Ірына Тамай: 9 жніўня 2020-га — сапраўдная трагедыя ды злачынства супраць чалавецтва. Фота: з асабістага архіва
«Наша Ніва»: Звычайна гісторыі беларусаў, якія апынуліся ў Кіеве, стартуюць з 2020 года. Ты жывеш ва Украіне амаль дзесяць гадоў. Што прывяло ў гэтую краіну?
Ірына Тамай: Давай пачнем з таго, што «звычайна» — не самае карэктнае слова ў запыце. Бо творчая дыяспара пачала тут фарміравацца значна раней, з канца 2000-х. Украіна з'яўлялася крыніцай натхнення для шматлікіх крэатыўных калектываў. Адсутнасць строгай унармаванасці, што душыла небанальныя задумы ў Беларусі, і хуткасць рэалізацыі задуманнага ў Кіеве давала прастору для развіцця творчага патэнцыялу. Рэалізаваць самыя смелыя ідэі, пратэставаць працаздольнасць праекта за адзін дзень, дамовіцца з людзьмі — усё рэальна, толькі працуй. Да таго ж украінцы налаўчыліся прыгожа ды хутка ўсё афармляць, ставіць на паток. Як вынік, серыялы ды шоу разыходзіліся адсюль на ўвесь СНД.
У сувязі з магчымасцямі прадакшна ды велізарнай прасторай для творчасці сюды пацягнуліся таленавітыя беларусы. Напрыклад, каманда КВЗ «ЧП» перабралася ў Кіеў амаль усім складам ды запусціла ўласны праект, тут асела групоўка «Ляпісаў». Таксама адчулі попыт на паслугі групы сцэнарыстаў — той жа «Квартал 95» для рэалізацыі сваіх задум запрасіў беларускіх хлапцоў з каманды КВЗ «Ігар». Таму ўсе, каму было цесна у айчынных абмежаваннях на эксперыменты, пры рэалізацыі патэнцыялу глядзелі на Украіну як на Галівуд.
Ірына Тамай: Хацела і хачу ўплываць на сітуацыю ў роднай краіне, дзе пражыла 26 гадоў. Фота: з асабістага архіва
Вось у той час я ў Кіеў і пераехала. Праўда, не праз працу. Майму тагачаснаму хлопцу, Андрэю Калмачэўскаму, прапанаваў супрацоўніцтва «IQ прадакшн» — праект былых аўтараў «ЧП», якія спачатку рухаліся ў творчым тандэме з Аляксандрам Цакалам, а пасля сталі дзейнічаць самастойна. Андрэй пагадзіўся. Ды і я была не супраць, бо мела яшчэ і прыватную гісторыю ў дачыненні да «рэлакацыі». Нягледзячы на тое, што 26 гадоў пражыла ў Мінску, я этнічная ўкраінка па паходжанні. Ва Украіне праводзіла ўсе вакацыі ў дзяцінстве ды адчувала сябе там максімальна арганічна. І, як след, ідэю «вяртання да каранёў» успрыняла добра.
«НН»: Наколькі разумею, гумар тады ўжо быў неад'емнай часткай твайго жыцця з-за ўдзелу ў камандзе КВЗ «Два капітаны — 1955»?
ІТ: У КВЗ як рух я прыйшла даволі позна, у 22 гады. На той момант ужо скончыла БДЭУ ды працавала па размеркаванні маркетолагам рэкламнага аддзела ў дзяржаўнай установе. Хаця падчас навучання была актывісткай на факультэце: рабіла артыкулы ў газету, вяла канцэрты, камунікавала са Славам Камісаранкам, Ванем Усовічам, Ідракам Мірзалізадэ. Плюс Андрэй, калі вучыўся, гуляў у КВЗ — і пасля выпуску працягваў рухацца ў гэтым кірунку, шукаць новыя ідэі і нешта выдумляць для сцэнічных выступаў. Вось адна з такіх ідэй мяне ў гумар і прывяла…
Андрэй прыдумаў арыгінальны канцэпт: рэтра-каманду з рэтра-краіны, што складалася б выключна з хлопца ды дзяўчыны. Запрасіў у пару знаёмую яшчэ па студэнцтве каляжанку Жэню, заявіў праект у Вышэйшую беларускую лігу ды пачаў назапашваць пад выступы матэрыял. Яны «запалілі» на фестывалі, аднак надалей не трапілі. Тым не менш іх запрасілі ў Новую мастацкую лігу — турнір статусам крышку ніжэйшым. Аднак там за колькі дзён перад чвэрцьфіналам Жэня абвясціла, што сыходзіць па асабістых прычынах.
