Фота: EFF-Graphics/wikimedia.org
Бірманскі актывіст Хан Ньен Оо стаў вядомы ў 2020 годзе, публікуючы мемы і плёткі пра бірманскіх знакамітасцяў на Facebook, і да пачатку 2021 года яго аўдыторыя ў М'янме вырасла да некалькіх сотняў тысяч чалавек. Пасля таго, як у лютым 2022 года ўладу ў краіне захапілі вайскоўцы, ён стаў перакананым прыхільнікам хунты, якая забіла больш за 1500 чалавек і арыштавала тысячы іншых цягам крывавых рэпрэсіяў.
Неўзабаве яму заблакавалі Facebook за парушэнне ўмоваў абслугоўвання і ён перайшоў у Telegram. Там ён размяшчаў паведамленні пра падтрымку вайскоўцаў, фатаграфіі забітых грамадзянскіх асобаў і падробленыя парнаграфічныя выявы, жанчыны на якіх выдаваліся за апазіцыянерак. Часта гэтыя паведамленні размяшчаліся ў іншых каналах, якія кіруюцца сеткай прыхільнікаў хунты, і дасягалі дзясяткаў тысяч праглядаў.
У гэтым годзе Хан Ньен Оо перайшоў да прамых пагроз. Праціўнікі хунты планавалі адзначыць гадавіну перавароту 1 лютага «маўклівым страйкам».
На сваім канале ў Telegram Хан Ньен Оо разбушаваўся і папрасіў сваіх падпісчыкаў дасылаць яму фатаграфіі крам і прадпрыемстваў, якія плануюць зачыніцца. Яны пагадзіліся, і ён пачаў публікаваць малюнкі і адрасы сваім ста тысячам падпісчыкаў. Дзясяткі памяшканняў былі абшуканыя паліцыяй. Хан Ньен Оо заявіў, што гэта яго заслуга.
«Гэта было пачаткам кампаніі цкавання дысідэнтаў, — кажа Вай Фьо Мьінт, актывіст з М'янмы па абароне лічбавых правоў. — З тых часоў яна толькі ўзмацнілася».
За апошнія восем месяцаў у Telegram-каналах Хан Ньейн Оо і іншых прыхільнікаў перавароту, уключаючы самаабвешчанага журналіста Тазіна Оо і ўплывовых вайскоўцаў, былі здэананімізаваныя сотні людзей, якіх абвінавачвалі ў падтрымцы Руху Супраціву, ад знакамітасцяў высокага ўзроўню да ўладальнікаў малога бізнэсу і студэнтаў.
З тых часоў дзясяткі людзей былі арыштаваныя або забітыя ў ходзе акцый самасуду.
Канал Хан Ньен Оо быў выдалены ў сакавіку пасля таго, як на яго паступіла паведамленне аб парушэнні правілаў Telegram па распаўсюджванні парнаграфіі, але ўжо праз некалькі дзён ён адкрыў іншы. Цяпер у яго больш за 70 тысяч падпісчыкаў.
Праблема «зліва» асабістых даных у Telegram выходзіць далёка за межы М'янмы. WIRED пагаварыў з актывістамі і экспертамі на Блізкім Усходзе, Паўднёва-Усходняй Азіі і Усходняй Еўропе, якія заявілі, што платформа ігнаруе іх папярэджанні пра наплыў палітычна матываваных «зліваў» даных, дазваляючы небяспечнаму кантэнту распаўсюджвацца, што прыводзіць да запалохвання, гвалту і смерцяў.
У паведамленні Telegram прадстаўнік кампаніі Рэмі Вон сказаў: «З моманту свайго запуску Telegram актыўна мадэруе шкодасны кантэнт на сваёй платформе — уключаючы публікацыю прыватнай інфармацыі. Нашы мадэратары актыўна сочаць за публічнымі часткамі праграмы, а таксама прымаюць паведамленні карыстальнікаў, каб выдаліць кантэнт, які парушае нашы ўмовы».
Telegram, які цяпер налічвае больш за 700 мільёнаў актыўных карыстальнікаў па ўсім свеце, публічна заяўляе, што прыватныя паведамленні павінны быць недаступныя для ўрадаў. Гэта зрабіла яго папулярным сярод людзей, якія жывуць пры аўтарытарных рэжымах па ўсім свеце (а таксама сярод аматараў тэорыяў змоваў і праціўнікаў вакцынацыі).
