Прафесарка ЕГУ прапанавала сваю трактоўку «беларускага грамадзянскага нацыяналізму». Тлумачэнне гучыць як маніфест
«Гаворка ідзе пра абарону ад культурнай і палітычнай каланізацыі з боку Расіі», — гаворыць пра сваю канцэпцыю доктарка філасофскіх навук Таццяна Шчытцова. Яна аб'яднала прынцыпы этнічнага і грамадзянскага нацыяналізму, якія традыцыйна супрацьпастаўляюцца адно аднаму. І прапануе свой канцэпт нацыяналізму ў адказ на выклікі, якія паўсталі перад беларускім грамадствам, пачынаючы ад меркаванай перамогі Святланы Ціханоўскай падчас галасавання на выбарах 2020 года.
Таццяна Шчытцова. Фота: асабісты альбом Таццяны Шчытцовай
«Выключае самаўзвялічванне, адасабленне і шавінізм»
Таццяна Шчытцова кажа, што тэрмін «інклюзіўны нацыяналізм» існуе ў навуковай літаратуры як дадатковая характарыстыка да больш вядомага паняцця «грамадзянскі нацыяналізм». Найчасцей іх згадваюць у ліберальных дзяржавах, калі гаворка тычыцца стаўлення да любых меншасцяў.
Яны абапіраюцца на каштоўнасці палітычнай свабоды, дэмакратыі, плюралізму, талерантнасці і правоў чалавека.
Інклюзіўны (грамадзянскі) нацыяналізм традыцыйна супрацьпастаўляецца этнічнаму нацыяналізму.
У этнічным нацыяналізме нацыі аб’яднаныя на падставе этнічнага паходжання, агульнай мовы і культурнай спадчыны.
Таццяна Шчытцова дыстанцуецца ад канфлікту дзвюх формаў нацыяналізму, якія, на яе погляд, перашкаджаюць адэкватнаму асэнсаванню цяперашняга стану грамадства. Таму філосаф і ўзялася за распрацоўку беларускай версіі нацыяналізму.
«Яна сумяшчае каштоўнасць нашага жыццёвага свету як унікальнага культурна-гістарычнага феномену з этнічнай разнастайнасцю і характарызуецца інклюзіўнасцю», — тлумачыць Таццяна Шчытцова.
У якасці прыкладу ўнікальнасці нашага жыццёвага свету яна ўзгадвае такі феномен, як уніяцтва, які склаўся на беларускіх землях дзякуючы рэлігійнай талерантнасці беларусаў.
Таццяна Шчытцова настойвае, што беларускі грамадзянскі нацыяналізм — гэта не нейкая прыдуманая дактрына, а актуальная жыццёвая пазіцыя.
Яна адзначае, што чалавек зыходзіць з таго, што беларуская культурная прастора — гэта ўнікальная каштоўнасць і што Беларусь мае быць незалежнай дэмакратычнай дзяржавай.
«Такім чынам, гэтае паняцце адказвае на адзін з галоўных выклікаў нашага часу: як захаваць і ўзмацніць салідарнасць паміж рознымі сацыяльнымі групамі. Акрамя таго, тры гады пасля беларускай рэвалюцыі гэтае паняцце з’яўляецца ў пэўным сэнсе праграмным», — тлумачыць Таццяна Шчытцова.
На акцыі салідарнасці да гадавіны прэзідэнцкіх выбараў 2020 года разам з плакатамі на беларускай ды польскай мовах былі і рускамоўныя. Незадаволенасці ўдзельнікаў рускай мовай не было. На фота — акцыя ў Беластоку
На погляд Таццяны Шчытцовай, беларусам патрэбны такі нацыяналізм, каб супольна рухацца да новай Беларусі.
«Беларускі грамадзянскі нацыяналізм выключае самаўзвялічванне, адасабленне і шавінізм.
Наадварот, у знешнім свеце гэта пазіцыя накіраваная на тое, каб Беларусь стала паўнапраўнай удзельніцай глабальнага міжкультурнага ўзаемадзеяння», — падкрэслівае яна.
