Тост для Блатэра, крыўда Сарказі, запал Сафар'яна і пара баек пра Штанге — баявы генерал і былы старшыня беларускай футбольнай федэрацыі даў Мікіту Мелказёраву з By.tribuna.com эпічнае інтэрв'ю. У якім прызнаецца таксама ў тым, што не пайшоў у федэрацыі на трэці тэрмін праз санкцыі Еўрасаюза. І расказвае пра метады прыняцця рашэнняў.
Лапа, Хацкевіч, рыбінспекцыя
— Як беларускі футбол глядзіцца з боку?
— З захапленнем. Тым больш у апошні час адбыліся некаторыя змены. Вось Сашу Хацкевіча прызначылі галоўным у зборную. Шчыра, калі б па-ранейшаму быў старшынёй федэрацыі, падумаў: браць яго ці не. Мне здаецца, варыянтаў на самай справе было трохі, што б там ні казалі прадстаўнікі АБФФ пра шматлікіх кандыдатаў на пасаду галоўнага трэнера. Проста, наколькі памятаю, прызначэнне Хацкевіч даволі ўпэўнена сталі абмяркоўваць ледзь не адразу пасля растання з Кандрацьевым.
Праўда, я нармальна стаўлюся да выбару федэрацыі. Саша — гэта адназначна новая кроў. Можа, у яго і замала вопыту. Але прывабнасці і прагматычнасці навалам. Хацкевіч гэтым і падкупляе. Яму патрэбна прыкладна хвіліна, каб выклікаць прыхільнасць да сябе. Памятаеш, як гуляў Саша? І, дарэчы, працягвае падчас розных ветэранскіх сустрэч. Калі мяч выходзіць за межы поля, Аляксандр Мікалаевіч дзесяць разоў падумае, ці варта ляцець за ім і, хутчэй за ўсё, нікуды не паляціць, зэканоміўшы ў выніку сілы. Мне здаецца, Хацкевіч здолеў растлумачыць гэтую сваю пазіцыю нашым зборнікам. Лішніх рухаў і летаніны ў Македоніі не было. У новай зборнай я выразна пабачыў Сашу. Прагматызм абсалютны. Лімітавая рацыянальнасць. Праўда, незразумела, з-за чаго ў матчы з габонцамі нашы хлопцы замітусіліся…
У маю бытнасць старшынёй федэрацыі Хацкевіча сам выступаў за зборную. Вельмі вясёлы хлопец. Ну, проста вельмі. Любіў спазніцца спачатку. Праўда, мы пагаварылі пару разоў на гэтую тэму — і ўсё скончылася (смяецца). Вельмі ўспрымальны чалавек. Сапраўдны дзядзька. Мог выказацца і на полі, і за яго межамі. Прычым не саромеўся дзеліцца сваімі думкамі і з трэнерамі. Памятаю, неяк паставілі яго гуляць у цэнтр абароны. Быццам нядрэнна атрымалася. Я пасля матчу падышоў да Сашы: «Слухай, можа, гэта тваё?» — «Ээээ, што вы мяне так рана спісваеце?!»
Калі Хацкевіч пасля трэнерскага дэбюту ў «Дынама-Мінск» аказаўся ні пры чым, я выклікаў яго да сябе. Прапанаваў папрацаваць з юнацкай зборнай. Ён стаў мяцца. Кажу: «Ты папрацуй, а далей будзе бачна». У выніку на Мемарыяле Гранаткіна каманда пад яго трэненрствам згуляла даволі нядрэнна. Праўда, адразу пасля гэтага Саша, хай толькі не крыўдзіцца, стаў вялікім трэнерам: «Я сыходжу ў« Віцебск»!»—«Саша, — кажу, — я ведаю, якая ў клубе сітуацыя! Ты не зможаш там працаваць». У выніку ўсё скончылася сумна. Саша паехаў у Віцебск, а потым адправіўся ў Кіеў.
Хоць зараз я рады за Хацкевіча. Хлопцы яго пакалення сказалі сваё слова ў беларускім футболе, будучы гульцамі. Цяпер на іх ляжыць ганаровы абавязак зрабіць гэта ж у трэнерскай якасці. Вось у Сяргея Гурэнкі не ўсё са старту атрымалася. Але я перакананы, ён вырасце ў класнага трэнера. І, дарэчы, вельмі рады, што Хацкевіча зараз асістуе менавіта Кульчы. Ну, хто, калі не Саша, чалавек, які ўсё прайшоў, можа растлумачыць псіхалогію гульні маладым хлопцам? Таму я веру, што з новымі трэнерамі наш футбол можа спрагрэсаваць.
Вось і жадаю Хацкевічу усяго добрага. Чалавек рэальна захоплены футболам. Футбол — сэнс яго жыцця. Дастаткова адной размовы з Хацкевічам, каб гэта зразумець. Дарэчы, бачыў іх з Кульчыем у Пінску. Сказаў: «Надышоў ваш час. Вы адбыліся як футбалісты. Зрабіце сабе імя як трэнеры зборнай — і вас ніколі не забудуцца». І так, настрой гульцоў у Македоніі мне вельмі спадабаўся. Гэта прымушае думаць пазітыўна.
— Чым вы цяпер займаецеся?
— Усё ў мяне выдатна. Нядаўна скончыў працу ў АДКБ. Вярнуўся ў Мінск. Пакуль ніяк не заняты на дзяржаўнай службе. І планаў такіх няма. Калі, вядома, не ўмяшаюцца іншыя сілы. Увогуле, спакойна праводжу пенсію. Пад закон аб дармаедах не падпадаю (смяецца).
— Растлумачце для чайнікаў, чым займаецца АДКБ?
— Арганізацыя Дамовы аб калектыўнай бяспецы аб'ядноўвае шэсць краін. Беларусь, Расію, Казахстан, Кіргізію, Таджыкістан і Арменію. Гэта арганізацыя ваенна-палітычнай садружнасці. Галоўная мэта — абарона сумесных інтарэсаў. Калі зусім проста тлумачыць, то ў выпадку нападу на адну з шасці пазначаных краін узброеныя сілы пяці іншых аўтаматычна ўступаюць у дзеянне. Арганізацыя вельмі дынамічна развіваецца. Створаны калектыўныя сілы аператыўнага рэагавання. 26 тысяч чалавек з шасці краін — гэта спецназаўцы і дэсантныя падраздзяленні, якія ў дадзены момант гатовы выканаць любую задачу. Ну, акрамя ядзернай вайны, вядома. Вось зараз ёсць вялікая праблема на таджыкска-афганскай мяжы. Яна, на жаль, усё ніяк не сыходзіць. Але кантынгент гатовы да дзеянняў у тым рэгіёне.
— Вы працавалі намеснікам генеральнага сакратара арганізацыі.
