Беларуска Жанна жыве ў Рэйк'явіку, сталіцы Ісландыі, ужо амаль пяць гадоў, і яна паспела ў поўнай ступені адчуць Ісландыю знутры.
Упершыню Жанна апынулася ў Рэйк'явіку ў перадкалядны перыяд, калі горад выглядае як на паштоўках з дзяцінства: заснежаныя дамкі, агеньчыкі, дзеці на ледзяных горках. Кажа, што гэта была любоў з першага погляду.
— Я даўно хацела пажыць у якой-небудзь скандынаўскай краіне, і тут у мяне адпалі ўсе пытанні. Першапачаткова быў план асесці на два-тры гады, падзарабіць і рушыць куды-небудзь туды, дзе цяплей. Але вось я ў Ісландыі ўжо пяць гадоў, і неяк не адпускае.
Спачатку было цяжка. Каб тут спакойна працаваць, трэба атрымаць мясцовы ID-нумар. На гэта сыходзіць не менш за паўгода. А цэны тут, як і ва ўсёй Скандынавіі, завоблачныя: некаторыя тавары раз у пяць-шэсць разоў даражэйшыя, чым у нас.
Першы час я хадзіла з калькулятарам, і мне здавалася, што я няправільна лічу. Але калі атрымала дазвол на працу, адразу стала лягчэй, бо і заробкі ў Ісландыі адны з найвышэйшых у Еўропе.
— Чым наогул зарабляюць ісландцы? На востраве ж ні лесу, ні нафты, ні газу…
— 70% эканомікі трымаецца на рыбнай лоўлі і турызме. Вось я траску лавіць не ўмею, таму ўсе мае працы тут былі звязаныя з турызмам. Я доўга працавала хостэс у гатэлі побач з вулканам, а цяпер — у турфірме.
— Пра вулканы потым, давай спачатку пра людзей. Ісландцы моцна адрозніваюцца ад беларусаў?
— Насамрэч, мы вельмі падобныя. Мне наогул здаецца, што ісландцы — гэта скандынаўскія беларусы. У нас у характары таксама ёсць нейкая нардычнасць. Мы не такія тэмпераментныя, як нашы суседзі.
Аднойчы да мяне ў гатэль прыехалі беларусы. Я гляджу дакументы на бронь, а там беларуская транслітарацыя: Sviatlana напісана ў дзяўчыны. Ну я адразу калегам: «Так, гэта мае землякі, я буду прымаць іх сама». Прыходзіць пара, я такая ўся: «Ой, а я таксама з Беларусі, уяўляеце!» А яны: «М-м-м, прыкольна».
І ў той момант я зразумела, што беларусы ў Ісландыю ўпісваюцца як улітыя. Палякам скажаш, што з Беларусі, — яны адразу абдымацца лезуць. А нашы — сама стрыманасць. Вось і ісландцы такія ж: вонкава закрытыя, малаэмацыйныя, з імі цяжка хутка пасябраваць. Адносіны трэба выбудоўваць гадамі — у адрозненне ад многіх еўрапейцаў, з якімі вы «найлепшыя сябры» праз пяць хвілін знаёмства.
Затое ісландцы вельмі добрыя і ветлівыя. І заўсёды стараюцца дапамагчы. Увогуле, каго заўгодна ў душу не пускаюць, але, калі ты для іх блізкі, аддадуць «апошнюю кашулю».
— Давай пра тое, чым мы дакладна адрозніваемся: раскажы пра мясцовую ежу. Google кажа, што гэта нешта па-за межамі дабра і зла…
— У асноўным розны трэш ісландцы рыхтуюць толькі на святы. Перад Калядамі на паліцах супермаркетаў з'яўляецца куча дзіўных на выгляд прадуктаў з доўгімі неперакладальнымі назвамі. Гэта ўсё інтрыгуе, вядома, але лёгка апячыся.
Я адзін раз купіла сабе бычыныя яйцы, сядзела ела і паралельна перакладала ў Google Translate этыкетку. І калі пераклала, тут жа перастала жаваць.
Але самы топ святочных страў у мясцовых — вараная барановая галава. Гэта як аліўе ў нас — проста мастхэў на стале. І, шчыра кажучы, гэта смачна, хоць і выглядае страшна. У Ісландыі наогул найлепшая бараніна ў свеце.
— Я тут вычытаў пра тухлую акуляціну…
— Гэта ўлюбёная страва турыстаў. Наогул, мяса акулы есці нельга: яно вельмі таксічнае. У іх так уладкаваны арганізм, што мачавіна сыходзіць проста ў цягліцы, і, калі з'есці такое ў непадрыхтаваным выглядзе, можна як мінімум моцна атруціцца.