«Беларуская мова рэпрэзентуе палітычную самастойнасць і культурную адметнасць краіны»
У цяперашняй Беларусі мноства праблем. Значная частка грамадства рускамоўная, і ігнараваць гэтую акалічнасць не выпадае, адзначае Таццяна Шчытцова.
«У пратэстах 2020 года ўдзельнічалі людзі пераважна рускамоўныя», — заўважае яна.
Таццяна Шчытцова не згаджаецца з тым, што беларусы, прымаючы яе канцэпт нацыяналізму, мусяць ахвяраваць нацыянальным.
Яна тлумачыць, што беларускі інклюзіўны нацыяналізм абапіраецца на каштоўнасці жыццёвага свету беларусаў як унікальнай культурнай прасторы. Беларуская ж мова — галоўны сродак акрэслення межаў гэтай прасторы.
«Беларуская мова мае ва ўмовах вайны і паўзучай акупацыі асаблівае значэнне, яна лепш за ўсё рэпрэзентуе палітычную самастойнасць і культурную асаблівасць Беларусі. Яна — адметная рыса нашага этнасу», — даводзіць Таццяна Шчытцова.
Адзін з першых законаў незалежнай Беларусі — змена назвы краіны з БССР на Рэспубліку Беларусь, ці скарочана Беларусь
Разам з тым яна лічыць, што палітыкі, публічныя інтэлектуалы павінны разумець складанасць беларускага кантэксту. Патрэбная далікатная культурная палітыка, каб захаваць салідарнасць, якая сцвердзілася ў 2020 годзе.
Прамалінейныя прымусовыя захады, напрыклад, у прасоўванні беларускай мовы, могуць толькі нашкодзіць.
«Мы можам страціць салідарнасць, якая скіраваная на вызваленне з-пад расійскай каланізацыі Беларусі і яе развіццё як незалежнай нацыі», — даводзіць філосаф.
Як прыклад сваёй слушнасці яна згадвае марафон салідарнасці «Нам не ўсё адно!».
«Уявіце сабе на хвіліначку, калі б нейкае медыя выставіла ўмову, што будзем гаварыць толькі па-беларуску. Як бы адрэагавалі ўдзельнікі?» — пытаецца суразмоўніца.
«Дзяржава кантралюецца нелегітымным лукашэнкаўскім рэжымам»
Таццяна Шчытцова кажа, што ў 2020 годзе адбыліся істотныя палітычныя зрухі, якія актуалізавалі пытанне нацыянальнай свядомасці беларускіх грамадзян. Поўнамаштабная вайна Расіі супраць Украіны абвастрыла злабадзённасць задачы нацыянальнага самавызначэння.
«Гаворка ідзе пра абарону ад культурнай і палітычнай каланізацыі з боку Расіі», — акцэнтуе ўвагу філосаф.
Паводле яе, масавыя пратэсты 2020 года прывялі да з’яўлення беларускай грамадзянскай супольнасці і паўстання новага палітычнага суб’екта — беларускага народа.
Ён існаваў і да 2020 года, але быў не рэальным, а, хутчэй, уяўным палітычным суб’ектам. Усе Канстытуцыі, напрыклад, незалежна ад іх рэдакцыі, пачынаюцца словамі: «Мы, народ Беларусі», але гэта не азначала, што народ быў сапраўдным суверэнам — меў уладу.
Ілюстрацыйнае фота: МУС
«У Лукашэнкі існаваў нейкі народ для легітымізацыі яго ўлады, — адзначае Таццяна Шчытцова. — Гэта была спекуляцыя на Канстытуцыі».
Таццяна Шчытцова падкрэслівае, што зʼяўленне новага калектыўнага палітычнага суб’екта, гатовага ўзяць адказнасць за лёс краіны, у гісторыі Беларусі — беспрэцэдэнтная зʼява.
«У гэтага палітычнага суб’екта павінна быць нацыянальная свядомасць і нацыянальная дзяржава. Паняцце нацыі прадугледжвае таксама пэўны гістарычны бэкграўнд. У нашым выпадку ён вельмі разнастайны: спадчына Вялікага Княства Літоўскага, Кастуся Каліноўскага, БНР, савецкага перыяду існавання Беларусі. Але цяпер гэта дзяржава кантралюецца нелегітымным лукашэнкаўскім рэжымам», — падкрэслівае філосаф.