— Гэта пасада, якая раціруецца паміж дзяржавамі. Пасля мяне яе заняў армянін. Яшчэ раз: цяпер у маім жыцці няма ніякай дзяржзанятасці. І ці з'явіцца, не ведаю. Так што займаюся сваімі справамі. Вось здароўе трэба паправіць, унукамі заняцца. У мяне іх чацвёра. Унук і ўнучка жывуць у Маскве. Унук і ўнучка — у Мінску. Таму разрываюсь паміж гарадамі. Плюс рэгулярна займаюся спортам. Ёсць зала, ёсць ровар, ёсць ролікавыя канькі. Ролікі, дарэчы, са старэйшым унукам. Яму 13 гадоў. Вялікі. Нядаўна з ім закрылі дзесяць кіламетраў на каньках.
— Валейбол?
— Калі служыў ва Усходняй акрузе, быў капітанам у афіцэрскай зборнай па валейболе. Быў нападаючым. Мяч над сеткай, выскокваеш, выгінаешся, рэжаш і ўбіваеш яго ў пляцоўку — поўнае захапленне. Вельмі люблю гэты від спорту. Але ў 2006-м прыйшлося цалкам завязаць. У мяне ёсць узроставая хвароба ўсіх паляўнічых — падагра. Ногі баляць. Таму скачковыя віды спорту ідуць не вельмі. Хоць, дапусцім, у футбол гуляю па магчымасці.
Яшчэ ёсць любімыя паляванне і рыбалка. Неяк нават прэзідэнт казаў па тэлебачанні аб гэтых маіх захапленнях. Разумееш, рыбалка — гэта, па-першае, спакой, па-другое, стасункі з прыродай. І наогул, у маім дзяцінстве лоўля рыбы разглядалася яшчэ і як спосаб пражытку. Я вырас у Парахонску. На прытоку ракі Бобрык. Была такая да асушэння. Вельмі рыбная. Увесь наш народ карміўся з той ракі. А наогул, бацька мой працаваў брыгадзірам чыгуначных шляхоў. Мама пачынала настаўніцай. Пасля стала завучам, даслужыўся ў выніку да пасады дырэктара школы.
Мы жылі на станцыі. Пяць кіламетраў у школу пешшу. Цяперашняя моладзь наўрад ці ўяўляе, што гэта такое. Я скончыў пачатковую школу ў класе, які налічваў усяго чатыры чалавекі. Пры гэтым дзеці першага і трэцяга года навучання займаліся адначасова. Проста памяшканняў бракавала. Цікава атрымлівалася: вучышся ў першым класе і чуеш, што цябе чакае ў трэцім, рыхтуешся (смяецца). Калі пайшлі ў старэйшую школу, тую, якая за пяць кіламетраў ад дома, стала ясна, як мы ўчатырох выгадна адрозніваемся ад астатніх хлопчыкаў і дзяўчынак. З-за большай колькасці ўвагі, якую надаваў настаўнік. Нас жа было не 30, а ўсяго чатыры.
Вось такое дзяцінства. Школа за пяць кіламетраў і рака, якой усе жылі. Калі снег апускаўся і рыбе не ставала паветра, яна ішла да крыніц. Але ад дэфіцыту кіслароду задыхалася. Памятаю часы, калі людзі з рыбінспекцыі прыязджалі ў школу і камандавалі: «Хопіць вучыцца! Ідзіце рыбу лавіць, а то знікне!» Цяпер чамусьці іншыя часы.
Безумоўна, цяпер я не ўспрымаю рыбалку ў якасці сродку пражытку. Мне важны трафей. Вось у мінулым годзе былі з сябрамі ў Карэліі. Злавілі шчупака. Буйнога такога. Праўда, калі нас пытаюцца пра яго вагу, мы, ведаючы пра ўлоў Пуціна, кажам, што выцягнулі крыху меншага. Хоць, на самай справе, большага. Шчупак Пуціна важыў 22 кг, наш — 26.
Кожны год вось ужо восем гадоў запар удзельнічаю ў снегаходнай прагулцы па Карэліі. Мы пачынаем свой шлях у Петразаводску і рухаемся амаль да Белага мора. За тыдзень атрымліваецца каля дзвюх тысяч кіламетраў. Усё вельмі сур'ёзна: снегаходы, прырода, чыстае задавальненне. Нядаўна было 90 гадоў карэльскаму «Дынама». Вось пад эгідай гэтай арганізацыі і зладзілі ход. Праўда, ён заняў толькі чатыры дні, за якія мы пакрылі толькі 750 км. Паломкі і іншыя дробязі адбіліся.
Увогуле, ты разумееш: я не той чалавек, якому ў рыбалцы і іншых відах адпачынку, звязаных з прыродай, падабаецца звон бутэлек у авосьцы. Ні ў якім разе. Ёсць трафейная рыбалка — гэта выдатна. А бегчы на раку, калі плотка ідзе на нераст, — гэта мяне не захапляе. Што да трафеяў, то вывудзіў неяк 37-кілаграмовага сома на Прыпяці. У 2002-м. Але больш такіх экзэмпляраў не траплялася.
— Паляванне — гэта таксама трафейны працэс?
— Так, зусім не дзеля мяса. У апошнія гадоў сем-восем захапіўся мядзведзем. У мяне іх ужо дзесяць. У мінулым годзе ў Карэліі здабыў такога мядзведзя, што егер з 40-гадовым стажам здзівіўся. Сказаў: «У жыцці такога не бачыў. Лапа — 17,5 см».
Вядома, гэта небяспечна. Усе меры засцярогі прадугледжаныя. Так, ёсць пэўная рызыка. Але ў гэтым і хаваецца ўвесь драйв. І ўсё роўна самы небяспечны звер ў прыродзе — чалавек. Таму любы драпежнік, пачуўшы наш пах, прымае адзінае правільнае рашэнне — збегчы як мага далей. За рэдкім выключэннем. Ну, там — мядзведзь-шатун і г.д. Але гэта ўсё праглядаецца. Зараз жа ў паляўнічых — моры тэхнікі. Перад пачаткам уся тэрыторыя маніторыцца. Калі камеры выхопліваюць агрэсіўнага мядзведзя, туды проста ніхто не пойдзе.
Наогул жа, да палявання я прывучаны з дзяцінства. Усё ж вырас у вёсцы. Па заканчэнні вучылішча ў 1975 годзе я па размеркаванні прыбыў у вайсковую часць. У Казахстан. Начальнік атрада быў заўзятым паляўнічым. Сказаў: «Вы паедзеце на заставы і ўсё роўна будзеце паляваць. Гэтага не забараніць. Таму давайце зробім вас усіх афіцыйнымі». У выніку нам на суткі працягнулі зборы, зладзілі навучанне і выдалі паляўнічыя білеты. Так што я назапашваю стаж з 1975 года.
— Недахоп працы адчуваецца?
- Ніякіх фантомных боляў у мяне няма (смяецца). Абсалютна. Калі ехаў сёння ў Дом футбола, разважаў: мая дзяржслужба пачалася ў 1975 годзе і працягнулася да 2015-га. Гэта колькі ж часу? 40 гадоў. Ну, хопіць, напэўна. Хочацца ўжо заняцца чымсьці іншым. Тым больш захапленняў у мяне шмат. Пакуль стаю на тым, каб паспрабаваць выдзеліць час сабе. Плюс зяці займаюцца бізнэсам. Ім таксама трэба дапамагчы.
