Міхаіл Волчак даглядае пчол. Фота: прыватны архіў Міхаіла
Затрыманне і вобшук
Міхаіла затрымалі 19 кастрычніка 2022 года за 150 метраў ад іх вясковага дома. Яны разам з суседам везлі будматэрыялы.
Па іх прыехалі ўчастковы і каля васьмі супрацоўнікаў мінскага АМАПа і прадстаўнікоў РАУС. Большасць узростам да 25 гадоў і адзін старэйшы — каля 40 гадоў. Міхаіл выкладае анлайн англійскую мову. Яго затрымалі акурат за 10 хвілін да пачатку заняткаў.
«Нам насустрач едзе іншы бусік. Я падумаў, што нехта п’яны, бо машына рухалася па нашай паласе. Я пачаў скіроўваць на ўзбочча, каб не сутыкнуцца. З буса насупраць адразу вылецелі «маскі-шоу» з аўтаматамі. Але само затрыманне было троху сюррэалістычным. З аднаго боку, яны ляцяць на цябе з аўтаматамі. Але пры гэтым далікатна грукаюць у шкло, каб ты адчыніў дзверцы. Калі б на маім месцы быў злачынца, то яны б так не грукалі ў шкло».
«Яны былі вельмі незадаволеныя, што не змаглі самарэалізавацца, як у сталіцы: эфектна выбітыя дзверы, сілавікі са шчытамі. А тут вёска, я ў працоўным адзенні».
Перад тым, як мужчына выйшаў з машыны, участковы, які прысутнічаў пры затрыманні, паказаў санкцыю пракурора. Але сілавікі прыспешвалі Міхаіла зброяй, і ён не паспеў азнаёміцца з дакументам.
Адзін з амапаўцаў здымаў затрыманне на камеру, якой звычайна карыстаюцца «ціхары». На ўчастковым быў нагрудны відэарэгістратар, які адмыслова быў адключаны. Аб гэтым Міхаіл даведаўся на судзе, калі яго адвакат папрасіў далучыць да справы відэазапіс затрымання.
«Мне вельмі моцна сціснулі рукі кайданкамі. Я пра гэта не стаў казаць сілавікам, бо іх рэакцыя магла б быць непрадказальнай. Яшчэ некалькі дзён у мяне заставаліся сляды на руках. Амапаўцы надзелі мне кайданкі і сказалі: «Ты наш палонны».
Гэта ўжо трэцяе затрыманне Міхаіла. Мінулыя былі ў 2020 і 2021 гадах. Усе разы нагоды для затрыманняў былі дзіўнымі:
«Першы раз прыходзілі шукаць нейкі самагонны апарат. Другі раз, думаю, мяне затрымлівалі прэвентыўна па невядомай крымінальнай справе. А цяпер — з-за пафарбаванага паліва».
У калгасах фарбуюць паліва для сельгастэхнікі, каб рабочыя яго не кралі. Кожнаму калгасу нададзены адпаведны колер. Міхаіла затрымалі за «непадпарадкаванне», а нагодай для вобшуку стала крымінальная справа аб крадзежы калгаснага паліва.
Пасля затрымання Міхаіла ў кайданках павялі да хаты на вобшук, дзе сілавікі патрабавалі ў яго пароль ад тэлефона. На працягу ўсяго вобшуку мужчыну не патлумачылі ані яго статус у справе, ані права на адваката. У доме сілавікі таксама затрымалі Святлану.
«Яны настойвалі, каб я назваў пароль. Настойвалі — гэта мякка кажучы. Фізічна не ціснулі, але было псіхалагічнае запужванне. Амапаўцы называлі мяне здраднікам, пыталіся, чаму я яшчэ ў Беларусі і што зрабіў для радзімы, абвінавачвалі ва ўдзеле ў плане «Перамога».
Мужчына кажа, што сілавікі дэманстравалі сваё фізічнае дамінаванне над чалавекам, які знаходзіцца ў кайданках і залежнай пазіцыі.
«Увесь час вобшуку яны ціснулі, каб я назваў пароль ад тэлефона. Пагражалі разбіць шыбу ў доме. Казалі, што мая жонка ім ужо ўсё пра мяне расказала. Пасля вызвалення Света мне паведаміла, што ёй сілавікі казалі тое ж самае».
Затым мужчыну адвялі ў амапаўскі бусік і пасадзілі на халодную падлогу.
