«Тут адчуваецца, што стары свет яшчэ трошкі захаваўся. І звычай сапраўды жывы». Гісторык наведаў «Конікі» ў Давыд-Гарадку
Гісторык Дзмітрый Скварчэўскі сёлета выбраўся на традыцыйныя «Конікі» ў Давыд-Гарадку і падзяліўся пасля таго ў фэйсбуку сваімі думкамі і ўражаннямі, што з сябе цяпер уяўляе гэта свята. «Конікі» маюць славу беларускага зімовага карнавалу, бо ў каляднай працэсіі на Шчодры вечар у Давыд-Гарадку ходзяць як традыцыйныя персанажы — Дзед, Баба, Мядзведзь, Воўк, Чорт, Смерць, Цыган на чале з ключавой фігурай — Конікам, так і савецкія і сучасныя героі — Дзед Мароз, Чалавек-павук — ды іншыя, самыя разнастайныя «абліччы». Ладзіцца свята ў Давыд-Гарадку ў ноч на Шчодры вечар — з 13 на 14 студзеня.
Пра Конікаў ведаю даволі даўно. Бачыў нямала фатаграфій і відэа. Аднак ужо пераканаўся, што першаснае меркаванне было шмат чым памылковым.
Быў там упершыню, і яшчэ раней з’явілася думка, што калі ехаць, то не проста гледачом, не даследчыкам, не турыстам, а каб далучыцца, падтрымаць звычай, зрабіць коніка, вывучыць песню. Паглядзець знутры і на конікаў, і на мясцовых жыхароў. Лічу, што гэта атрымалася, а для першага разу, то і зусім добра.
Пра афіцыйную частку
Адразу скажу, што па ёй нельга меркаваць пра ўвесь звычай. Гэта будзе памылкай. І гэта праблема, бо часта ў масы трапляюць кадры з афіцыйнай часткі. Той жа парад конікаў.
Не ведаю, як раней, але сёлета конікаў там амаль і не было. І не таму, што іх няма, што новыя маскі замянілі мясцовыя і звычай знікае. Насамрэч конікаў на парадзе не бачна, бо ў гэты час яны актыўна бегаюць па вуліцах. Вакол плошчы яны былі на кожнай вуліцы!
І тут можна звярнуць увагу, што звычай сабе, а свята на плошчы сабе. Таму і кажу, што не варта ацэньваць мясцовы звычай па афіцыйнай частцы. Разам з тым, лічу, што яна мае сваю карысць і ролю. Яна ў пэўнай ступені падтрымлівае статус конікаў і, як бы ні было, спрыяе. Бо не дае забыцца пра свята, у тым ліку мясцовым жыхарам, якія ніяк у ім не ўдзельнічаюць.
Такое настойлівае нагадванне. Прыводзяць дарослыя дзяцей, якія бачаць конікаў, і гэта такі першы крок да таго, каб потым самім бегаць. Гэта і спосаб збіраць людзей разам.
Ужо пасля, калі мы скончылі бегаць, сядзелі за сталом разам з мясцовымі мужыкамі, якія распавядалі, як самі бегалі, як раней адбывалася і шмат іншага. У пачатку размовы дзядзька спытаў у мяне крыху здзіўлена: а табе гэта сапраўды цікава? І калі пачуў, што сапраўды, то далей ужо душэўна пагаварылі. Таму хай будзе і афіцыйная частка, аднак яе якасць трэба паляпшаць.
Пра звычай
Найперш адзначу, што ён сапраўды жывы. Гэта не пастаноўка. Як ёсць, робяць як могуць, як ведаюць. Не для гледачоў, а для сябе, для сваіх. І дарослыя, і дзеці. Паасобку і дзеці разам з бацькамі. Вось гэта і ёсць традыцыя, пераемнасць. Тут сапраўды адчуваецца, што стары свет яшчэ трошкі захаваўся і праяўляе сябе ў пэўны момант.
Ад першага знаёмства з Конікамі адчуванне гэтае не знікала. Было так. Залезлі паглядзець на замкавую гару і чуем, а потым і бачым гурт дзяцей. З сапраўдным Конікам і смерцю. Спяваюць «Сосну». І надалей было радасна, калі чуеш, як па вуліцы даносіцца спеў. А часам з розных канцоў, на паралельных вуліцах адначасова чуеш розныя гурты. І сустракаеш.
І калі пішу зараз, то нават трошкі, але зусім трошкі, шкадую, што не быў у той час турыстам ці даследчыкам, бо не сфатаграфаваў. Тады пра гэта не думалася і не хацелася. А цяпер вось не магу з вамі падзяліцца.
Напрыклад, вельмі каларытны цыганскі гурт. Не ведаў, што і цыгане там шчадруюць. Добра зробленыя конік і зорка. Спявалі добра, і гаворка мясцовая цікавая. Адкрыццё для меня.
Калі шчадравалі, то гаспадары адразу разумелі, што мы не мясцовыя. Распытвалі, адкуль прыехалі, як. Гарадчукі ганарацца конікамі і тым, што да іх на свята прыязджаюць іншыя. Гэта важна людзям і прыемна.
Адзначалі некалькі разоў розныя людзі, што мы ведаем, вывучылі ды спявалі іх песню, што былі менавіта з конікам. І казалі, што добра спяваем. Радуюся. А часам трохі весела кпілі з майго каня. Асабліва калі ён стаміўся пасля некалькіх гадзін бегання.
За ўвесь вечар не пабачылі ніводнага гурта з «новымі» маскамі, за што нярэдка Конікаў крытыкуюць, у «агратрэш» запісваюць. Не ведаю, ці пашанцавала так, ці так ёсць. Сучасныя маскі, што не адпавядаюць звычаю, бачылі і нямала, але толькі на афіцыйнай частцы. На вуліцы сярод конікаў не было такога.
Людзі не толькі старанна рыхтуюцца, каб быць конікамі, але і каб сустрэць. Чакаюць. Адчуваеш і разумееш, што гэта важна. Не ўсе, натуральна, і не паўсюль.
І тут, дарэчы, варта яшчэ звярнуць увагу на тое, пра што звычайна мы неяк забываемся, бо ўся ўвага на калядніках, на тых, хто ў масках. Мы ўсе клапоцімся, каб гэта захавалася і не знікла, але пры гэтым важны і другі бок.
Губляецца звычай сустракаць калядных гасцей. Многія ўжо не ведаюць, як сябе паводзіць, што рабіць, што сказаць. І гэта заўважна. А звычай без гэтага не поўны. Бо шчадраванне (калядаванне) — гэта дыялог, узаемадзеянне. Маскі аднавіць можна ў любы момант, і розніца не будзе бачна, а вось гэтую сувязь «гаспадар — госці калядныя» так проста не вярнуць.
Самы дарагі дар у той вечар — бласлаўленне бабулі. Сустрэлі яе на пустой вуліцы, па якой яна ішла з кіёчкам, каб пабачыць конікаў, бо думала, што да яе не прыйдуць. Пабыла з намі, паслухала, паглядзела, паразмаўлялі. На развітанне блаславіла нас. Вечар сапраўды шчодры!