Трывожная група, КДБ, валейбол
— Чаму вы сталі вайскоўцам?
— Захапленне з дзяцінства мелася. Усё ж малымі пастаянна гулялі ў вайну. А стаць прафесіяналам дадзенага профілю дапамог спорт. Я гуляў у валейбольнай зборнай Пінскага раёна. На першынстве вобласці занялі сваёй камандай другое, калі не памыляюся, месца. 1970. Ваенкам Брэсцкай вобласці адзначыў мяне. Прыйшоў неяк і сказаў: «Паедзеш вучыцца ў ваеннае вучылішча Лесгафта». Гэта ў Піцеры. Вучылішча рыхтавала спартыўных работнікаў для ўзброеных сілаў. Я ўжо нават прайшоў камісію, але ўмяшаўся бацька. Тата ў свой час партызаніў з тагачасным аперупаўнаважаным Пінскага раёна. І ў яго не быў выкананы план па разнарадцы ў памежнае вучылішча. Чэкісцкае. Вось мяне і перааформілі аператыўна.
Скончыў у выніку памежнае вучылішча КДБ СССР. Атрымаў адукацыю (цяпер пра гэта ўжо, напэўна, можна казаць) не па камандным, а па аператыўным профілі. Меўся факультэт, які рыхтаваў адпаведных работнікаў. Пасля скончыў Вышэйшую школу КДБ, атрымаўшы вышэйшую спецыяльную адукацыю.
Займаўся аховай дзяржаўнай мяжы аператыўнымі метадамі. Каб было зразумела, гэта праца з негалосным крыніцамі інфармацыі, яе атрыманне ў інтарэсах аховы мяжы. Тым жа самым займаўся КДБ. Праўда, работнікі гэтага ведамства шукалі антысаветчыкаў, а мы — парушальнікаў мяжы. Тады перад накіраваннем супрацоўніка на аператыўную працу арганізоўвалася яго гадавая стажыроўка на заставе. Гэта значыць, чалавеку давалі магчымасць зразумець усю сутнасць службы. Прайшло тры месяцы на заставе, калі я ўпершыню ўзяў удзел у затрыманні парушальніка мяжы. Наш участак быў горным — таму ніякіх сістэм сачэння. Мясцовыя жыхары паведамілі, што бачылі невядомага. Мы пераследвалі яго каля 20 км. І так атрымалася, што затрымлівалі парушальніка толькі мы з інструктарам службы сабак, які, праўда, быў без сабакі. Бедны сабе лапы сцер, прыйшлося пакінуць. Чацвёрка астатніх салдат з трывожнай групы таксама не змагла працягнуць пераслед да канца. Вось нас і засталося толькі двое. Інструктар службы сабак, пасада якой абавязвала да вельмі сур'ёзнай фізічнай падрыхтоўкі. І я — малады спартыўны лейтэнант. Дагналі і абясшкодзілі.
Пасля заставы я адправіўся на аператыўную службу. Скончыў яе ў савецкіх памежных войсках у 1992 годзе, будучы намеснікам начальніка разведкі Усходняй пагранічнай акругі. Дарэчы, атрымаў прызначэнне ў рэкордна маладым узросце. 34 або 35 гадоў мне тады было. У гісторыі СССР такога больш не здаралася. Прыкладна тады ж быў узнагароджаны вышэйшай узнагародай у сістэме КДБ — «Ганаровы супрацоўнік дзяржбяспекі». Таксама ў рэкордным узросце. Узнагароду мне ўручаў асабіста Віктар Чэбрыкаў, тагачасны старшыня КДБ. Перад цырымоніяй ён сказаў: «А ў такім узросце гэта званне наогул хто-небудзь атрымліваў?» Сталі правяраць — аказалася, што не. Гэта адбывалася перад Афганістанам. Пасля ўзнагароды сталі даваць хлопцам і маладзейшым.
— Вы ўдзельнічалі ў актыўных ваенных дзеяннях?
— Мы праводзілі разведку. Пасылалі групы. Сустракаючы іх, здаралася, удзельнічалі ў баявых дзеяннях. Так што так — даводзілася. Паляўнічыя навыкі дапамагалі.
— Гэта страшна?
— У нас была традыцыя. Тычылася ўсіх незалежна ад профілю. Аператыўнік ты ці палітработнік — усё роўна. Прыбыўшы ў камандзіроўку, ты бярэш удзел у праверцы службы па ахове мяжы. За ўвесь час маёй афганскай занятасці не было ні аднаго выпадку, каб мы не знаходзілі спячага салдата. З гэтай нагоды я заўсёды казаў: «Савецкі салдат — самы моцны салдат». Уяўляеш, іх рэжуць і абстрэльваюць, а яны спяць. Гарнізон стаіць, хлопцы размеркаваныя па кропках, здаецца, мусяць сачыць за тэрыторыяй, але ўсё роўна спяць.
Напэўна, тады я ўжо працаваў кіраўніком адміністрацыі (прэзідэнта — Tribuna.com). І амерыканскі пасол задаў мне пытанне: «Спадар генерал, вы ж там ваявалі. Скажыце: калі мы пераможам у Афганістане?» Я адказаў: «Ніколі вы там не пераможаце. Афганскі народ перамагчы нельга». І, ведаеш, я меў рацыю. Я удзельнічаў ва ўводзе савецкіх войскаў ў 1981-м. Першыя тры-чатыры гады мясцовае насельніцтва сапраўды ўспрымала савецкіх салдат як вызваліцеляў. А потым стала паліць усю нашу гуманітарную дапамогу. Проста мы паспрабавалі ўлезці ў сістэму кіраўніцтва. А Афганістан — краіна, якая ніколі не кіравалася цэнтралізавана. Яе 30 гадоў спрабавала скарыць Англія. Дзесяць гадоў СССР. Ну, і пасля Амерыка, чыя місія пад выглядам барацьбы з «Аль-Каідай» скончылася вельмі ганебна.
— Наколькі моцна вайна мяняе чалавека?
— Пасля чатырох-пяці гадоў мы сталі дакладна разумець, што з'яўляемся лішнімі ў Афганістане. Але па інэрцыі працягвалі выконваць пастаўленыя задачы. У прынцыпе, лічу, наша памежная місія была паспяховай. Усе бандыты ведалі: з гэтымі у зялёных шапках лепш не звязвацца. Трэба ці сябраваць з імі, ці абыходзіць далёка бокам.
А вайна… Так, мяняе вельмі моцна. Шмат хто ў Афгане зламаўся. Але ў той жа час вайна вельмі моцна дысцыплінуе. І гэта нягледзячы на выпадкі са спячымі салдатамі, пра якія я расказваў.
— Вам даводзілася страляць у людзей.
— Натуральна.
— Колькі забілі?
— Не хацелася б пра гэта гаварыць. Але вайна моцна змяніла маё стаўленне і да людзей, і да зброі, і да жыцця. Неяк вось тут, у Доме футбола, мне задалі пытанне: «А ці не страшна вам?» Сапраўды, не памятаю кантэксту, але менавіта пра «не страшна». Адказаў тады: «Я — баявы генерал. Наўрад ці мяне штосьці можа спалохаць».