«Каля пяці гадзін я прасядзеў там на каленях, з рукамі ў кайданках за спінаю і тварам у падлогу. Ногі моцна зацякалі. Позу, у якой сядзіш, можна было мяняць, толькі калі ў сілавікоў быў добры настрой. На просьбу змяніць позу амапавец адказваў спачатку адмоўна і праз хвіліну ўжо пагаджаўся».
У Міхаіла на запясцях яшчэ некалькі дзён заставаліся сляды ад кайданкоў.
«Паводле маіх назіранняў, сілавікам важна разбурыць тваё «гняздо». Каб у доме было або не зручна жыць, або не было адчування бяспекі. Яны сказалі, што яшчэ добрыя, бо не падымалі нам падлогу».
Пасля вобшуку ў сям’і забралі ўсе грошы, якія былі адкладзены на новы плот. Таксама забралі кнігі. Іх пазначылі, як «літаратура рознай скіраванасці». Сярод іх былі кнігі па сацыялогіі, паліталогіі. Таксама ў мужчыны забралі скураны кашалёк з выявай герба «Пагоня».
Сілавікі адшукалі ў альбоме для малявання Святланы малюнак балкона кватэры, на якім вывесілі бчб-сцяг падчас пратэстаў. Яго таксама забралі.
«Самае прыкрае, што забралі карціну з бчб-сцягам, напісаную алеем, якую Святлана стварыла паводле фотаздымка студэнцкіх пратэстаў. Амапаўцы пыталі, што жонка хацела сказаць гэтай карцінай. Калі яны прыходзілі да нас другі раз (29 студзеня 2021 года — Заўв. рэд.), карціну не забралі, бо тады на ёй яшчэ не высахла фарба.
Ужо другі раз сілавікі забіраюць у нас рэчы з дома і затым не вяртаюць іх. Гэта падобна да нейкага лутынгу (з ангельскай мовы loot — нарабаванае, трафей. — Заўв. рэд.)».
Затым Святлану і Міхаіла павезлі ў раённы ізалятар. Сілавікі ў бусіку слухалі песні Цоя. Мужчына распавядае, што ў іх інструкцыя затрымліваць людзей у поўнай амуніцыі.
«Яны храбрыліся, што маглі прыехаць улегцы і выцягнуць мяне за шкірку. Але мусяць ездзіць з аўтаматамі, у бронекамізэльках і з кулямётам у салоне іх буса».
Суд: шчыры амапавец, беларускамоўны адвакат і навадныя пытанні суддзі
У ІЧУ Іванаўскага раёна мужчына нібы за непадпарадкаванне праваахоўнікам адсядзеў 15 сутак, а яго жонка — 13.
«Мой выхад з бусіка, калі ўчастковы паказаў мне санкцыю пракурора, палічылі як непадпарадкаванне. Не разумею, як можна не падпарадкоўвацца, калі перад табою стаяць мужыкі з аўтаматамі».
Суд над Міхаілам і Святланай адбыўся 21 кастрычніка. Сваякі паспелі скласці дамову з адвакатам, таму ў Міхаіла на працэсе быў абаронца. Але саміх сваякоў на пасяджэнне не пусцілі.
Міхаіл распавядае, як па-рознаму сябе паводзілі на судзе сілавікі.
«Адзін амапавец паводзіў сябе шчыра. Калі на судзе яго апытвалі як сведку, ён адказваў, што не бачыў таго, што адбывалася, бо быў заняты маім суседам. А вось участковы, якога ведае ўвесь раён, хлусіў, прычым шчыраваў ва ўсю моц. І гэта малады чалавек, які толькі пачаў сваю кар’еру ў гэтай дзіўнай установе. Не разумею, як ён будзе пасля глядзець людзям у вочы».
Мужчына хадайнічаў, каб працэс вёўся на беларускай мове, але яму адмовілі, матываваўшы гэта тым, што «ўсе паперы ў судзе складзеныя па-руску». Затое адвакат быў беларускамоўны.
Таксама суддзя задаваў сведкам навадныя пытанні.
«У таго шчырага амапаўца, які казаў, што нічога не бачыў, суддзя можа разоў дзесяць запытаў, ці казаў яго калега, што я павінен выйсці з машыны. Калі амапавец адказваў, што нічога не чуў, суддзя прама перапытваў: «Дык было ці не?» То-бок суддзя адмыслова ціснуў на сведку, каб той даў патрэбныя сведчанні. Тым болей, што два іншыя так званыя сведкі ўжо далі паказанні супраць мяне. Ад дзеянняў суддзі папросту хацелася ванітаваць».
