pazavi» i inš.
- Fiodar Jankoŭski. Movaznaŭca, piśmieńnik. Składalnik zbornikaŭ afaryzmaŭ, prykazak i prymavak, paraŭnańniaŭ, frazealahizmaŭ i inš.