Лётчык, Ява, мотабол
— Як вы патрапілі ў футбол?
— 2003 годзе. З боку бачыў, што футбол знаходзіцца… Ну, нават не ў вартым жалю стане. Яго проста не было. Палічыў, што мой адміністрацыйны рэсурс дапаможа. Прапанаваў прэзідэнту сваю кандыдатуру. Ён пагадзіўся: «Абірайся».
Я ніколі не займаўся футболам прафесійна. Але гэты від спорту суправаджаў мяне ўсё жыццё. У свой час на базе калгаса Калініна ў Сошна існавала каманда «Ураджай». Выступала на першынстве СССР сярод сельскіх калектываў. Аднойчы нават стала другой. Прафесійная каманда. Хоць усе гульцы лічыліся будаўнікамі. І пры гэтым з'яўляліся аб'ектамі зайздрасці — ім падавалі шыкоўныя матацыклы «Ява». І ў гэтай камандзе было толькі два непрафесіяналы-школьніки. Фёдар Літвіновіч і я. Фёдар пасля шэсць гадоў быў капітанам у мотабольной камандзе горада Пінска, стаў чатырохразовым чэмпіёнам Еўропы. Праўда, мы заспелі не лепшыя часы «Ураджаю». Хоць у выніку пабачылі шмат чаго. Так што футбол у маім жыцці не з'явіўся неяк раптам.
Увогуле, у пачатку стагоддзя я глядзеў на ўсё з боку. І мне зусім не падабаліся працэсы, якія адбываліся. У 2002-м у Мінску здалі ў эксплуатацыю манеж. Адзіны аб'ект, збудаваны ў беларускім футболе за постсавецкі перыяд. У нас не было ні аднаго штучнага поля. Наогул ні аднаго сантыметра новых палёў за дзесяцігоддзе. Таму першы тэрмін сваёй працы ў АБФФ я называў будаўнічым этапам развіцця футбола. Думаю, папракнуць мяне і нашу каманду ў дадзеным стаўленні ў кагосьці наўрад ці атрымаецца. Усё ж такі было зроблена вельмі многае. У тым ліку пабудаваны Дом футбола, у якім мы цяпер гутарым. Раней жа федэрацыя тулілася ў двух кабінетах Міністэрства спорту. Смешна проста.
— Вы прапанавалі сваю кандыдатуру прэзідэнту? Ці прэзідэнт прапанаваў вашу кандыдатуру?
— Я сказаў прэзідэнту, што гатовы ўзначаліць федэрацыю. На ўсіх урадавых нарадах шмат гаварылася аб глыбокім мінусе, у які заведзены футбол. Трэба было ратаваць яго. Не кажу, быццам у выніку я займаўся гэтым у адзіночку. Проста тагачаснае маё становішча дазваляла ўплываць на ўсіх губернатараў. У футбола не было грошай, каб забяспечваць сябе самастойна.
Так, папярэднія кіраўнікі могуць распавядаць усё, што заўгодна. Але ў іх былі як мінімум такія ж, а можа, і нават больш сур'ёзныя магчымасці па атрыманні грошай ад УЕФА. Праўда, людзі чамусьці нічога не пабудавалі. А мы як мінімум узвялі Дом футбола, у якім няма ні адной капейкі бюджэтных грошай. Толькі дапамогу ад УЕФА, заробак федэрацыі і спонсарскія выплаты. Будучы сакратаром Савета бяспекі, я не саромеўся і прасіў падобнай дапамогі. Так, можна сказаць, што ў людзей не было варыянту мне адмовіць, але тым не менш. Мы здолелі знайсці спосаб пабудаваць будынак федэрацыі без нагрузкі на дзяржаўны бюджэт. Плюс зрабілі гэта за паўтара года. Прэзідэнт быў у шоку, калі даведаўся пра канец будоўлі.
— Якія ў вас былі адносіны з папярэднім старшынёй АБФФ Рыгорам Фёдаравым?
— Ніякіх нажоў. І з Фёдаравым, і з Шунтавым у нас добрыя адносіны да гэтага часу. З былым лётчыкам мы знаёмыя па неспартовай працы. Сустрэліся, калі я працаваў начальнікам службы бяспекі. Чытаў аповед Фёдарава аб тым, якім ён быў добрым і вялікім, як потым раптам прызначылі Нявыгласа… Ну, гэта ўсё смешна, вядома. Фёдараў — былы міністр, сам разумее, як ацэньваць вынік праведзенай працы. Пасля майго прызначэння напэўна бачыў, якія працэсы стартавалі. Мы сустракаліся. І Фёдараў безумоўна прызнаваў, што ўсе зрушылася з мёртвай кропкі.
Вядома, ёсць яшчэ і спартыўны вынік. Вось усе ўспамінаюць зборную Малафеева, якой ледзь-ледзь не хапіла да траплення на чэмпіянат свету. Ну, па-першае, ледзь-ледзь не лічыцца. Па-другое, я заспеў Малафеева. І ў адной з паўз паміж сваімі творчымі парывамі Эдуард Васілевіч падышоў да мяне і сказаў: «Лічу, трэба напісаць заяву аб сыходзе». Я не стаў перашкаджаць.
— Дарэчы, памятаеце, як прызначалі Юрыя Пунтуса галоўным трэнерам нацыянальнай зборнай?
— Так.
— Спярша была сказана, што Юрыю Іосіфавічу час адпачыць, і чалавека вызвалілі ад пасады ў моладзевай зборнай. Праўда, праз зусім кароткі час раптам прызначылі ў нацыянальную.
— Проста на той момант у нас не было асаблівага выбару. Пасля развітання з Анатолем Байдачным з'явілася ідэя прыцягнення замежнага спецыяліста… Так, Анатоль Мікалаевіч, чуў, да гэтага часу лічыць, што яго зняў прэзідэнт. Але гэта ўсё глупства. Мы добра пачалі цыкл. Памятаю цяжкі матч у Нарвегіі, які скончыўся з лікам 1:1. Здаецца, усё пайшло нядрэнна. Але затым Анатоль Мікалаевіч стаў губляць каманду. Канфлікт з Сержыкам Гурэнкам, з іншымі гульцамі… Пры гэтым падчас працы Байдачнага ў зборнай, як я лічу, быў найлепшы з магчымых складаў. Такога цяпер няма і не ведаю, ці дажыву я да таго моманту, калі з'явіцца. Пры Байдачным мы рэальна маглі на нешта прэтэндаваць. Але Анатоль Мікалаевіч не змог мабілізаваць каманду…
Давай вернемся да легенды, маўляў, прэзідэнт выступаў у Магілёве перад студэнтамі, пачаў крытыкаваць каманду Байдачнага, пасля чаго і адбылося расстанне з Анатолем Мікалаевічам. Вядома, усё было абсалютна не так. Не разумею, навошта дэманізаваць кіраўніка дзяржавы. У яго маса іншых пытанняў для рашэння. Зразумела, Аляксандр Рыгоравіч цікавіцца спортам. Але ўсе старшыні ўсіх федэрацый вам скажуць, што прэзідэнт ніколі не паказвае, што ім рабіць. Для гэтага ёсць выканкамы. Калектыўныя органы прыняцця рашэнняў.