Зразумела, Андрэй вельмі засмуціўся. Бачу гэта і кажу: «Слухай, горш ужо не будзе. Давай так: за тры дні, што засталіся, я вучу словы ды дапамагаю табе на сцэне. А пасля ўжо шукаеш сабе пастаянную акцёрку». Окей, на гэтым і пагадзіліся. Ну а падчас выступу на сцэне здарылася сапраўдная магія: гісторыя адносінаў, што мы мелі за плячыма, разуменне адно аднаго дапамаглі нам максімальна натуральна пражыць ролі. Тут і зразумелі, што нешта годнае можа атрымацца надалей, бо атрымалі сваю першую перамогу.
Далей былі выступы ў малых лігах, фестываль у Сочы, развіццё «Двух капітанаў». Пры гэтым мы абое працавалі і ўспрымалі праект больш як хобі. Напрыклад, лігу ў Роўне, дзе мы сталі віцэ-чэмпіёнамі, абралі для выступаў толькі таму, што гульні там праходзілі па выходных — і лагістыка дазваляла дабірацца ў горад танна, машынай ці аўтобусам.
Яшчэ што цікава: мы ніколі не ставілі сабе за мэту перамагчы. Так, зрабіць перформанс, каб гледачы смяяліся — абавязкова. А калі яшчэ годны бал журы паставіць, увогуле космас. Галоўнае ж — самім кайфануць хацелася ад сцэны.
Дарэчы, таму і засталася ў КВЗ, што энергія, камунікацыя з залай захоплівала. Да таго ж заўсёды хацелася праверыць сябе: а што мы яшчэ можам, а ці здолеем пераўзысці сябе ў наступнай гульні? Адно падсычала другое, і атрымліваўся «вечны рухавік», што і штурхаў у КВЗ надалей.
«НН»: Падчас трыумфальнага сезону ты мела магчымасць пазнаёміцца з Уладзімірам Зяленскім. Распавядзі пра свае ўражанні ад будучага прэзідэнта Украіны.
ІТ: Ведаю Уладзіміра Аляксандравіча як сапраўды выкшталцонага акцёра, лідара «Квартала 95» і смелага тэлевядоўцу. Менавіта ў «Лізе Смеху» ён праявіў сябе як справедлівы, добры і чалавечны лідар. Зараз у яго зусім іншая роля — і мне цяжка параўнаць праявы характару Зяленскага ў забаўляльных праектах з дыпламатычным альбо палітычным стрыжнем лідара краіны.
«Два капітаны — 1955» і Уладзімір Зяленскі. Фота: Ліга Смеху
Гляджу сёння на яго з павагай, крышку з захапленнем. І, як кожны ўкраінец, кожны вечар чакаю звароту да нацыі. Ці падтрымліваем сувязь? Ну, як ты сабе гэта ўяўляеш? Пісаць яму вечарам у месенджар: «Аляксандравіч, ты прыгажун! Давай скінемся на «Байрактары»?! (смяецца).
«НН»: Чаму ты не засталася ў гумары пасля перамогі ў «Лізе Смеху»?