Міхаіл кажа, што суддзя, узяўшы яго папярэднюю адміністрацыйную справу за 2020 год, якая знаходзілася ў тым жа судзе, улічваў даныя з яе пры вынясенні прысуда.
Суддзя своеасабліва тлумачыў паказанні сведкаў. Напрыклад, адмову называць сілавікам пароль ад тэлефона, ён каментаваў наступным чынам: «Калі яны прасілі пароль, значыць у вас было, што ад іх хаваць».
Ізалятар і ўмовы ўтрымання
«У камеры народу было няшмат. Калі памяшканне разлічана, скажам, на тры чалавекі, то максімум у ім было чатыры асобы, але «лішнія» там больш за дзень не затрымліваліся. Акрамя мяне, палітычных у камеры не было. Затое нам ладзілі начныя праверкі: спачатку было дзве праверкі на ноч, а 24-й і а 4-й гадзіне, затым адну адмянілі. Гэта было падобна да дрэсіроўкі сабак. Цябе будзяць, патрабуюць падысці да дзвярэй, але зусім нічога не пытаюць і не праглядаюць.
Ложак у камеры быў драўляны. На ім можна было сядзець і ляжаць. Першыя пару дзён днём матрацы забіралі. Пазней перасталі. Напэўна, надакучыла.
Расклад падачы ежы наступны. А 8-й раніцы даюць сняданак, каля 14-й гадзіны — абед. І а 18-й прыносяць вячэру. З 18-й вечара да 8-й раніцы ўвогуле не было ежы. Хіба што можна было папрасіць кіпню.
Раніцай давалі хлеб з гарбатай. Абед быў сытны. Але яго давалі ў самым канцы абедзеннага часу. То-бок ты мусіш вельмі хутка ўсё з’есці. Вячэра была вельмі сумніўная. Пасля вячэры тры дні нічога не еў, бо ад ежы пачаліся праблемы са страўнікам».
У канцы тэрміну да Міхаіла ў камеру прыйшлі рамантаваць водаправодны кран, які ўвесь час працякаў.
«Падчас адбывання арышту да нас у камеру прыходзіў пракурор і пытаў пра ўмовы ўтрымання. Я паведаміў, што працякае кран і ў камеры няма кніг. У апошні дзень арышту да нас прыйшоў сам кіраўнік ізалятара і вырашыў праблему. А ў жаночай камеры адрамантавалі туалет».
Міхаіл параўноўвае адбыванне арышту ў раённым ізалятары з досведам у ІЧУ на Акрэсціна.
«У рэгіёнах супрацоўнікі ізалятараў вельмі неахвотна, няякасна, але выконваюць правілы ўтрымання вязняў. Цяпер у кожнай камеры ўсталяваныя камеры відэаназірання. Таму супрацоўнікі імітуюць бурную дзейнасць».
«Са мною ў камеры быў дасведчаны сядзелец, які, з яго слоў, адсядзеў 16 гадоў у турме. Ён мне дапамог з адаптацыяй у камеры і распавёў, як праектаваліся савецкія турмы. З яго слоў, раней пры ўнутраным адстройванні камер прымешвалі соль, каб яна ўцягвала вільгаць, і такім чынам пагаршаліся ўмовы для вязняў (Мы не правяралі праўдзіваць гэтага факта. — Заўв. рэд.). «Усё, што табе падаецца ў турэмным побыце няправільным, насамрэч такім і ёсць, і гэта адмыслова спланавана сістэмай», — казаў мой сусед».
Міхаіл распавёў, што лісты ад блізкіх яму выдалі толькі ў дзень вызвалення. Таксама супрацоўнікі ізалятара не аддалі яму паперы, якія тычыліся абскарджання прысуду.
«Я падаў скаргу ў Брэсцкі абласны суд на свой прысуд. У адказ мне ў камеру даслалі апавяшчэнне аб яе атрыманні. Супрацоўнікі ізалятара прынеслі апавяшчэнне пад подпіс і папрасілі мяне даць ім яго, каб зрабіць копію. Канечне, бярыце, хіба ў мяне ёсць выбар? Вы ж у любым выпадку забераце. Калі будзеш супраціўляцца, то яны там цябе проста закатуюць. У выніку дакумент мне так і не аддалі».
Скаргу Міхаіла абласны суд не задаволіў і рашэнне раённага суда пакінуў без змен.