У 2005-м усім стала ясна, што зборнай неабходныя перамены. Ад Байдачнага ніхто нічога не ўтойваў. Ён ведаў, што дапрацоўвае цыкл да канца і вызваляе пост. Усё было празрыста. Праўда, па шэрагу прычын знайсці тады замежніка на змену Анатолю Мікалаевічу ў нас не атрымалася.
— Пра ўплыў прэзідэнта. У 2011-м вы сышлі ў адпачынак з намерам балатавацца на трэці тэрмін у АБФФ. Але вярнуліся з адпачынку без жадання балатавацца. Чаму?
— У 2006-м я трапіў пад санкцыі Еўрасаюза. Праз паўгода яны перасталі дзейнічаць. Я зноў стаў уязным. Аднак у 2011-м санкцыі аднавіліся. І тады я абсалютна шчыра сказаў, што, улічваючы мой статус неўязнога, прыняў рашэнне не балатавацца на пасаду кіраўніка АБФФ. У адсутнасці прамога кантакту з УЕФА і ФІФА нармальна кіраваць федэрацыяй проста-такі немагчыма. Бачыў нядаўні бюджэт федэрацыі? 80 яго адсоткаў — дапамога ад ФІФА і УЕФА. І калі прэзідэнт федэрацыі не будзе здольны свабодна перамяшчацца па Еўропе, пачнецца бяда. УЕФА і ФІФА прызнаюць толькі прэзідэнта федэрацыі і яе генеральнага сакратара. Усе астатнія працаўнікі накшталт віцэ-прэзідэнтаў… Ну, вось ты ведаеш віцэ-прэзідэнта ФІФА або УЕФА? Ну, нічога ж. Таму што ўсе намы — гэта проста грамадскія работнікі, якія адказваюць за пэўны ўчастак работы.
Таму сістэма кіравання, якая да нядаўняга часу была выбудаваная ў нас, не дала б выніку. Мы неяк бачыліся з Плаціні. Ён сказаў: «Нічога не памянялася. У футбольных федэрацыях мяне па-ранейшаму цікавяць толькі прэзідэнты і генсекі. У вас генеральнага сакратара штосьці не відаць». Нядаўна, дарэчы, з'явіўся. Спадзяюся, гэта абернецца нейкі карысцю.
Наогул, лічу, што змяняльнасць улады ў футболе неабходная як паветра. Будучы ўпершыню абраным, я паўгода прапрацаваў са старым выканкамам. Праўда, пасля памяняліся амаль усе яго члены. Калі збіраўся ісці на трэці тэрмін, сказаў нашым паважаным людзям: «Хлопцы, далей ніякай улады. Хопіць». Праўда, зараз ратацыю перасталі выкарыстоўваць. Зайшоў у залу перад нядаўняй справаздачна-выбарчай канферэнцыяй. Агледзеўся. Што 15 гадоў таму, што цяпер (за выключэннем двух-трох новых асоб) — адны і тыя ж людзі. Аднак змяніць футбол, не змяняючы склад яго кіраўнікоў, нельга.
Ведаеш, я вельмі паважаю Сафар'яна. Баявы, прарыўны работнік. Але ён у беларускім футболе з 1990 года. І ў перыяд з 1990 па 2015 гады Сяргей Вагаршакавіч не змог нешта змяніць. У краіне пры гэтым ёсць людзі са свежымі ідэямі, але склад выканкама пасля чарговых выбараў памяняўся толькі мінімальна. Трэба разумець, што яго вялікая частка была сфарміравана яшчэ пры мне. А некаторыя людзі засядаюць па тры-чатыры тэрміны… Можа, я памыляюся. Але пры адсутнасці ратацыі нельга памяняць футбол. Вось Курбыка — паважаны чалавек. Але ён у федэрацыі з першага складу. Толькі ў маю бытнасць кіраўніком Юрыя Аляксеевіча адвялі ад працы. А цяпер зноў вярнулі. Так, яшчэ раз: выдатны чалавек. Але што новага ён можа даць футболу? Шчыра, з глыбокай пашанай стаўлюся да савецкага «Дынама». Гэта славутае мінулае. Але менавіта мінулае.
Мой прынцып заўсёды быў наступным: «Трэці тэрмін кіраўніку АБФФ не патрэбны». Проста перад выбарамі доўга не з'яўлялася нейкай альтэрнатывы мне. Я казаў міністру, што трэба было б яе знайсці. Балазе, знайшлі. Калі пачуў аб з'яўленні Сяргея Румаса, сказаў: «Дык калі ласка». У выніку адбылося яго прызначэнне. Новы старшыня выбраў сабе каманду кіравання. Але, думаю, вялікіх крокаў па змене, якіх мы ўсе чакаем, не будзе. Таму што людзі ўсё тыя ж. Ды і эканамічная сітуацыя горшая, чым у мае часы. Сяргею Мікалаевічу рэальна вельмі цяжка. Але, тым не менш, федэрацыя працягвае будоўлю тэхнічнага цэнтра, зямлю пад які мы ў свой час прабілі з вялікімі высілкамі. І калі ўсё гэта неўзабаве скончыцца, камандзе Румаса трэба будзе паставіць помнік. Бо інфраструктура — той неабходны мінімум, без якога не будзе выніку.
Буфон, калгас, гарачы
— Асноўная недапрацоўка вашай кіраўнічай каманды.
— Калі я толькі пачынаў працу ў федэрацыі, пастаянна пытаўся ў трэнераў: «Чаму ў вашых хлапцоў мяч пасля перадачы скача?» — «Палі дрэнныя». Ну, добра. Пабудаваў палі — праўда, мяч па-ранейшаму скача. Значыць, справа ў дзіцячых трэнерах. Глыбока ў гэтым перакананы. І аказваецца, распавесці недастаткова, важна яшчэ і паказаць. А паказаць можа далёка не кожны. І нашай кіраўнічай камандзе, на жаль, не ўдалося наладзіць працу ў дадзеным кірунку. Хоць я ўгаварыў Юрэвіча заняцца дзіцяча-юнацкім кірункам. Так, ён усё перавярнуў. Але пасля змены ўлады ў футболе дадзеная праца не была працягнутая. Гэта галоўны мінус.
Сафар'ян усё расказвае аб супрацоўніцтве з галандскім трэнерам. І я вельмі спадзяюся, што гэтае супрацоўніцтва нешта зменіць. Калі не будзе нармальных дзіцячых трэнераў — не будзе нічога.
— Як прэзідэнт краіны адрэагаваў на ваша рашэнне не балатавацца на трэці старшынскі тэрмін?
— Па-мойму, я паведаміў яму пра гэта падчас закладкі капсулы ў падмурак «Барысаў-Арэны». Або ў хакей мы тады гулялі… Не важна. Увогуле, я сказаў, што з-за санкцый Еўрасаюза не пайду на трэці тэрмін. Прэзідэнт адрэагаваў імгненна: «Тады паедзеш у АДКБ». І ўсё. Падыходзіла наша чарга займаць пасаду намесніка. Вось мяне і дэлегавалі ў Маскву.