ІТ: Перамога «Двух капітанаў» стала магчымай таму, што ў камандзе не было людзей без лідарскіх якасцяў. Да таго ж мы самі выступалі як аўтары, прадзюсары, рэквізітары — карацей, закрывалі ўвесь прадакшн выступу. Але пасля заканчэння праекту зразумелі, што далей лепей кожнаму з нас развіваць свае наймацнейшыя бакі. Андрэй Калмачэўскі пайшоў рабіць кар'еру ў стэндапе — і ў гэтым сезоне прабіўся ў сезон «ТНТ. Стэндап».
Наш «запрошаны акцёр» Раман — геніяльны імправізатар, і таму вельмі лагічна, что зараз працуе над Improv Live Show і праектам «Кропка збору». Гукарэжысёр каманды Паша рэалізуецца як крэатыўны прадзюсар «Новага канала».
Што да мяне… Так, выступала на сцэне, пісала жарты. Але ў той жа час вырашала пытанні прадзюсавання: шукала грошы ў спонсараў, здабывала рэквізіт, запрашала ў выступы зорных гасцей, рэгулявала лагістыку. Калі ж мы перамаглі ў шоу, зразумела: хачу і далей рабіць тое, што лепей за ўсё атрымліваецца. Таму сёння займаюся прадзюсаваннем брэндаў: збіраю і развіваю складнікі прадуктаў, каб яны рэалізавалі свой рыначны патэнцыял.
«НН»: Растлумач, як вы зараз стасуецеся з Андрэем? Бо ён вырашыў будаваць кар'еру ў Расіі, а ты засталася ва Украіне. Шмат для каго гэта немагчыма пасля 24 лютага.
ІТ: Андрэй у першыя дні вайны выразна акрэсліў сваю пазіцыю ў інстаграме, а ўлетку паўтарыў тэзісы, якія засталіся нязменнымі. Так, ён зараз па-за межамі Украіны. Так, гэта можа выглядаць неадназначна для многіх людзей. Аднак Андрэй выбраў быць з украінцамі, шчыра і наўпрост пра гэта выказаўся — і застаўся верным словам, хай сабе для захавання ўласнай кар'еры прыняў некалькі няпростых рашэнняў.
Пазіцыю разумею — магчыма, не падзяляю, але прымаю. І на мае адносіны да Андрэя гэтая сітуацыя не паўплывала. Растлумачу, чаму:
лічу, што калі-нікалі варта застацца ў краіне-агрэсары, падтрымліваць там супраціў і быць чалавекам, які выразна агучвае пазіцыю, чым збягаць ды пасля ўсім казаць: «Хто застаўся, самі вінаватыя, а я такі тут малайчынка-змагар».
«НН»: Дарэчы, пра вайну. Ведаю, з Украіны ты не з'язджала: заставалася ў Кіеве, выбіралася ў эвакуацыю ў Вінніцу… Самая страшная гісторыя з тых, што давялося перажыць?
ІТ: Першая выснова, якая можа прагучаць жудасна: прыняла за шчасце тое, што не маю дзяцей, перад якімі б несла адказнасць за бяспеку. Таму магла вырашаць сама за сябе, што рабіць, куды рухацца і як сябе паводзіць. Шмат хто з украінак пакінуў краіну якраз з-за неабходнасці клопату пра блізкіх.
Другая выснова: зразумела, што тут і зараз я патрэбна больш, чым за мяжой. За ўсе тыя гады, што працавала ва Украіне, дапамагала развіваць і маштабаваць вядомыя мясцовыя бізнэсы. Адпаведна, уласнымі ведамі магу дапамагчы мясцовым прадуктам падтрымаць эканоміку краіны. Плюс ніхто не адмяняў валанцёрскую працу, што таксама з кожным днём набліжае украінскую перамогу.
