І хоць прайшло ўжо колькі месяцаў з часу зьяўленьня публікацый Я.Саламевіча і С.Петрыкевіча (на жаль, яны ня выклікалі дыскусіі), актуальнасьць узьнятай у іх праблемы (культура мовы) не паменшала.
Дзякуй Янку Саламевічу, якому ці не аднаму з сотняў беларускіх пісьменьнікаў, журналістаў, лінгвіс¬таў так зарупіў боль роднага слова, што ён ня мог сьцярпець і не пагрэбаваў чарнавой працай, каб сабраць і ляканічна патлумачыць шматлікія моўныя факты, якія сьведчаць пра хібы ў мове Беларускага радыё. Гэтыя факты досыць тыповыя, іх неабавязкова пашпартызаваць. У выпадку разгляду публікацыі Я.Саламевіча на вытворчых нарадах ці ў працэсе самаадукацыі кожны супрацоўнік радыё бязь цяжкасьці «пазнае» свае моўныя агрэхі і пры жаданьні можа іх пазбавіцца.
Каштоўна тое, што філёляг старэйшага пакаленьня перадае досьвед уважлівага слуханьня і ацэнкі гучальнага слова маладым людзям, у прыватнасьці працаўнікам гума¬нітарнай сфэры.
Ня раз і я парываўся адгукнуцца ў друку на якасьць некаторых радыё‑ і тэлеперадач, занатоўваў парушэньні нормаў вымаўленьня, націску, увогуле словаўжываньня. Напрыклад: гурбА сьнегу, Убрана палова плошчы; выкарыстаньне сьцьвярджальнай часьціцы (русізму) да замест правільных так, але, ага ды іншых у дыялёгу. Як добра, што вялікую частку і маіх падобных назіраньняў увабраў зьмястоўны артыкул Я.Саламевіча.
Слушную крытыку на адрас Беларускага радыё С.Петрыкевіч успрыняў як паклёп. У адрозьненьне ад «неаб’ектыўнага» аўтара артыкула, ён узяў на сябе ролю «праўдзівага» летапісца і прарока — калі падае зьвесткі з гісторыі і сёньняшняга дня беларускага радыё і тэлебачаньня, калі вяшчуе невясёлы лёс радыё і беларускай мовы ў яго праграмах. С.Петрыкевіч, аднак, ня робіць спробы схаваць сваё аўтарытэтнае «я», асабліва там, дзе яму чамусьці трэба падтрымаць і нават пахваліць радыё. Думаецца, калі б гэтае «я» (у водгуку ўжыта пяць разоў) скіраваць на абарону беларускай мовы, то задача яе захаваньня і дасканаленьня не была б такою невырашальнаю, як мяркуе С.Петрыкевіч.
…Памятаю на спэцсэмінары даклад Сяргея Петрыкевіча — здольнага, сур’ёзнага студэнта. Ён вывучаў культуру мовы пэрыядычнага друку, у прыватнасьці газэты «Звязда». Былі зробленыя тонкія назіраньні адносна правільнасьці формы слова, яго ўжываньня. Праўда, у студэнтаў аналіз часам выклікаў нязгоду: завялікая была прывязанасьць да акадэмічных слоўнікаў. Ведаем жа: слоўнікі і граматыкі не заўсёды і ня поўна адлюстроўваюць праявы жыцьця слова. Моўная практыка багацейшая за ўсякія слоўнікі і граматыкі.
А цяпер мяне проста ашаламіла: той самы Петрыкевіч, які яшчэ нядаўна выпрацоўваў і адстойваў у студэнцкім дасьледаваньні паняцьце моўнага ідэалу (безь яго не разьвіваецца літаратурная мова), фактычна адмаўляе беларускай мове ў магчымасьці і патрэбе дасягнуць належнага ўзроўню — крыху вышэйшага, чым сёньня валодаюць Ю. Зайцаў ці У.Трапянок. Першаму, насуперак сьцьвер¬джаньню С.Петрыкевіча, выяўна не стае мяккасьці вымаўленьня зычных. Напрыклад, у назьве перадачы «Служба бясьпекі», якую рэгулярна вядзе Ю. Зайцаў, у абодвух словах с гучыць цьвёрда. Хацелася б чуць болей «сакавітасьці» у адметным голасе У.Трапянка.
Не баіцца грэху С.Петрыкевіч за свае несправядлівыя ўпікі, зьдзеклівы тон на адрас беларускай мовы і яе адданых носьбітаў: «праславутае асыміляцыйнае памякчэньне», «добразычліўцы».
Згодны з «гістарычнай» часткай артыкулу С.Петрыкевча, дзе гаворыцца, што ў савецкія часы аддавалася шмат увагі падрыхтоўцы матэрыялаў для перадач радыё, вучобе дыктараў. Існавала добрая практыка ўлічваць думку слухачоў. Канкрэтызую.
У 50‑я студэнты Менскага пэдагагічнага інстытута імя М. Горкага Валянцін Рабкевіч і Кім Скурат выказалі заўвагі («ЛіМ», 18.04.1959) пра дыктарскае вымаўленьне на Беларускім радыё некаторых слоў, у тым ліку прозьвішча Седзельнікава. Тады супрацоўнікі радыё ня сталі шукаць лінгвістычнага апраўданьня, каб вымаўляць «пашпартны» запіс прозьвішча, а пагадзіліся зь беларускім слыхам і густам студэнтаў. З таго часу мы не адно дзесяцігодзьдзе з прыемнасьцю чулі: «Чытала дыктар Сядзельнікава».
Бясспрэчна, на Беларускім радыё, апрача названых С.Петрыкевічам дыктараў са знакам «плюс» (Сьвятлана Шушакова, Маргарыта Захарыя), ёсьць і іншыя прадстаўнікі добрай «старой школы» — Кацярына Несьцяровіч (цяпер Ягорава?), Уладзімер Баклеічаў. Падабаецца і мне мова Віктара Бабея, Міхася Дрынеўскага…
Каб жа толькі прафэсійная дасьведчанасьць і творчы набытак працаўнікоў слова перадаваўся як мага большай колькасьці беларускіх моўцаў!
Нейкай разгубленасьцю, няўпэўненасьцю вее ад напісанага С.Петрыкевічам. Аўтар водгуку апынуўся ў становішчы лодкі, гнанай хвалямі: «Адны памылкі пройдуць, а другія зьявяцца — што зробіш, людзям у прынцыпе ўласьціва памыляцца».
Поўны пэсымізм! Адна надзея: мінуць часы ўсякія (значыць, сядзі ціха і чакай). На жаль, так расчытваецца сэнс Сяргеевых нататкаў.
Ці гэта шчыра, ад душы?!