— Вы неяк ўплывалі на выбар свайго зменшчыка?
— Я адным з першых даведаўся аб рашэнні Румаса балатавацца. Малады чалавек з эканамічнай адукацыяй — сцяг яму ў рукі. Я быў абсалютна не супраць. Безумоўна, не мне судзіць, атрымліваецца ў Сяргея Мікалаевіча ці не. Але аднастайная маса, якая пераабірае Румаса, задаволеная. Значыць, усё нармальна.
— «Аднастайная маса» — гэта сарказм?
— Не. Людзі зрабілі выбар. Ты сам усё бачыў. Свае ж ацэнкі я пакіну пры сабе. У Сяргея Мікалаевіча даволі няпростая праца ў федэрацыі футбола. І я жадаю Румасу атрымаць поспех у ёй.
— Ёсць меркаванне, што вы падставілі сябе самога канфліктам з Сяргеем Сафар'янам, які ў выніку пракруціў перадвыбарчую кампанію цёзкі Румаса.
— Ды кінь ты! Які канфлікт з Сафар'янам… Яны ж з Леўнікавым пасварыліся, а не са мной. У нас канфліктаў з Сафар'янам ніколі не было. Мы да гэтага часу ў выдатных адносінах. А што да гісторыі з Леўнікавым, то ўсё было так. Тады Сафар'ян займаў пасаду старшыні судзейскага камітэта. У іх з Леўнікавым меліся розныя погляды на працу. Адбывалася даволі шмат спрэчак, якія мне па большай частцы ўдавалася гасіць. Але ў канчатковым выніку Сафар'ян кінуў на стол заяву аб выхадзе з выканкама. Ды калі ласка!. Не стаў перашкаджаць. Я ж заўсёды за кадравыя абнаўленні.
Так, Сяргей Вагаршакавіч гарачы. Але гэта чалавек абсалютна адданы футболу. Можа, нават занадта адданы. У свой час ён курыраваў жаночы футбол. Так трэнеры казалі мне, што Сафар'ян умешваўся ў трэніравальны працэс. Я ўвесь час абсякаў яго: «Мы з табой — не спецыялісты. Мы — аматары. Тут ёсць каму займацца футболам прафесійна». Так, ёсць у Сяргея Вагаршакавіча такая схільнасць. Хоць па адданасці спорту пытанняў няма.
Але яшчэ раз пра ратацыі. Прааналізуй нават суседскія федэрацыі. Прэзідэнты, можа быць, і застаюцца, але каманды мяняюцца. І справа нават не ў тым, што вось мы абралі 21 лепшага прадстаўніка, якія цяпер усё вырашаць. Не, гэта глыбока не так. Проста кожнаму трэба даць магчымасць сябе праявіць. І чым больш новых людзей, тым больш свежых ідэй.
Ведаеш, калі я ўзначальваў АБФФ, на пошту федэрацыі прыходзіла вельмі шмат лістоў. Частка рэалізаваных нашай камандай ідэй з'явілася менавіта такім чынам. Хоць, сапраўды, і гумару хапала. Адзін жыхар Гродзенскай вобласці стабільна раз на месяц пісаў ліст на маё імя. Усе хацеў палепшыць футбол. У апошнім яго лісце гаварылася літаральна наступнае: «Усё ж вельмі лёгка палепшыць! Як вы не разумееце?! Вось наведвальнасць. Гэта ж проста. Наведвальнасць залежыць ад галоў. А галоў мала. А чаму мала галоў?! Таму што маленькія вароты! Трэба пашырыць іх на паўтара і два метры. І тады будзе шмат галоў. А калі будзе шмат галоў, будзе і наведвальнасць». Мы тут усё пачыталі і адказалі чалавеку: маўляў, улічым вашы пажаданні, дзякуй. Але мужчына з Гродзенскай вобласці гэтым зусім не задаволіўся. Ён напісаў на імя кіраўніка дзяржавы. Праўда, я тады працаваў у адміністрацыі прэзідэнта, так што ліст зноў трапіў да мяне. Мужчына скардзіўся: «Аляксандр Рыгоравіч! Вось Нявыглас — ён жа нічога не разумее! Вы хоць разбярыцеся!» Распавёў потым пра гэта кіраўніку дзяржавы. Ён моцна смяяўся.
— Наколькі часта вы гутарыце з прэзідэнтам аб футболе?
— Зараз не вельмі часта. Двойчы на год мы бачыліся на сесіях АДКБ. І, шчыра, хапала іншых тэм. Беларусь першай выдзеліла дапамогу таджыкскім пагранвойскам, калі паўстала неспакойная сітуацыя на афганскай мяжы. Пасля падключыліся іншыя краіны. Гэтая тэма і запаўняла ўсе нашы рэдкія размовы.
А раней, калі я старшыняваў у АБФФ, вядома, гаварылі аб футболе даволі шмат. Плюс трэба разумець, што Лукашэнка атрымлівае інфармацыю аб нашым стане спорту не толькі з дакладаў. Бо некаторыя футбольныя людзі гуляюць з прэзідэнтам у хакей. Будучы кіраўніком адміністрацыі прэзідэнта, я прыходзіў да Лукашэнкі з дакладам раз на тыдзень. І кожны раз у канцы сустрэчы мы абмяркоўвалі футбол. Не скажу, быццам у кіраўніка дзяржавы ёсць любімыя гульцы або каманды. Але яго безумоўны прыярытэт — гэта зборныя. У прынцыпе, лагічна. Памятаю, калі Пунтус упершыню вывеў «маладзёжку» ў фінальную частку чэмпіянату Еўропы, я высунуў ідэю даць яму заслужанага трэнера. Прэзідэнт прапанаваў пачакаць і не зацвердзіў маю прапанову.
Яшчэ ўспамінаецца выпадак. У бытнасць Байдачнага прайгралі на выездзе італьянцам 3:4. Буфон тады сказаў: «Гэта адзіны выпадак, калі я дома прапусціў цэлых тры». Ён усё бегаў і пытаўся, хто такі Рамашчанка, які забіў яму двойчы. Так, выдатны матч. І вось пасля яго праводзілася нейкая нарада ў прэзідэнта. Аляксандра Рыгоравіч тады сказаў: «Вось паехалі і прайгралі калгаснай камандзе!» Мы сталі спрачацца. Лукашэнка сказаў: «Так, ты, вядома, маеш рацыю… Але ўсё роўна прайгралі калгаснай камандзе. Крыўдна!» Весела успамінаць (смяецца).
Сарказі, Лагойск, пахмелле
— Самы запамінальны «зборнік» за час вашай працы?
— Я аператыўны работнік. А больш за аперупаўнаважанага з людзьмі не працуе ніхто. У свой час для таго, каб здабыць інфармацыю, з яе крыніцай даводзілася казаць сто-дзвесце разоў. Таму са зносінамі ў мяне няма ніякіх праблем. Я ведаю асабіста і да гэтага часу памятаю ўсіх гульцоў зборнай. Але самы вялікі след пакінуў Валік Бялькевіч. Справа мінулая, але шмат у Валянціна было касякоў. Амаль кожнае яго з'яўленне ў зборнай заканчвалася просьбай да мяне патэлефанаваць у органы правапарадку і разруліць сітуацыю.