Але з-за таго, што ў нейкім далёкім стагоддзі на востраве быў голад, ісландцы навучыліся есці нават акул. Вядома, у працэсе палова эксперыментатараў памірала, але ў выніку прыйшлі да таго, што калі закапаць акулу ў зямлю і пакінуць на нейкі час, то яна выцягне ўсе таксіны, і для чалавека гэта становіцца ўжо бяспечным.
— І гэта ты таксама спрабавала?
— Так. Калі шчыра, жудасна аддае аміякам, і больш за два кавалачкі ты не з'ясі. Нават мясцовы селядзец у цукры мне зайшоў лепш. Гэта так званы pickled herring — даволі папулярнае ў Скандынавіі кулінарнае вычварэнства. Селядца марынуюць у слоіку з кукурузным сіропам, цукрам, воцатам і віном. На смак чымсьці нагадвае салодкія маласольныя агуркі, а па тэкстуры — як наш «Маціяс».
«Ісландцаў так мала, што ў мясцовым Tinder ёсць праверка на інцэст — каб выпадкова не схадзіць на спатканне з сястрой»
— А што наконт мовы? Ісландская лічыцца адной з самых складаных у свеце. Ты змагла яе вывучыць за пяць гадоў?
— Разумець разумею, але гаварыць не магу. Але ў мяне ёсць пару адгаворак на гэты конт. Першая — усе ісландцы ад малога да вялікага выдатна гавораць па-англійску. Другая — гэта тое, што на працы я заўсёды аточаная іншаземцамі. І ісландская там, зразумелая рэч, ходу не мае.
Але нядаўна я ўсё ж пайшла на курсы. Хацелася б ужо ўзяцца і вывучыць мову добра.
— Праўда, што мова ў ісландцаў наогул ніяк не мянялася ледзь не з IX стагоддзя?
— Так, праўда. Ісландцы спакойна чытаюць сярэднявечныя тэксты на сваёй мове. Вазьмі зараз які-небудзь стараславянскі тэкст — мы ж ні фіга не зразумеем! А ў іх гэта як газетку пачытаць.
У тым ліку таму сярэдні ісландзец лёгка назаве табе свой род аж да Сярэдніх вякоў: усю патрэбную інфармацыю можна лёгка знайсці ў старых царкоўных кнігах. Тут ніколі не было ніякіх войнаў, ніхто не спальваў архівы — усё, што было, захавалася да нашых дзён. Дарэчы, дзякуючы гэтаму ў ісландцаў цяпер ёсць свой уласны Tinder з праверкай на інцэст.
— Прабач, што?..
— Зараз растлумачу! Карацей, як ты правільна заўважыў, ісландцаў сапраўды не так шмат. І да нядаўняга часу было рэальнай праблемай, што ты мог пайсці на спатканне з дзяўчынай, а потым даведацца, што яна твая далёкая сваячка. Ну а што? Усяго 372 тысяч чалавек жа на востраве жыве — менш, чым ва ўмоўным Магілёве. А хадзіць на спатканні ісландцы вельмі любяць.
— Вось, дарэчы, у інтэрнэце пішуць, што ісландцы — прыхільнікі свабодных адносін і, маўляў, практычна не ўступаюць у шлюбы. Гэта праўда?
— Рэч не ў свабодных адносінах. Проста чыста юрыдычна сужыцелі маюць тыя ж правы, што і муж з жонкай. Таму ўступаць у афіцыйны шлюб проста няма дзеля чаго. Многія пары жывуць разам доўгія гады без штампаў у пашпарце. А калі раптам трэба даказаць, што вы разам, вы проста даяце сумесныя фоткі, праходзіце невялікае сумоўе, і ўсё.
Тратуары з падагрэвам, авечкі-тэрарысты і вывяржэнні вулканаў, на якія ўсім пофіг
У Ісландыі 32 дзейныя вулканы, і яны, вядомая рэч, уплываюць на жыццё вострава. Але, як аказалася, не так ужо і моцна. Жанна перажывала вывяржэнне двойчы.
— Горад трасе, а ўсім пофіг, усе спакойныя. Гаспадыня кватэры, якую я арандую, запэўнівала: маўляў, ісландскія дамы спраектаваныя так, што нічога не разваліцца і нават расколіну не дасць. Хіба што цяжкія прадметы з паліц лепш прыбраць ніжэй.
На маёй памяці людзей прыйшлося эвакуяваць толькі аднойчы, калі прачнуўся вулкан на адной з маленькіх выспаў. Але ісландцы такія ісландцы — нават з гэтага яны здабылі выгаду. Калі лава застыла, плошча выспы павялічылася на 30%, і яе адразу ж забудавалі новымі дамамі.
