Доктар філасофскіх навук, прафесар ЕГУ Таццяна Шчытцова — адна са «старажылаў» універсітэта. Цяпер яна з'яўляецца аднім з кандыдатаў на рэктарскую пасаду «ўніверсітэта ў выгнанні». Шчытцова вылучыла сваю кандыдатуру сама і спаборнічае з Аляксандрам Мілінкевічам і Алесем Краўцэвічам за права стаць рэктарам-беларусам. «НН» пагутарыла з Таццянай Шчытцовай аб сённяшнім стане ЕГУ і аб перспектывах яго далейшага развіцця.
Таццяна Шчытцова. Фота ЕГУ.
«НН»: Што такое ЕГУ сёння: літоўская ці беларуская ВНУ?
Таццяна Шчытцова: Тут няма месца «або», адно не выключае іншага. Юрыдычна ЕГУ — літоўская ВНУ і як такі ён павінен адпавядаць літоўскаму заканадаўству. Разам з тым па сваёй місіі (гэта значыць у плане таго, каму і чаму ён служыць) універсітэт з'яўляецца беларускім.
«НН»: Якою ролю выконвае ЕГУ сёння менавіта для беларускага грамадcтва?
ТШ: Сёння 95% студэнтаў ЕГУ — беларусы. Нават калі нам удасца ў будучыні набіраць больш студэнтаў з рэгіёна, усё роўна ў плане студэнцкай аўдыторыі ўніверсітэт заўсёды будзе працаваць пераважна на Беларусь. Такім чынам, наша ключавая роля ёсць у падрыхтоўцы беларускай інтэлектуальнай эліты, здольнай зрабіць свой унёсак у рэфлексійнае абнаўленне беларускага грамадства. Падкрэслю, што гэтая здольнасць звязаная не толькі з якасцю адукацыі, атрыманай у сценах нашага ўніверсітэта, але і ў значнай ступені з той культурай аўтаноміі (культурай самастойнага мыслення і адказнасці), якой яны далучаюцца ў нашым універсітэце. Кажучы кантаўскай мовай, мы дапамагаем нашым студэнтам стаць паўналетнімі.
Акрамя таго, выкладчыкі ўніверсітэта ўносяць істотны ўклад у даследаванне культуры і супольнасці Беларусі ў агульнаеўрапейскім кантэксце. Дадам таксама, што Беларусь як тэма самым рознабаковым чынам прадстаўлена ў праблематыцы студэнцкіх навуковых прац.
«НН»: На вашу думку, у чым мусіць заключацца роля ЕГУ для Беларусі?
ТШ: Усё вышэйсказанае захоўвае сілу. Праз якасную еўрапейскую адукацыю і наватарскія даследаванні ЕГУ здольны і павінен мяняць інтэлектуальны ландшафт Беларусі. Разам з тым сацыяльны рэзананс дзейнасці ЕГУ можа і павінен быць зусім іншым. Дзякуючы аднаўленню сувязей з беларускім грамадствам, перш за ўсё праз супрацоўніцтва з рознымі недзяржаўнымі інстытуцыямі, а таксама вядучымі беларускімі інтэлектуаламі — навукоўцамі, пісьменнікамі, грамадскімі дзеячамі — ЕГУ можа дасягнуць больш пераканаўчых вынікаў і сацыяльнага прызнання ў плане выкананні сваёй місіі.
«НН»: Існуе меркаванне, што ЕГУ — гэта для многіх проста плацдарм для лёгкага выезду ў Еўропу. Колькі праўды ў такім дапушчэнні?
ТШ: Я спачуваю тым, хто так думае, бо гэта пазіцыя «загнаных» людзей з абмежаваным інтэлектуальным гарызонтам, чым бы гэта абмежаванасць ні тлумачылася: савецкім мінулым, дрэнным адукацыяй, цяперашнім ідэалагічным ціскам або ўсім адразу. Яны апрыёры перадузята ставяцца да выезду моладзі «на Захад». У самой фармулёўцы змяшчаецца схаваны пасыл: выезд у Еўропу не павінен быць лёгкім, трэба змагацца з тымі, хто гэты выезд палягчае. На шчасце, сёння паступленне ў еўрапейскі ВНУ — цалкам рэалістычная магчымасць для беларусаў і ўсцешна ўсведамляць, што колькасць беларусаў у еўрапейскіх ВНУ у Польшчы, Чэхіі, іншых краінах сапраўды расце. ЕГУ ў гэтых адносінах толькі адзін з «плацдармаў».
Калі ж кагосьці — ў дзяржаўным маштабе — турбуе, што моладзь пакідае краіну, то трэба не прыдумляць меры па абмежаванні перамяшчэння тым самым ператвараючы маладых людзей у палітычных інвалідаў, а ствараць прывабныя ўмовы для вучобы, працы і, у цэлым, жыцця ў Беларусі.
«НН»: Ці многа выпускнікоў застаецца за мяжой, ці многія з'язджаюць у Беларусь? Ці вядзецца ўвогуле такая статыстыка?