Так, за ўсё хапала. Але ў адносінах да сваёй працы непасрэдна падчас матчу такіх гульцоў я больш не бачыў. Бялькевіч мог быць аморфным на трэніроўках. Але падчас матчу ніколі не ўзнікала сітуацыі, каб Валік не дабег, не паставіў нагу і наогул хоць неяк праявіў абыякавасць.
На другое месца я б паставіў Кульчыя. Пры ўсіх нюансах, якія я б не хацеў абмяркоўваць…
— Калі Аляксандр Мікалаевіч ехаў са Стаек на машыне Віталя Булыгі з хуткасцю 20 км/ч па абочыне, пакурваючы?
— Не толькі гэта (смяецца). Саша ўсё сам ведае. Але яго ўплыў на калектыў нават у адсутнасць капітанскай павязкі быў каласальным. У часы Пунтуса каманда стала бурліць. Усё адбывалася ў Стайках. Пра спробы ўрэгуляваць хваляванні мы пагаварылі з Рамашчанкам. Максім мяўся. Было заўважна, што ён больш адносіўся да бунтароў. Тады я звярнуўся да Кульчага. Перагаварылі. Саша паслухаў і сказаў: «Праз гадзіну ўсё будзе ў парадку». І так, праз гадзіну мне патэлефанавалі і сказалі, што каманда выйшла на трэніроўку.
Наогул, тады здарылася цэлая чарада непрыемных момантаў. Расказаная мною гісторыя, ад'езд Макса Рамашэнкі са зборнай, выпадак у клубе, з якога адзін наш гулец выйшаў з сіняком на шчацэ…
— З паламанай скулы.
— Ну, або так… Дарэчы, таго гульца я вельмі люблю. У нас неяк адразу склаліся адносіны. Увогуле, карысць для ўсіх нас, што Кульчы ва ўзніклай сітуацыі сыграў ролю цэменту. Наогул жа, лічу, што пухір узнік яшчэ пры Байдачным. Зборная тады базіравалася ў кафэ «Ля фантана». Адбыўся канфлікт, у выніку якога Сяргей Гурэнка ўзяў сумку і з'ехаў у Расію. Мы пасля размаўлялі з Байдачным пра гэта. Мне падалося, яму проста не хапіла бацькоўскай мудрасці, каб урэгуляваць сітуацыю. Хоць як трэнер Анатоль Мікалаевіч дасведчаны, паспяховы і харызматычны. Праўда, менавіта яго недагляд і адсутнасць кантролю над сітуацыяй адгукнулася зборнай ужо ў часы Пунтуса.
Цяпер шматлікія гульцы вельмі адкрытыя ў інтэрв'ю. Можа скласціся ўражанне, што тады непітушчых ў зборную наогул не бралі. Але гэта, хутчэй, бравада. Такога, каб, як у савецкія часы, «без ста грам на поле на выходзілі», не было. І каманда па дзелавых і гульнявых якасцях падабралася самая моцная. Праўда, зрабіць з яе калектыў Анатолю Мікалаевічу не ўдалося. Ад гэтага і пачалося закісанне.
— Трэці самы запамінальны «зборнік»?
— Аляксандр Глеб. Талент ад Бога. Хоць сам сябе растраціў, я лічу. Не ведаю, пакрыўдзіцца Саша на гэта ці не. Але я ж хоць крыху, але ў футболе разумею. Бо калі Глеб у форме і ў настроі, адабраць у яго мяч проста немагчыма. Пра гэта мне нават Бялькевіч казаў: «Унікум! Бачыць поле — гэта так, але можа так працаваць з мячом, што наогул не адбярэш».
Вясёлы хлопец. Адзін з нямногіх зборнікаў, якія часта наведваліся ў мае неспартыўныя кабінеты. І калі я быў кіраўніком Савета бяспекі, і калі працаваў кіраўніком адміністрацыі прэзідэнта. Арыгінальны хлопец. У нас жа ёсць агульнае захапленне — рыбалка. Ён заўзяты. Так што мы маглі на гэтую тэму гаварыць гадзінамі. Уяўляеш, якая карціна. У мяне поўная прыёмная людзей, час сыходзіць, а мы з Глебам гаворым аб рыбалцы.
Можа, Саша пагодзіцца, можа, не. Але мне здаецца, свой шанец ён сам і выпусціў. Плюс сямейная сітуацыя не склалася. Глеб — хлопец ўлюблівы. Жаніх зайздросны. Гэта, напэўна, крыху перашкодзіла кар'еры. Хоць я, як мог, стараўся паўплываць. Жартаваў ўсё: «Саня, ранавата табе жаніцца». Намякаў. Праўда, калі Саша распачаў трэцюю спробу ажаніцца, я ўжо не стаў ўмешвацца.
Перакананы, калі б не Сашаў характар, яго б чакаў абсалютны поспех у «Барселоне». Можа, мы ў Беларусі распесцілі Глеба ўвагай. Не ведаю. Проста аднойчы мы паехалі са Штанге ў Барселону. Напярэдадні Гвардыёла якраз абяцаў паставіць Глеба ў склад. Праўда, не паставіў. Пасля гульні мы размаўлялі з Сашам. І Глеб прызнаўся, што трошкі не ўлічыў рэкамендацый трэнера, вось і праляцеў міма старту…
Штазі, Калінінград, Капскі
— Міхаіл Вяргеенка казаў пра вас: «У Нявыгласа была ідэя паставіць у кіраўніцтва зборнай палкоўніка».
— Ды глупства! Ты што, смяешся? Глядзі, ні адзін вайсковец у маю бытнасць не займаў спартыўнай пасады. Так, пры мне Дом футбола называлі Домам афіцэраў, але я адказваў: «Так ганарыцеся». Вось аддзел забеспячэння — Паўлаў, палкоўнік, памежнік, мой выхаванец. Да гэтага часу працуе. Баранаў — генеральны сакратар пляжнага футбола. Мае поспех чалавек. Пурс — намеснік па эканамічных пытаннях, кандыдат эканамічных навук, быў начфінам памежнай службы. Чалавек, які наладзіў ўсю сістэму заробкаў. Цяпер узначальвае праўленне футбольнага клуба «Граніт» і вернуты ў выканкам.
— Перад нядаўняй справаздачна-выбарчай канферэнцыяй праходзіў даволі гучны слых аб вашым вылучэнні на пасаду старшыні.
— Мне нават з «Прессбола» тэлефанавалі з гэтай нагоды. Так настойліва: «Вось вы шчыра скажыце, пойдзеце?!» — «Хлопцы, назавіце мне хоць адзін прэцэдэнт, калі ганаровы прэзідэнт вяртаўся. Калі назавяце, я падумаю над сваім вылучэннем». Не назвалі. Гэта, па-першае. А па-другое, навошта вяртацца? Так, не ўсё я ацэньваю пазітыўна. Але нейкі рух наперад ёсць.