— Падобна на тое, яны любыя фокусы прыроды могуць схіліць на свой бок…
— Менавіта! Ты зараз кажаш пра краіну, дзе ўсе дамы ацяпляюцца за кошт гейзераў! Гэта значыць, яны тупа прымайстравалі трубы да гарачых крыніц і вырашылі пытанне з круглагадовым ацяпленнем. Больш за тое, у Рэйк'явіку нават асфальт на вуліцы з падагрэвам. Тратуары ў горадзе круглы год цёплыя, і снег на іх не ляжыць нават зімой.
— А ацяпленне сапраўды трэба круглы год?
— Толкам нельга сказаць, што ў Ісландыі ёсць канкрэтны ацяпляльны сезон. Часам зімой так цёпла, што я батарэі скручваю да нуля, а часам летам іх даводзіцца ўключаць назад. Але я, напрыклад, паўгода хаджу ў адных і тых жа ботах, і мне нармальна.
А ўвогуле, тут усе загартаваныя. Калі летась летам было +23, ісландцы паміралі ад спёкі. А ў +15 яны ўжо загараюць. Іх так прывучаюць з самага дзяцінства. Малых кладуць у калыскі, выстаўляюць за парог хаты, і яны там проста гадзінамі ляжаць на свежым паветры чыляць.
— Стоп. І яны не баяцца, што вазок скрадуць?
— Увогуле не. Гэта тут у парадку рэчаў. Гэтак жа, як і пакінуць вазок з дзіцем каля ўваходу ў кавярню, напрыклад, і часам пазіраць праз акно, ці не прачнулася малеча.
— Гэта таму, што ў Ісландыі самая нізкая ў свеце злачыннасць?
— Так, прынамсі, да нядаўняга часу самыя страшныя крымінальныя навіны па тэлевізары тут гучалі прыкладна так: «Статак авечак перагарадзіў галоўны (і па ходу адзіны) аўтабан краіны. Рух паралізаваны. Авечкі ад перамоў з уладамі адмаўляюцца, свае патрабаванні не вылучаюць» (смяецца).
— А што змянілася апошнім часам?
— Ну, нібыта крыху павялічылася колькасць усялякага дробнага хуліганства. Ісландцы кажуць, што гэта ўсё праз прыезджых — палякаў і літоўцаў, але насамрэч яны і самі пасля пары пінтаў піва могуць пачаць злёгку барагозіць.
Так ці інакш, я зусім не баюся, калі іду тут а першай ці другой уначы па цёмнай вуліцы. Я ведаю, са мной нічога не здарыцца. І я да гэтага так прызвычаілася, што проста неяк расслабілася. Аднойчы паляцела ў Парыж на канцэрт Placebo і вырашыла познім вечарам прагуляцца ад гатэля да канцэртнай пляцоўкі — літаральна 7 хвілін туды, 7 назад. Але я за гэты час ледзь не пасівела. Божа мой, нейкія свісты, нейкія выкрыкі «Мадам, мадам…» услед! У нас і блізка нічога падобнага няма.
Самае страшнае, што можа пагражаць мне на вуліцах Рэйк'явіка, — гэта што мяне падчас урагану саб'е якім-небудзь лятучым батутам.
— Чаму менавіта батутам?
— Забылася расказаць: у ісландцаў нейкі невытлумачальны фетыш на батуты. Тут вельмі шмат прыватных дамоў, і амаль у кожным двары стаіць хоць бы маленькі батут. Паняцця не маю, чаму яны тут так папулярныя, асабліва з улікам нестабільных метэаўмоваў. Калі падымаецца рэальны ўраган, яны тупа лётаюць па вуліцах. Можа гэтак і ў цябе прыляцець.
А мінусы ёсць? Месяцы без сонца і наркаманія
Калі вам здалося, што Ісландыя — чароўная краіна эльфаў без усялякіх мінусаў, гэта ўсё ж не зусім так.
Галоўны мінус вострава — клімат. Хоць, калі вас не палохаюць палярныя зімы, дзе светлавы дзень доўжыцца ўсяго тры гадзіны, і ўраганы, якія зносяць з ног, можаце працягваць шукаць квіткі.
— Рэч то, увогуле, нават не ў холадзе. Мяне гэта не палохае, я ў Беларусі ў мінус 30 у школу хадзіла. Тут усім вельмі не хапае сонца, проста фізічна. З гэтым, вядома, спрабуюць змагацца: у супермаркетах стаяць цэлыя стэлажы з вітамінам D, якога ў мясцовых хранічны дэфіцыт.
