Мне адразу кінулася ў вочы, што старшыня сельсавета кепска паголены. Калі б ён трапіў у краіну надта маленькіх ліліпутаў, тыя маглі б палічыць касматыя лапікі валосся на ягоных шчоках аазісамі ў пустыні. Мужчына сярэдняга веку з вялікімі залысінамі, адзеты ў цеснаваты шэры касцюм нервова стукаў асадкаю па стале, пры якім сядзеў у сваім кабінеце са сценамі савецка-бэжавага колеру. У абціслым звычайна выглядаюць лепш, чым у адзенні большага памеру, але старшыні было далёка да лонданскага дэндзі — касцюм быў моцна змяты, нібыта мужчына куляўся ў ім з горкі праз галаву, як гэта рабілі дзеці на Вялікдзень.
— Чаго прыйшлі? — з вайсковай бадзёрасцю запытаўся ён. Ад ягонага аж занадта пэўнага голасу я адчуў сябе 85-гадовым дзедам Панасам з Цялежышак, што нейкім цудам трапіў на прыём да князя Манака. Ад старшыні ішоў моцны дух нетутэйшай зямлі — ці то заморскага адэкалону, ці то нейкіх экзатычных прыправаў.
— Заплаціць падатак за кароў, — найцвярдзей, як мог, сказаў я, каб верхавода нашага сельсавета не адчуў, што я прыгас, як нейкі ківайла вулічны, што прысоўгаўся да прыстойных людзей.
— Дык гэна не да мяне, прайдзіце ў бухгалтэрыю, — старшыня згубіў інтарэс да наведніка і апусціў галаву ў паперы.
— Дык я там быў, мне сказалі, што трэба плаціць за адну карову, а ў мяне дзве… рабая і рудая…
— Зараз паглядзім, — старшыня закорпаўся ў нейкіх тэчках, наваленых на стол. — Ага, Юрэвіч… Адна карова ў вас значыцца, дык і плаціце за адну карову, не дурыце галавы. Хочаце, дык плаціце за дзесяць ці за ўсю ферму…
Я заўважыў, што на старшынёвай губе была кроў. Прыкусіў язык, можа, ці шчаку. Альбо губы парэпаліся ад холаду.
— Ага, ну добра, — гадзіўся ўжо я. — Але калі б хацеў здаваць карову на ўбой, каб мне раптам не сказалі на мясакамбінаце, што карова крадзеная, — тлумачыўся я. — Дзе ж у тых паперах карова згубілася?
— Можа, паляцела быкаваць, а можа, ваўкі з’елі, — заўсміхаўся вінавата старшыня і міргнуў мне: маўляў, усё будзе добра, не бядуй — менш заплаціш. Хваля ўдзячнасці заліла мяне. Усё-такі наш старшыня — ніякі не задавака, а такі Робін Гуд, што заступаецца за бедных. Я глядзеў на яго і ягоны гарнітур, пакуль ён увішна выпісваў мне даведку. І ягоны касцюм перастаў раздражняць. Такі гарнітур меў некалі, пэўна, настаўнік Лабановіч, што сеяў асвету на Палессі.
— Вось, бярыце, — старшыня працягнуў мне паперчыну. — Аплаціце па квітанцыі ў бухгалтэрыі…
Я падышоў бліжэй да стала. Глянуў на працягнутую руку — рукаво шэрага пінжака пераходзіла ў светла-блакітную манжэту кашулі, а ўжо зусім белай, як снег, была скура на старшынёвай руцэ. Толькі што гэта? З-пад кашулі вытыркаўся пук густых і чорных валасоў. Нешта закруцілася ў маёй галаве, пачалі мяшацца літары, словы, сказы некалі прачытаных тэкстаў. Усё ясна: гэта знак ведзьмака. Я быў шчаслівы, што так хутка ўсё скеміў. Ваўкалак! І гэтая кроў на губе, і згаданыя ім ваўкі… Мяне азарыла: гэта ён зжэр маю карову… Я закалаціўся, затросся, немарасць апанавала маё нутро, я быў нібы вулкан, заведзеная бомба, перапоўнены мачавы пухір, які, здавалася, зараз разарвецца, выбухне, каб аж разнесла сцены сельсавета.
Авохці мяне! Што гэна робіцца?! Нешта не так з галавою… Які ўжо раз у галаву лезуць нейкія дзівосныя звіды — то прымроіцца, як малаказборшчыца лётае на памяле, то падасца старшыня-ваўкалак. Я патрос галавой — крыху ачомаўся. Разгледзеўся па баках — я быў у цемнаватым ды халодным сельмагу. Сытая з цела прадавачка была ў сінім халаце, накінутым на тоўстую швэдру, каўнер якой вытыркаўся ды церабіў другое падбароддзе жанчыны. Я стаяў ля паліцы з кнігамі — нешта перабіраў, гартаў. Кнігі, здавалася, ляжалі тут з часоў Савецкага Саюза — «Вайна і мір», «Палескія рабінзоны»… Рэшта асартыменту таксама не сказаць каб была надта багатая: пячэнне, мыла, шкарпэткі, вада «Дарыда»…
— Баляславаўна, ведаеш жа ты Таіску? — важачы селядзец на сініх вагах з іржавымі плямамі, запыталася мажная прадавачка ў жанчыны ў фіялетавай капоце, што падышла да прылаўка.