Што да спартыўных вынікаў, то падыходзіць да іх трэба трошкі па-філасофску. Калі Месі каштуе ў дзясяткі разоў больш за бюджэт усяго беларускага футбола, так давайце сябе ўспрымаць адэкватна. Так, быў час, размяшчаліся ў рэйтынгу ФІФА на 36-м месцы. І гэта больш падобна на наш рэальны ўзровень, чым цяперашнія паказчыкі. Упэўнены, 35—50-е месца рэйтынгу ФІФА — на гэтых пазіцыях можна трывала стаяць.
Плюс у нас калектыўны від спорту. Трэба рабіць зніжку на гэта. Вось ёсць біятлон з Домрачавай. Выдатна. Прыемна. Ганарова. А ў футболе адзінаццаць чалавек павінны прыкласці такія калектыўныя высілкі, каб паўстаць адной Домрачавай. Гэта даволі складана. Можа, у апошні час толькі Штанге ўдавалася падобнае аб'яднанне… Добры, дарэчы, немец. Да гэтага часу прыемна яго ўзгадваць.
У нас было тры кандыдаты. Італьянец, якога я ўжо не памятаю, папрасіў даволі шмат грошай. Першы немец запатрабаваў яшчэ больш грошай. Плюс быў вялікаўзроставым. Другім немцам аказаўся Штанге. Спярша з ім размаўлялі Вяргеенка і Дзмітраніца. Я ішоў апошнім. Ацэнкай кваліфікацыі займаліся без мяне, што правільна. Мае памочнікі сказалі: «Па ўзроўні трэнеры прыкладна аднолькавыя, але Штанге самы танны».
— Наколькі?
— Ён атрымліваў 20 тысяч еўра ў месяц. А некаторыя яго калегі, нават ніжэйшыя класам, мелі ў Азербайджане мільён за год. Штанге, лічу, прыўнёс многае ў футбол. Калі немца толькі прызначылі, ён мяне рэальна задзяўбаў умовамі для зборнай. У мяне было трошкі іншае бачанне, але я пераступіў праз сябе. Штанге стварылі ўмовы. І, у прынцыпе, яго перыяд працы пазітыўна адбіўся на нашым футболе.
Штанге аднойчы прыйшоў да мяне і спытаў: «Што тут пра мяне пішуць, быццам бы я са Штазі». — «Ды нічога, Бернд, я таксама са Штазі, будзем працаваць» (смяецца). Матыватар пры гэтым вельмі сур'ёзны. То Трою пакажа, то камень прынясе. Не люблю, калі гульцы выказваюцца: маўляў, немец нічога не рабіў. Бог ім суддзя. Пры ім каманда сапраўды была кулаком.
— Ваша любімая гісторыя пра Штанге.
— Падпісалі кантракт. Я коратка расказаў немцу пра Беларусь. Маўляў, сярэднееўрапейская краіна, зарплата на той момант прыкладна 300 даляраў. Праз тыдзень Штанге прыйшоў да мяне ў кабінет, каб зацвердзіць сваю праграму. І са старту кінуўся ў атаку: «О, спадар прэзідэнт, вы хітры!» — «А што такое?» — «Вы сказалі, тут зарплаты 300 даляраў». — «Ну». — «А па Менску Bentley катаецца значна больш, чым па ўсёй Германіі разам ўзятай! У вас усё ў цені!» — і пальцам мне стаў махаць.
— У вашу бытнасць Анатоль Капскі яшчэ ўваходзіў у склад выканкама АБФФ.
— Унікальны не толькі чалавек, але і падзея для беларускага футбола. Усё казаў: «Вы, напэўна, маеце крыўду на мяне». — «Дык калі ласка». Усе пасяджэння з яго удзелам, вядома, атрымліваліся цікавымі. Чалавек выбухны, неардынарны, можа нашумець-нагрубіяніць, але хутка адыходзіў. Разбіраецца ў глыбіні футбола. Я прызнаю, мне гэта не дадзена, я больш па арганізацыйнай частцы. Але тады ў БАТЭ з'явіўся і стаў рэалізоўвацца міжнародны патэнцыял. У тым ліку таму Анатоль Анатолевіч вырашыў сканцэнтравацца на клубе. Калі б не дзяржпраца і БАТЭ, ён стаў бы ўнікальным старшынёй федэрацыі. Мы не раз размаўлялі на гэтую тэму. У тым ліку і перад выбарамі, пасля якіх скончыўся тэрмін маёй працы ў АБФФ. Але Капскі сказаў: «Гэта не маё. Я засяроджаны на клубе. Гэта мне зразумела і знаёма. А тут патрэбныя сувязі і г.д.».
Памятаю, калі завод БАТЭ знаходзіўся на мяжы развалу, я выбіў Капскаму крэдыт, якім Анатоль Анатолевіч вельмі ўмела распарадзіўся і выратаваў прадпрыемства ў няпростай сітуацыі. Пры гэтым ён працягвае знаходзіць час на футбол. Малайчына. На жаль, яго здароўе і адсутнасць жадання пакінулі нас без такога выбітнага старшыні АБФФ.
Пры гэтым як бы ні крытыкавалі таго ж Румаса, але практыка прызначэння чалавека з адміністрацыйным рэсурсам для цяперашняй беларускай сітуацыі, лічу, адзіна правільная. Нават у той перыяд, калі я працаваў толькі ў футболе без занятасці на вялікіх неспартыўных дзяржпасадах, у мяне захаваўся ўплыў. І чаго хаваць, я і цяпер працягваю вырашаць пытанні некаторых клубаў.
— Не шкадуеце, што звязаліся з футболам?
— Не. Так, у нас у Беларусі любяць кідацца камянямі. Крытыкі даволі шмат. Але я спакойна да гэтага стаўлюся. Футбол належыць усім. Кожны заўзятар мае права на крытыку. Ён можа лічыць, што ў федэрацыі працуюць дылетанты, што каманды трэніруюць фізрукі. Хай. Вінаваціць людзей за гэта нельга. Яны ж жывуць футболам. У цяперашні час любую актыўнасць трэба шанаваць.
Зразумела, што цяперашняй моладзі футбол не гэтак цікавы. Памятаю, у дзяцінстве мы — тры браты — ездзілі ў Мінск на матчы «Дынама». Цягнік прыбываў у шэсць раніцы. Да 19:00 мы боўталіся па сталіцы. Потым дзядзька, які тут вучыўся, даваў адну кантрамарку на першы шэраг за варотамі. І мы ўладкоўваліся там утрох… Давай апусцімся на зямлю і зразумеем, што вярнуць савецкі ўзровень цікавасці да футбола амаль нерэальна. Нам было дастаткова двух партфеляў, каб зрабіць вароты і пачаць гуляць. А цяперашнія хлопцы хочуць добрых палёў. Ну, што ж — трэба іх зрабіць. І ў плане інфраструктуры мы сапраўды нядрэнна развіваемся. Калі я працаваў кіраўніком АБФФ, у Беларусі было ў восем разоў менш футбольных палёў, чым у часы СССР. Цяпер — у пяць. Гэта значыць, мы рухаемся наперад. Маладыя людзі пакрысе вяртаюцца ў спорт. Гэта дынаміка мяне радуе.