Яшчэ можна схадзіць у месца, дзе цябе пад адмысловымі лямпамі будуць «бамбаваць» ультрафіялетам. Але, вядома, гэта ўсё адно не тое. А цяпер у нас, наадварот, палярны дзень — без непранікальных ралетаў на вокнах заснуць немагчыма.
— А паўночнае ззянне ты бачыла?
— Так! Гэта якраз тое, што кампенсуе дэпрэсіўныя зімы. Каб яго злавіць, трэба ехаць кудысьці за горад, дзе чыстае неба, і каб на вуліцы быў проста мароз. Вядома, гэта вельмі прыгожа. Менавіта дзеля гэтага і едуць турысты зімой. Але ці варта яно двух месяцаў амаль без сонца? Цяжка адказаць.
— Напэўна, гэта ўсё вельмі б'е па настроі. Дэпрэсія — наколькі сур'ёзная праблема для мясцовых?
— Ісландцы прывыклі да такога з дзяцінства. Але па законе дэпрэсія ў Ісландыі з'яўляецца ўважлівай прычынай, каб не хадзіць на працу, і нават з захаваннем акладу. Прычым не хадзіць можна, пакуль не будзе паляпшэння, гэта значыць тэхнічна хоць да пенсіі.
Але асабіста я не ведаю ісландцаў, якія злоўжывалі б гэтай магчымасцю. Яны вельмі сумленныя і працавітыя — шмат у каго тут па дзве працы, і кіснуць дома яны сабе не дазволяць.
— Якія яшчэ нечаканыя мінусы Ісландыі ты можаш назваць?
— Тут шмат нарказалежных. Для мяне гэта стала шокам. Гэта ці то адваротны бок занадта камфортнага жыцця, ці то якраз звязана з надвор'ем і дэпрэсіяй, але факт ёсць факт: я ні ў адной краіне не бачыла столькі наркаманіі, як тут. Гэта стала асабліва ярка праяўляцца падчас лакдаўну, калі нельга было пакідаць востраў і ўсе апынуліся тут пад замком.
Калі я працавала ў гатэлі, да нас перыядычна прыязджалі людзі з Рэйк'явіка, проста каб зняць нумар і абдзяўбацца. І я добра навучылася іх распазнаваць. Першыя хвіліны яны трымаюць марку, а калі трошкі затрымаеш, іх ужо пачынае трэсці, збіваецца гаворка, і ўсё становіцца відавочна.
У асноўным гэта маладыя людзі, што сумна. Яны не буяняць, не крадуць, яны не небяспечныя для грамадства, і ў іх дастаткова грошай. Проста яны выбралі такі шлях. І гэта палохае.
— Якія ёсць адэкватныя спосабы выводзіць сябе з дэпрэснякоў? Чым забаўляюцца ісландцы?
— Я, можа, нагнала трохі жудасці. На самай справе, у большасці сваёй ісландцы — даволі жыццярадасныя і ментальна здаровыя людзі. Тут амаль кожны займаецца творчасцю, шмат мастакоў і музыкаў. У Ісландыі ўсё ў парадку са спортам: даволі моцныя для краіны з насельніцтвам у 372 тыс. чалавек зборныя па футболе і гандболе. Тут яўна ёсць чым сябе заняць.
— Ёсць нейкая агульнанацыянальная забаўка, якая аб'ядноўвае проста ўсіх ісландцаў?
— Тут вельмі любяць грамадскія гарачыя басейны. Яны звычайна размяшчаюцца проста на двары, і тэмпература ў іх вар'іруецца ад +36 да +42 градусаў. Сядзіш, цела ў цяпле, галава ў холадзе — кайф!
Там жа часта стаіць бар — можна падплысці і нешта замовіць. І гэта лічыцца цалкам сабе звычайным месцам для сустрэч і адпачынку. Вось у такія моманты сядзіш, грэешся, глядзіш на ўсмешлівых людзей і разумееш: напэўна, гэта ўсё ж такі добрае месца.
Да таго ж зіму ўжо перажылі, хутка лета — усё будзе добра. І захад сонца прыгожы. Трэба было б сплаваць да бара па яшчэ адзін кактэйль (смяецца)…
У цэлым я па-ранейшаму люблю гэтую краіну. Плюсоў у ёй значна больш. А па сонца, калі што, можна і ў адпачынак кудысьці з'ездзіць.
Чытайце таксама:
«Любы нармальны чалавек быў бы ў шоку». Беларуска перабралася ў Ісландыю і распавяла, як там жывецца