— Якую Таіску? Што сын з цыганкай ажаніўшыся? — кабета ў фіялетавым, пэўна, жыла недзе ў наваколлі.
— Не, гэна Тонька са Скілондзішак, у яе цяпер усе шафы на замках, бо надта нявесткі баіцца. А я пытаюся пра Таіску са Жвірблішак, што раней у магазіне рабіла, а што выгналі за нястачу…
— А-а-а, гэна тая, якую людзі ў магазіне праз парог жэргалі, бо п’яная яшчэ дзверы адамкнула, а да касы ўжо не дапаўзла?
— Тая, тая, — з адчуваннем уласнай перавагі затахкала гандлярка. — Слухай, кусок анкаголкі, а вялікай паняй носіцца, — з асуджэннем цягнула прадавачка. — Са склепа Станкевічыхі павыносіла кампоты, варэнне трускаўкавае і хадзіла па Азяранах прадавала. А Станкевічыха найбольш бедавала па грыбох марынаваных і аджыцы. Такія грыбы, казала, хрумсткія ўдаліся, а аджыку дык ставіла па рэцэпце з кнігі, і надта ж файная выйшла. А пазней Таіска, усё гэта прадаўшы, як запіла, дык з работы, з фермы, куды яе пасля магазіна ўзялі, тры дні не прыходзіла. Мужык узяў вяроўкі, сеў на ровар і на ферму даўся. Таіску на ферме спутаў, прывязаў да ровара і паехаў, а яна ляцела ззаду. Інакш ніякай рады на яе не было.
— Не кажы, Казіміраўна. Як мужык п’е — дык у хаце гарыць адзін вугал, а як баба — дык усе чатыры гараць, — уздыхнула суразмоўніца.
Дзверы адчыніліся, запусціўшы ў краму холаду. Да прылаўка прыдыбала сухая, як бадыль позняй восенню, кабеціна ў звіслай швэдры і трэніках.
— Дзевачкі, у майго Сашкі, мужа, Дзень нараджэння. Што яму купіць? Падкажыце.
— Купі адэкалон, — без вялікай пашаны сказала прадавачка, падміргнуўшы таварышцы па плётках.
— Нашто яму той адэкалон, на работу на зернясклад будзе душыцца ці што? Які ўжо з яго кавалер? — не згадзілася кабета-бадыль.
— Ну, кнігу тады, во, бяры «Палескія рабінзоны», — прадавачка працягвала даваць прапановы.
— Не чытае ён у мяне, зрок кепскі…
— Добра, вазьмі трусы сямейныя. Паглядзі, якія файныя, з добрага матэрыялу зробленыя, — гандлярка тыцнула пальцам злева ад сябе, дзе пад шклом побач з мылам ляжалі акуратна складзеныя сямейнікі.
— Ат, дзевачкі, не думайце, што ён у мяне басяк ці галадупнік які. Мае ён тых трусоў ад ліха, — зморшчыла лоб худзеліца.
— Ну, тады я ўжо не ведаю нават, — здалася крамніца.
Кабета-бадыль пачухала патыліцу ды надта штучна, але ў сваім уяўленні нібы Архімед усклікнула:
— Знайшла што! Дайце тры віна! Нармальны падарак будзе…
Прадавачка, ледзь стрымліваючы смех, схілілася да віннай скрынкі, а бутэлькі ў ейных руках задзынкалі, нібы граючы ўрачысты марш для імянінніка. Худая кабета заплаціла і хуценька, бы матыль, зляцела цешыцца толькі што купленым нектарам.
— Во яшчэ адна чыкса, зорка, што ўся ў золаце. Але золата ёй надта, мусіць, муляе, дык яна лепей у трэніках, — скаментавала гандлярка. Ейная суразмоўніца толькі пацягнула носам.
— А ты чула, Казіміраўна, што старшыня сельсавета прапаў: выйшаў вечарам з працы і дахаты не прытопаў, трэці дзень ужо няма? — падзялілася пакупніца, якая, мяркуючы па ўсім, надта любіла часаць язык сабе і мыць косткі іншым.
— І дзе ж ён мог дзецца?
— Ніхто не ведае… Я дык глядзела па тэлевізары, што людзей іншапланецяне крадуць. Прылятаюць і святло такое на чалавека напускаюць, што яго забірае. Потым яго трымаюць у звярынцах такіх спецыяльных, у цырках сваім дзецям паказваюць.
— Во як! А я дык думаю, што дзе там тыя іншапланецяне да нас на талерках маглі прыляцець, калі нават аўтобус не кожны дзень ездзіць. І чаго яны старшыню забралі, няўжо дзе ў Амерыцы не было каго лепшага, чым гэны таўкач.