«Мы апынуліся ў складанай сітуацыі: рэпрэсіі, вайна, падзеленае грамадства»
Беларуская рэвалюцыя паказала, што сваёй свядомасцю беларусы — еўрапейская супольнасць, кажа Таццяна Шчытцова.
Гэта засведчыў грамадзянскі гарызантальны актывізм, узаемапавага, прыняцце каштоўнасці правоў чалавека, чалавечага жыцця, гатоўнасць да распрацоўкі дэмакратычных працэдур і ўдзелу ў прыняцці рашэнняў на падставе дэмакратычных прынцыпаў.
Галоўны ж выклік, які цяпер стаіць перад палітыкамі і публічнымі інтэлектуаламі, — як выбудаваць культурную палітыку, якая б адпавядала складанасці сучаснага гістарычнага моманту, лічыць Таццяна Шчытцова.
Паводле яе, галоўнае пытанне сённяшняга дня мусіць гучаць так: як падтрымліваць і садзейнічаць інтэграцыі і салідарнасці нашага грамадства.
«У нас паўстала новая палітычная супольнасць, але мы апынуліся ў складанай крызіснай сітуацыі: трываюць рэпрэсіі, ідзе вайна. Грамадства падзелена на тых, хто застаўся ў краіне, і тых, хто вымушана з'ехаў», — кажа Таццяна Шчытцова.
«У беларусаў няма трывалай прывязкі да расійскай прасторы»
Таццяна Шчытцова прызнае, што ў беларускім грамадстве ёсць адносна вялікая частка людзей, арыентаваных на Расію.
Гэта прыхільнасць не палітычная, настойвае філосаф. Яна базуецца на тым, што беларусы, асабліва сталага веку, доўгі час жылі ў Савецкім Саюзе і гадаваліся на яго ўстаноўках.
«Яны сфармаваліся ў сканструяванай савецкім часам прасторы, цэнтрам якой была Масква. Цяперашнія беларускія інстытуцыі захоўваюць савецкую інстытуцыянальную культуру. У дадатак людзі глядзяць расійскі кантэнт, і гэта ўплывае на выбар прыярытэтаў. У такіх умовах беларусы, якія маюць пэўную настальгію па савецкім часе, адчуваюць сябе камфортна», — тлумачыць яна.
Трэба раздзяляць культурную прыхільнасць да Расіі на ўзроўні звычак і палітычную прыхільнасць да пуцінскага рэжыму, удакладняе Таццяна Шчытцова.
Культурная прыхільнасць да Расіі не стала перашкодай для ўдзелу такіх беларусаў у пратэстах 2020 года, працягвае яна. На маршы яны выходзілі з маладзейшымі беларусамі — прыхільнікамі еўрапейскага шляху Беларусі.
«Нам патрэбныя больш гнуткая інклюзіўная палітыка і камунікатыўная стратэгія, якія дазволяць гаварыць з людзьмі, што нязгодныя з існаваннем аўтарытарнага рэжыму, але ў сілу сваёй біяграфіі маюць не да канца адрэфлексаваную настальгічную эмацыйную прывязанасць да еднасці беларускага і расійскага культурнага вымярэння», — даводзіць Таццяна Шчытцова.
На яе погляд, у цяперашніх умовах варта быць асцярожнымі ў заявах, што значная частка беларускага грамадства, якая застаецца ў Беларусі, падтрымлівае Расію. Яна лічыць, што ў беларусаў няма трывалай падтрымкі расійскай палітыкі. Пра тое сведчыць стаўленне да расійскай агрэсіі супраць Украіны.
«Беларускае грамадства не падтрымлівае вайну, да якой далучыўся рэжым Лукашэнкі, — падсумоўвае Таццяна Шчытцова. — Гэта значыць, што беларусы не падтрымліваюць палітыку Пуціна, які бачыць Беларусь часткай Расіі».
«Наша Нiва» — бастыён беларушчыны
ПАДТРЫМАЦЬГлядзіце таксама:
Сакрэтныя выбары рэктара ў ЕГУ: што пра іх вядома
«Цяпер я нашмат лепш разумею шлях, па якім мы павінны прайсці» — Сахашчык