Што да гісторыі, то тут відавочна згадаю пра Вінніцу. Нездарма ж кажуць: самыя жудасныя ўспаміны з вайны — асабістыя. Выехалі туды разам з сябрамі-беларусамі ў першыя дні вайны, бо было незразумела, якім чынам складзецца сітуацыя ўнутры сталіцы. І раптам высветлілі, што гэты горад ідэальны для такога кароткатэрміновага быцця. Ваенныя дзеі абыходзілі бокам, не фіксавалася аніякіх бытавых праблем, хапала цікавых людзей для супрацы. Правяла ў Вінніцы некалькі месяцаў, пасля чаго вярнулася ў Кіеў — і літаральна праз некалькі тыдняў здарыўся той кашмарны абстрэл…
Як зараз памятаю: абвестка пра бамбардзіроўку прыйшла ў гадзіну пік. І ў мяне шок, бо ракеты пацэлілі роўна ў цэнтр горада, дзе і без таго звычайна гуртуецца шмат машын.
Лічу той учынак расіян сапраўдным актам тэрарызму. Бо нават калі б у Доме афіцэраў тым днём сабралася ўся эліта ўкраінскага войска, нельга было ставіць пад небяспеку жыцці сотняў мірных людзей. Роўна такім жа чынам успрымала дзеянні загадаў, што аддаваліся 9 жніўня 2020-га, — сапраўдная трагедыя ды злачынства супраць чалавецтва.
«НН»: Ці адчула ты, даволі знакамітая ў краіне дзяўчына, змену стаўлення да беларусаў на ўласным досведзе?
ІТ: Канешне. Аднак з-за таго, што знаходжуся ва Украіне, разумею ўсё неадназначнае стаўленне мясцовых жыхароў да сябе і сваіх суайчыннікаў. Як ні круці, але з тэрыторыі нашай краіны сюды ляцелі і ляцяць ракеты.
На вялікі жаль, украінцы не вельмі разумеюць нас, палітычную сітуацыю ў краіне. Не разумеюць, што не беларусы, а адзін канкрэтны чалавек аддаў у арэнду тэрыторыю дзяржавы і дазволіў на тамтэйшых землях рабіць жудасныя рэчы. Гэта боль, што адчуваецца амаль усімі, хто з'ехаў з радзімы сюды. Як адчуваецца і адказнасць за злачынствы гэтага асобнага чалавека.
Крыўдна, што змянілася стаўленне да беларусаў, яшчэ і таму, што многія сюды перавезлі сем'і, адкрылі бізнэс, рабілі ўсё, каб аддзячыць Украіне за прыём ды прытулак. Бо насамрэч чалавека ж характарызуе не пашпарт, а яго дзеі, яго выбар.
Свядомыя беларусы тут плацілі падаткі, развівалі праекты, інтэграваліся ў культуру ды падтрымлівалі яе. А зараз, нават калі яны выехалі за мяжу, то у той жа Польшчы збіраюць грошы дабрачыннымі канцэртамі — як, напрыклад, Антон Азізбекян ці Макс Канавал.
Ірына Тамай: Чалавека характарызуе не пашпарт, а яго дзеі, яго выбар. Фота: з асабістага архіва
Іншымі словамі, дыяспара не проста засталася вернай Украіне, але яшчэ і згуртавалася вакол яе бяды. А вось адваротнага разумення так і не адбылося. Гэта боль, бо сёння з-за гэтага людзі не могуць нармалёва працаваць, забяспечваць сям'ю, а часамі нават проста легалізавацца, бо дазволы на жыхарства беларусам не працягваюць.
«НН»: Скажы шчыра, кім ты адчуваеш сябе сёння больш — украінкай ці беларускай? І як на гэтыя адчуванні паўплывалі апошнія два гады?
ІТ: Лічу сябе ўкраінкай з Беларусі. Я не адмаўляюся ад радзімы, люблю яе — і нават пашпарт не мяняла, хаця мела магчымасць адмовіцца ад грамадзянства. Ведаеш, чаму? Бо хацела і хачу ўплываць на сітуацыю ў роднай краіне, дзе пражыла 26 гадоў. І асабліва хачу, каб вопыт, які атрымліваю ва Украіне зараз, ужо ў найбліжэйшы час магла выкарыстаць пры пабудове новай Беларусі.
«Наша Нiва» — крыніца якаснай інфармацыі і бастыён беларушчыны
ПАДТРЫМАЦЬ «НН»