— Дык яны і кралі, пэўна, такога, па кім ніхто плакаць не будзе занадта.
— Ой, цяжка паверыць, што яны над нашай вёскай віселі ў талерцы, як клёцкі нейкія, і правяралі, ці ёсць каму бедаваць па старшыні… Запіў недзе той ашавурак — ды і ўсё. А што бедаваць ніхто не будзе, дык яшчэ якая праўда. Як жа ён жонку сваю малаціў, колькі разоў яна па вёсцы з фінгаламі хадзіла. Ён для чужых неблагі чалавек: і паможа, і старым брыкету таннейшага нейкага выпіша. А для сваіх міласці зусім не мае, як кат які.
— Раўнуе жонку, — падтрымала размову пакупніца. — Надта баіцца, каб па мужыках не пайшла. А тая, бядуліна, дык дахаты баіцца прыйсці. Казалі, варыла нейкую зацірку і яму не так неяк адказала, як ён хацеў. Дык той падляцеў да яе — і ў морду, і яшчэ, і давай па галаве таўчы. Ягоная матка была прыйшоўшы, заступілася за нявестку, дык ён і яе давай кулакамі мясіць, а пазней узяў зацірку, што гатавалася, і матцы на галаву выліў…
— Сцеражы, Божа… — завохкала прадавачка.
— А сам даўся ў хлеў. Дык тая матка абвараная за ім паляцела, бо шкадавала, каб хаця не павесіўся.
— Хай бы ўжо, брыда паскудная, вешаўся…
— Жонка тым часам вызвала міліцыю. Дык матка не сказала міліцыі, што ён яе абварыў, а што сама паслізнулася. А матцы той у бальніцы потым скуру на твар з кумпяка перасаджвалі. Во як яно бывае. І гадуй тут дзяцей.
— То гэна ўжо не чалавек, хто на матку руку падымае. Гэна ўжо звяруга, ваўкалак…
— Я і кажу: прапаў — і добра, мусі, чэрці яго ўкралі, — згадзілася наведніца крамы.
Я згадаў сваю візію пра старшыню, што так здзівіла мяне. Мая падсвядомасць, відаць, падказала мне, што хаваецца за шэрым гарнітурам і мярцвяцка-белай скурай гэтага чалавека. Добры з мяне экстрасэнс, радаваўся я сваёй моцнай інтуіцыі, якая, як лічыў, дапаможа мне ў жыцці.
Я ўзяў з паліцы «Палескіх рабінзонаў». Паглядзеў на кошт — 15 тысяч. З кнігаю я падаўся да прылаўка. Працягнуў гандлярцы грошы і паказаў кнігу. Яна, не кінуўшы на мяне нават вокам, зноў звярнулася да суразмоўніцы:
— Баляславаўна, паскудства дый годзе. Валька Запраўшчыца звяла хлапца маладога Садоўшчыка, які яшчэ ў 10-ым класе вучыцца.
— Як звяла? — рытарычна запыталася жанчына ў фіялетавым. — А колькі ёй самой гадоў?
— Ды пад сорак ужо, мусі. Наняла яго дровы пакалоць, а потым дык штовечар той да яе на гарбату прыязджаў, — хіхікала прадавачка.
— Пакаштаваў малец нечага ды пасмакавала яму…
— І раз быў на танцах у клубе, і Валька прыйшла, дык яны ўжо, не саромеючыся, мацалі адно аднаго. А нехта ж данёс матцы малога — як жа яна прыляцела з кіем, як жа яна іх там чыхвосціла, не гледзячы, толькі пара з носу ішла…
— А бацька што?
— Памёршы даўно стары Садоўскі, — казала крамніца.
— Можна разлічыцца? — не вытрымаў я чакання.
— Паслухай, Баляславаўна, нейкае рэха ідзе, — натапырыла вушы жанчына.
— Ды нібы муха брузджыць ці камар пішчыць, — згадзілася размоўніца.
Я глянуў на сябе. Мае рукі былі тонкімі камарынымі ножкамі з валасінкамі. Раптам засвярбеў нос, выцягнуты ў камарыны хабаток. Здавалася, неба зараз абрынецца, сплюшчыць мяне разам з вясковаю крамай. Я адчуваў сябе так, нібы на сваіх худых камарыных плячах трымаў бяскрайнія нябёсы. Мне было сцюдзёна — я сядзеў на кнізе і тросся з холаду. Што сталася і што будзе далей — ад гэтага мае камарыныя мазгі закіпалі. Няўжо мяне нехта зачараваў? Найбольш дакучала думка: хто цяпер падоіць маіх кароў? А можа, я заўсёды быў камаром, які толькі на момант уявіў, што быў чалавекам і меў дзвюх кароў — рабую і рудую…
***
Віктар Шукеловіч — пісьменнік. Нарадзіўся ў 1982 у Жупранах (Ашмянскі раён). Скончыў беларускі філфак БДУ (2004), тэалагічны факультэт Люблінскага каталіцкага ўніверсітэта (2011).
