Daśledčyki viarnuli imia zachodniebiełaruskaha paeta ŭ ajčynnuju historyju
06.05.2015 / 16:46
U mienskim vydaviectvie «Knihazbor» vyjšaŭ z druku zbornik tvoraŭ «Prykryty serca bol» nieviadomaha raniej i zabytaha paeta byłoj Zachodniaj Biełarusi Jazepa Vilkoŭščyka (sapraŭdnaje imia Iosif Vilkoŭski, 1898-1984).
Sprava ŭ tym, što na staronkach biełaruskich vilenskich vydańniaŭ 1920-ch—1930-ch hadoŭ šmat drukavałasia aŭtaraŭ pad roznymi psieŭdanimami i kryptanimami, sapraŭdnyja proźviščy jakich da siońniašnich dzion nierasšyfravanyja, nieraskrytyja, zastajucca nam nieviadomymi.
Heta dziesiatki paetaŭ, prazaikaŭ, prostych karespandentaŭ z roznych rehijonaŭ byłoj Zachodniaj Biełarusi, jakija dasyłali naviny sa svaich viosak, miastečak, haradoŭ. Dziakujučy viadomym daśledčykam našaj historyi i litaratury Siarhieju Jaršu i Siarhieju Čyhrynu, nie źnikła ŭ nieviadomaść i tvorčaść zachodniebiełaruskaha paeta Jazepa Vilkoŭščyka. Heta jaho dziesiatki liryčnych vieršaŭ i roznych bajek drukavalisia ŭ vilenskich kalendarach, kalektyŭnych zbornikach, u časopisach «Šlach moładzi», «Nioman», «Biełaruskaja krynica», «Chryścijanskaja dumka» i inšych.
Pad svaimi tvorami jon redka staviŭ ułasnaje proźvišča Jazep Vilkoŭski, čaściej za ŭsio jon padpisvaŭsia Jazep Vilkoŭščyk, Ja.Vilkoŭščyk, Vilkouscyk J, Vilkoscyk Jazep, J.V, Ja.V. Jazep Vilkoŭščyk naradziŭsia ŭ vioscy Havienavičy Słonimskaha pavieta (ciapier heta vioska Padhornaja Baranavickaha rajona). Razam z baćkami apynuŭsia ŭ biežanstvie, vučyŭsia ŭ Kazanskim miedycynskim univiersitecie. Srodkaŭ na vučobu i pražyvańnie nie chapała, tamu biełaruski junak padpracoŭvaŭ u roznych kantorach. To hruzčykam, to pa-mastacku raśpisvaŭ suvieniry, to pisaŭ płakaty i afarmlaŭ stendy. Ale ŭsie roŭna hrošaj nie chapała, žyć i vučycca było ciažka, a jašče siamja Vilkoŭskich vyrašyła viarnucca na Baćkaŭščynu.
Tamu Jazep pakidaje miedinstytut i razam z baćkami napačatku 1920-ch hadoŭ viartajecca ŭ rodnuju viosku. Atrymaŭšy peŭnuju adukacyju ŭ biežanstvie, jon šmat čytaje, sprabuje sam pisać vieršy i bajki na ruskaj movie. U 1927 hodzie adzin ź vieršaŭ pa-rusku jon adsyłaje ŭ «Biełaruskuju krynicu», dzie praz časopis u rubrycy «Naša pošta» atrymlivaje adkaz: «Pracy Vašaj, na žal, nie nadrukujem, bo jana napisana pa-rasiejsku. Prabujcie pisać pa-biełarusku. Pišycie, što ŭ Vas čuvać? Vierš duža słaby i da druku nie padojdzie» («Belaruskaja krynica», 1927, №27). Siadzieć skłaŭšy ruki na Słonimščynie junak nie chacieŭ, tamu pajechaŭ u Vilniu, dzie skončyŭ buchhałtarskija kursy.
Padčas vučoby na hetych kursach jon paznajomiŭsia ŭ Vilni ź biełaruskimi vydańniami, z tvorčaj biełaruskaj intelihiencyjaj. Mahčyma, paśla kursaŭ jon peŭny čas pracavaŭ buchhałtaram u Vilni. Tady i pačynaje sprabavać pisać, ale ŭžo na rodnaj movie. U pačatku 1930-ch hadoŭ Jazep Vilkoŭski viartajecca ŭ Słonim. Dzie pracavaŭ Jazep Vilkoŭski i kim pierad vajnoj i padčas akupacyi – nieviadoma. Ale ŭ kastryčniku 1944 hoda, zhodna z «Vypiskaj z pracoŭnaj knižki», jon uładkavaŭsia na 9-uju dystancyju słužbovaha puci stancyi Słonim-Brest-Litoŭski na pasadu buchhałtara kantory. Da hetaj pasady jon mieŭ užo pracoŭny staž 14 hadoŭ i dva miesiacy.
Na čyhunačnaj stancyi Słonim Jazep Vilkoŭski adpracavaŭ 7 hadoŭ i dasłužyŭsia da namieśnika načalnika pa kadrach. A potym jon pracavaŭ buchhałtaram na Słonimskim lesazavodzie, u Słonimskaj arcieli «Vtorprom», potym znoŭ na čyhuncy, adkul i pajšoŭ na piensiju. Svaje paetyčnyja tvory Jazep Vilkoŭščyk pačaŭ drukavać u zachodniebiełaruskich vydańniach u pačatku 1930-ch hadoŭ. Asabliva plonnymi dla jaho byli 1932-1934 hady. Naprykład, časopisy «Nioman» i «Šlach moładzi» nie paśpiavali ŭsio dasłanaje im drukavać.
Vieršy Jazep Vilkoŭščyk pisaŭ na samyja roznyja temy. Najpierš jaho chvalavaŭ los rodnaj Baćkaŭščyny, jakoj jon śpiavaŭ «sumnyja pieśni», bo pieražyvaŭ za matku-Ajčynu, jakuju «sercam kachaŭ», za los svajho naroda. Razam z tym zachodniebiełaruski paet adrasavaŭ svaje paetyčnyja radki i tym, chto zmahaŭsia za Radzimu i za heta «pajšoŭ u turmu». Pisaŭ paet i pra prostych ludziej, jakija žyli ź im pobač, jakija pracavali na rodnaj ziamli, a maładych paetaŭ jon zaklikaŭ u «kraj adradžeńnia, svabody dla ŭsich». Šmat vieršaŭ u paeta napisałasia pra žyćcio i śmierć. Paet umieŭ razvažać, fiłasofstvać nad losam svajho naroda.
Pa vieršach Jazepa Vilkoŭščyka možna mierkavać, što hety čałaviek vałodaŭ litaraturnymi zdolnaściami, samabytnym paetyčnym talentam, lohka moh raskryć charaktar sacyjalnych źmien i zruchaŭ. Pisaŭ zachodniebiełaruski paet i bajki, prazaičnyja abrazki. Siarhiej Jorš i Siarhiej Čyhryn dbajna sabrali vieršy, bajki, histaryčnyja abrazki pra Vitaŭta, Alhierta, Hiedymina, Kiejstuta, Jahajłu i h.d. pad adnu vokładku, napisali pradmovu, kamientar, skłali biblijahrafiju drukavanych tvoraŭ Jazepa Vilkoŭščyka i vydali zbornik «Prykryty serca bol». Daśledčyki viarnuli jašče adno imia ŭ historyju biełaruskaj litaratury, u historyju našaj Baćkaŭščyny.