Але структура сэрвісу, бо часткова гэта месенджэр, а часткова сацыяльная сетка, і амаль поўная адсутнасць актыўнай мадэрацыі зрабілі яго «ідэальным інструментам для кампаніяў цкавання», якія адбываюцца ў М'янме, кажа актывістка па абароне лічбавых правоў Віктуар Рыа.
Такая структура дазваляе карыстальнікам лёгка ажыццяўляць размеркаваныя атакі, публікуючы цэлі для пераследу і заахвочваючы сваіх падпісчыкаў раскапаць або падзяліцца прыватнай інфармацыяй, якую яны пасля могуць распаўсюдзіць больш шырока. Дэзынфармацыя або асабістыя даныя могуць лёгка пераходзіць ад ананімных індывідуальных акаўнтаў да каналаў з тысячамі карыстальнікаў. Перакрыжаванае размяшчэнне з'яўляецца простым і каналы могуць харчавацца адзін ад аднаго, ствараючы віруснасць без алгарытмаў, якія актыўна прасоўваюць шкодны кантэнт.
Першае масавае прымяненне гэтай тактыкі адбылося падчас масавых пратэстаў у Ганконгу ў 2019 годзе, калі прапекінскія Telegram-каналы ідэнтыфікавалі дэманстрантаў і адпраўлялі інфармацыю пра іх уладам. Сотні пратэстоўцаў былі прысуджаныя да турэмнага зняволення за ўдзел у дэманстрацыях. Але паколькі горад быў расколаты на «жоўтую» (за пратэсты) і «сінюю» (за ўрад і паліцыю) лініі, каналы таксама былі створаныя для таго, каб пераследаваць паліцэйскіх і іх сем'і. У лістападзе 2020 года супрацоўнік тэлекамунікацыйнай кампаніі быў пасаджаны ў турму на два гады пасля таго, як «зліў» даныя паліцэйскіх і дзяржаўных служачых праз Telegram. З тых часоў зліў асабістых даных праз Telegram, падобна, распаўсюдзіўся на новыя краіны. (Сітуацыя вельмі падобная на тое, што адбылося ў Беларусі, толькі прысуды тут большыя — заўв. НН)
У Іраку групы апалчэнцаў і іх прыхільнікі сталі ўмела выкарыстоўваць Telegram для атрымання інфармацыі пра праціўнікаў, такіх як лідары груп грамадзянскай супольнасці, якую яны пасля распаўсюджваюць на каналах з дзясяткамі тысяч падпісчыкаў. Часам за інфармацыю прапануюць ўзнагароджанне, па словах Хайдэра Хамзоза, заснавальніка Іракскай сеткі сацыяльных медыя, арганізацыі, якая адсочвае выкарыстанне сацыяльных медыя ў краіне. Часта гэта суправаджаецца непасрэднымі ці прыхаванымі пагрозамі гвалту. Цэлі сутыкаюцца з пераследамі і гвалтам, а некаторыя былі вымушаныя пакінуць свае дамы, кажа Хамзоз.
Хамзоз працуе з лініяй дапамогі, якая дапамагае актывістам, якія сталі мішэнню для нападак у сацыяльных сетках. Паводле яго словаў, выкарыстанне Telegram для пераследу пачалося ў канцы 2019 года. «З тых часоў ўзровень вырас, я магу сказаць, больш чым на 400 працэнтаў, — сказаў ён. — Ёсць занадта шмат прыкладаў».
WIRED ўбачыў некалькі паведамленняў, у тым ліку ў каналах з дзясяткамі тысяч падпісчыкаў, у якіх публікавалася асабістая інфармацыя, уключаючы нумары тэлефонаў і працоўныя адрасы людзей. Хамзоз неаднаразова станавіўся мішэнню для паведамленняў, у якіх яго абвінавачвалі ў тым, што ён з'яўляецца шпіёнам ўрада ЗША. Ён сцвярджае, што дасылаў гэтыя допісы адміністрацыі Telegram.
