У Брэсцкім тэатры паставілі спектакль па Быкаву

Брэсцкі акадэмічны тэатр драмы паказаў першую ў новым сезоне прэм’еру. Спектакль паводле аповесці Васіля Быкава «Пайсці і не вярнуцца» прадставіла гледачу рэжысёр Валянціна Янавец.

— Шмат у чым да гэтай тэмы мяне падштурхнулі маладыя акторы, — расказала спадарыня Валянціна. — Напэўна, гэта цікава маладым — сутыкнуцца з прозай Быкава, які ніколі не пісаў пра вайну пафасна. Пра сваю аповесць «Пайсці і не вярнуцца» сам аўтар казаў, што яна не пра вайну, а пра каханне, пра тое каханне, калі ад кахання да нянавісці адзін крок. Быкаў — і за гэта яго ў свой час вельмі крытыкавалі — заўсёды пісаў незавершаны фінал. Гэта важна для разумення таго, як ён ставіўся да сваёй прозы. Мы не хацелі адыходзіць ад прынцыпаў класіка. Наш фінал — не дыдактычны. Ён адкрыты. Кожны можа не толькі ацаніць абставіны гэтай гісторыі па-свойму, але і «ўгадаць» фінал.

Васіль Быкаў скончыў аповесць «Пайсці і не вярнуцца» ў 1978 годзе. Тады яшчэ не глядзелі на Вялікую Айчынную як на Другую сусветную.

Для пакалення 70-х вайна яшчэ не стала гістарычнай падзеяй, яна была «нашай» вайной, і большасць пісьменнікаў таго часу проста не маглі расцэньваць мінулае з пазіцый агульначалавечых каштоўнасцяў. Быкаў таму і стаў класікам пры жыцці, што здолеў не асудзіць, а перахварэць разам са сваімі героямі. Персанажы Быкава ніколі не былі носьбітамі ідэі, яны былі людзьмі, якія часта не вытрымлівалі маральных выпрабаванняў вайны.

…Юная разведчыца Зося Нарэйка і яе старэйшы таварыш па атрадзе Антон Галубін пражываюць на сцэне 4 дні. Другая палова лістапада 1942 года — пачатак бітвы за Сталінград. Гэтая бітва змяніла ход гісторыі, яна ж змяніла адносіны Зоські і Антона, перавярнула іх душы і прымусіла закаханых узненавідзець адно аднаго. Пакаленням, што не трапілі ў жорны гісторыі, дзіўна думаць, як вялікія падзеі могуць адбіцца на лёсе чалавека, чый шлях не цягнуўся далей за раённы цэнтр.

А ўсё выдатна пачыналася: Антон мімаходзь пачуў, як кіраўніцтва партызанскага атрада адправіла ў небяспечны шлях Зоську — дзяўчыну, якая спадабалася яму на вясковай вечарыне. Яму стала шкада някемлівую дзяўчынку — абавязкова трапіць у бяду. Жаданне выратаваць Зоську ад смерці прымусіла Антона пайсці на рызыку: у самаволку — за каханай. Першы лістападаўскі снег, першы пацалунак, першы раз разам — гэты дзень мог бы стаць пачаткам гісторыі кахання. Але…

Зоська і Антон ішлі па лесе, выконваючы партызанскае заданне, а лёс выпрабоўваў іх. Неяк Антон пачуў размову двух сельскіх паліцаяў: гаварылі ціха, здаецца, гаворка ішла пра Сталінград — горад, які нельга было аддаваць немцам. Гэта Галубін добра разумеў. Паліцаі былі ў прыўзнятым настроі, а значыць, немцы ўзялі верх, вайна скончылася, і ўвесь партызанскі атрад абавязкова расстраляюць. Ён прапанаваў Зосьцы прабірацца да знаёмага, які працаваў паліцаем у немцаў у невялікім Скідзелі, і пад крылом прыяцеля выратавацца ад расправы.

Галубін — моцны і валявы чалавек, які бачыў смерць і навучыўся ваяваць за восем месяцаў барацьбы з фашыстамі, уздрыгнуў… Яму нясцерпна захацелася жыць і любіць, нараджаць дзяцей і сядзець ля сямейнага ачага. А Зоська здзівілася здрадлівай логіцы каханага. Для яе было важным зусім іншае: не здрадзіць сваёй зямлі, сястры, маці. Зосьчына шчасце заключалася ў простай формуле: родная зямля без фашыстаў. І гэтая праўда давала ёй сілы. Наіўнасць 19-гадовай дзяўчынкі ў чатыры дні выспела ў маральную пазіцыю: свабода ці смерць. Гэтыя ж «жорны лёсу» прывялі Антона да іншага: жыццё любымі шляхамі.

На малой сцэне брэсцкага тэатра гісторыю разыгрывалі двое актораў — Аляксей Шчарбакоў і Таццяна Васількова. Для Таццяны, якая грае ў тэатры ўсяго трэці сезон, гэтая роля стала сапраўдным выпрабаваннем. У малой зале граюць часцей за ўсё масцітыя артысты — тут не схаваешся: ты нібы сам-насам з гледачом, з кожным з іх. Нельга дапусціць ніводнай фальшывай ноты і пры гэтым больш за гадзіну заставацца на сцэне. Тым не менш Васільковай не толькі ўдалося сапраўды трапіць у вобраз, але і паказаць сябе артысткай, за творчасцю якой цікава назіраць.

Аляксей Шчарбакоў паказаўся з нечаканага боку. Апошнім часам актор заняты ў шматлікіх пастаноўках тэатра. Аднак такой вялікай і складанай ролі яму, мабыць, граць не даводзілася. Сталыя гледачы тэатра адкрылі для сябе новага Шчарбакова. У дуэце з маладой актрысай яму, несумненна, шмат чаго даводзілася «браць на сябе».

Самае галоўнае, што ўдалося рэжысёру і выканаўцам, — пазбавіцца ад павучальнага тону, размыць межы паміж «добрым» і «дрэнным» і не даць гледачу падставы для асуджэння герояў.

Драматычная балада «Пайсці і не вярнуцца» — гэта далікатная размова з тэатральнай публікай. Мабыць, пакаленне 70-х яшчэ магло безумоўна асуджаць «слабых» людзей, што спалохаліся ў экстрэмальных абставінах. Нам жа — грэх.

Таму і такая разгубленасць публікі… Калі паддацца закарузлым поглядам, то і гадаць не давядзецца, на чыім баку пакінуць сімпатыі. Гнаць такіх вось галубіных з грамадства, а іншых, хто памятае пра Радзіму ў халодным лесе, адразу запісваць у героі… Але пасля спектакля гледачы выходзілі з залы прыціхлыя. Здавалася, кожны задае сабе адно і тое ж пытанне: на чыім баку апынуўся б я? «Мірнае пакаленне» на такое пытанне не адкажа шчыра: мы ж сябе зусім не ведаем.

vb.by

Хочаш падзяліцца важнай інфармацыяй ананімна і канфідэнцыйна? Пішыце рэдактару «Нашай Нівы» ў ТГ