ТШ: На жаль, такая статыстыка пакуль не вядзецца. І гэтым пытаннем, безумоўна трэба заняцца. Гэта ў інтарэсах універсітэта, каб была ясная карціна прафесійнай траекторыі выпускнікоў. На сёння ёсць толькі вельмі фрагментарныя дадзеныя, якія тым не менш ўсяляюць надзею, што нам ёсць чым ганарыцца ў гэтым пытанні і ёсць што прад'явіць крытыкам, якія заяўляюць, што выпускнікі ЕГУ не працуюць на Беларусь.
«НН»: Уся гэтая сітуацыя з непразрыстасцю, канфліктамі, як яна з'явілася ў ВНУ, якая падкрэслена дэкларуе адданасць нормам дэмакратыі?
ТШ: Пачну з таго, што ЕГУ не толькі дэкларуе сваю арыентацыю на дэмакратычныя нормы, але сапраўды з'яўляецца месцам, дзе фармуецца дэмакратычная культура. Пераканаўчым сведчаннем гэтага з'яўляецца дзейнасць Сената і студэнцкага прадстаўніцтва. У нашым універсітэце гэтыя структуры не з'яўляюцца ні марыянеткавымі, ні фармальнымі, ні ідэалагічна кадаванымі. Гэта значыць, што ў ЕГУ створаны базавыя інстытуцыйныя ўмовы, для таго каб каштоўнасці дэмакратычнай формы жыцця маглі быць як раз жывым вопытам, а не славеснай дэкларацыяй.
Разам з тым я, вядома ж, далёкая ад таго, каб ідэалізаваць сітуацыю.
Фарміраванне дэмакратычнай культуры — гэта працяглы і вельмі балючы працэс, у які ўцягнута ўся універсітэцкая супольнасць ад топ-менеджараў да студэнтаў. Трэба падкрэсліць, што гэта палітычны працэс, бо гаворка ідзе аб пытаннях ўлады, пра тое, якім чынам павінна здзяйсняцца кіраванне ўніверсітэтам. Менавіта тут, па гэтай лініі, разгарнуўся канфлікт паміж прадстаўнікамі акадэмічнай супольнасці і адміністрацыяй. Гісторыя з выбарамі, з тым, як яны праводзяцца, — яшчэ адзін доказ, што дэмакратычныя нормы — гэта тое, за што і ва ўмовах Акадэміі трэба пэўным чынам змагацца.
«НН»: Як кандыдат на рэктарскую пасаду, Вы сустракаліся са студэнтамі. Раскажыце, Што цікавіла студэнтаў, ці выказваліся нейкія прапановы і пажаданні?
ТШ: На жаль, на грунтоўную размову са студэнтамі не было часу. Сустрэча была даволі кароткай, пры гэтым колькасць і разнастайнасць зададзеных пытанняў дазваляе без перабольшання сказаць, што студэнтаў цікавіць усё: ад місіі ЕГУ і яго патэнцыйнага ўкладу ў развіццё беларускага грамадства да стыпендыяльнай палітыкі ўніверсітэта, ад прынцыпаў кіравання ўніверсітэтам і прадстаўніцтва студэнтаў у кіраўнікоў структурах ЕГУ да лёсу выкладчыкаў, якія страцілі працу ва ўніверсітэце пасля нядаўняй рэформы.
«НН»: Калі вы станеце рэктарам, якую палітыку будзеце праводзіць? Якія будуць прыярытэты? Якія праблемы будуць вырашацца ў першую чаргу?
ТШ: Прыярытэтаў некалькі. Па-першае, гэта стабілізацыя фінансавага становішча. ЕГУ патрабуецца скарачэнне адміністрацыйных выдаткаў і, адпаведна, адміністрацыйная рэформа. Трэба распрацаваць новую стратэгію пошуку крыніц фінансавання. Акрамя працы з буйнымі донарамі ёсць добрыя перспектывы, звязаныя з дыверсіфікацыяй фінансавых крыніц, у прыватнасці з тактыкай «малых укладаў», якія можна забяспечыць па самых розных каналах: ад даследчых грантаў і стварэння сумесных акадэмічных праграм да прыватных ахвяраванняў і стварэння імянных прафесарскіх месцаў, субсідаваных звонку.
Па-другое, гэта аднаўленне рэпутацыі ўніверсітэта ў Беларусі і Літве праз актыўную працу са СМІ, інфармаванне аб выніках дзейнасці ўніверсітэта, яго палітыцы, місіі. Таксама важна распрацаваць стратэгіі эфектыўнага рэкрутынгу, і для гэтай працы неабходна прыцягнуць прафесіяналаў.
Неабходна і рэстаўрацыя гуманітарнай ідэнтычнасці ўніверсітэта, напрыклад, праз стварэнне новых адукацыйных праграм, пашырэнне опцыі «курсы па выбары» і г.д.
Важным крокам стане падрыхтоўка новай рэдакцыі Статута ўніверсітэта, больш змястоўнага ў плане вызначэння місіі ўніверсітэта і больш дэмакратычнага ў плане працэдуры прыняцця рашэнняў. Таксама варта шукаць і эфектыўныя алгарытмы ўзаемадзеяння паміж рознымі структурамі ўніверсітэта.