Ва Усходняй Еўропе, дзе Telegram з'яўляецца папулярнай платформай, пасля ўварвання Расіі ва Украіну ў лютым 2022 года некалькі буйных кампаній па публікацыі асабістых даных сталі больш маштабнымі і частымі. Украінцы выкарыстоўваюць Telegram для апублікавання прыватнай інфармацыі расійскіх вайскоўцаў, палітыкаў, меркаваных калабарацыяністаў і шпіёнаў, са словаў экспертаў па разведцы па адкрытых даных, якія вывучаюць канфлікт і папрасілі захаваць ананімнасць. Расійскія (і беларускія праўладныя — заўв. НН) каналы, тым часам, публікуюць даныя людзей, якія ваююць за Украіну, часта абвінавачваючы іх у нацызме. Project Nemesis, буйная расійская сетка з асабістымі данымі, вядзе вельмі актыўны канал у Telegram, публікуючы нумары тэлефонаў, адрасы і іншую асабістую інфармацыю пра ўкраінскіх салдатаў.
Актывісты ў краінах, дзе «злівы» асабістых даных па палітычных матывах атрымалі шырокае распаўсюджванне, абвінавачваюць Telegram ў тым, што ён закрывае вочы на гэтую праблему.
У М'янме WIRED азнаёміўся з паведамленнем, адпраўленым актывістамі ў адміністрацыю Telegram, у якім дакументаваліся шматлікія выпадкі, калі прыватная інфармацыя перадавалася разам з пагрозамі гвалту. Гэтыя паведамленні перапісваліся ў канал, звязаны з групай лінчавальнікаў, дзе паведамленні суправаджаліся графічнымі выявамі трупаў з лагатыпам гэтай групы. «Пакуль што мы бачым нулявую рэакцыю», — кажа Вай Пхьё Мьінт.
Актывісты ў краіне адправілі ў Telegram падрабязную інфармацыю пра асобаў, якія стаяць за самымі небяспечнымі каналамі, папрасіўшы іх узяць прыклад з Facebook, які супрацоўнічае з грамадзянскай супольнасцю для выяўлення зламыснікаў, а не засяроджваецца толькі на асобных фрагментах шкоднаснага кантэнту.
«Мы спрабуем зрабіць як мага больш працы за іх, кажучы, што гэты чалавек наўмысна выкарыстоўвае вашу платформу, гэты чалавек быў забанены ва ўсіх іншых сетках», — кажа адзін з актывістаў, які папрасіў аб ананімнасці, каб пазбегнуць рэпрэсій. Яны не атрымалі ніякага адказу ад кампаніі Telegram.
Хамзоз сказаў, што Telegram у Іраку ніяк не ўзаемадзейнічае з грамадзянскай супольнасцю для ліквідацыі шкоды і значна адстае ад іншых платформаў у сваіх намаганнях па барацьбе з публікацыяй асабістых даных і пагрозамі ў адрас карыстальнікаў. Яго арганізацыя стварыла лінію дапамогі для актывістаў у краіне, дапамагаючы ім, калі яны становяцца мішэнню ў інтэрнэце. Калі гэта адбываецца ў Instagram або Facebook, часцей за ўсё ім удаецца даволі хутка выдаліць кантэнт. Калі мы бачым гэта ў Telegram, мы кажам чалавеку:
«Прабачце, мы пададзім справаздачу, але не чакайце ніякага ўдзелу з боку Telegram. Мы чакаем, што гэты [кантэнт] застанецца».
Эксперты па мадэрацыі сацыяльных сетак, якія вывучалі Telegram, сказалі WIRED, што яны сумняваюцца, што кампанія хоча ці здольная сістэматычна вырашаць праблему публікацыі асабістых даных. Яны сказалі, што кампанія, у якой, як лічыцца, працуе ўсяго некалькі дзясяткаў чалавек па ўсім свеце, вельмі мала раскрывае сваю карпаратыўную структуру і публічна называе імёны толькі некалькіх сваіх супрацоўнікаў. Але яна значна перарасла сваю інфраструктуру. У адрозненне ад іншых платформаў, якія наймаюць штатных і знешніх мадэратараў (і ўсё яшчэ спрабуюць вырашыць праблемы дэзінфармацыі і шкоднага кантэнту), Telegram чыніць супраціў мадэрацыі на ўзроўні сваёй філасофіі і на практыцы.
«Гэта не проста недахоп платформы, — кажа Аляксандр Герасіменка, постдактарант Оксфардскага інстытута інтэрнэту. — Гэта свядомая пазіцыя».
Чытайце яшчэ:
Як пачысціць тэлеграм-боты, каб не засталося ніякіх слядоў ВІДЭА
Распавядаем, як сілавікі знаходзяць стваральнікаў стыкераў у Telegram
Месенджары: якія з іх сапраўды бяспечныя і чым Viber лепшы за Telegram
