«Раней у Гродзенскай дыяцэзіі сустракаў тэксты малітваў па-польску, напісаныя расійскай кірыліцай. Вынікае, што літоўская мова ў Гервятах захавалася толькі ў нейкім размоўным варыянце».
У каментарыях Дзярновічу адразу слушна запярэчылі, што такога быць не можа, каб літоўская мова ў ваколіцах захавалася толькі ў размоўным варыянце, паколькі з пачатку 1990-х і да гэтага года ў суседніх Рымдзюнах працавала школа з літоўскай мовай навучання (адна з дзвюх такіх у Беларусі). Таму тыя, хто ў гэтую школу хадзіў, мусяць умець чытаць па-літоўску нармальна, без патрэбы рабіць транслітарацыю.
Але для каго ў такім выпадку ў касцёле падрыхтаваныя гэтыя цыдулкі? Магчыма, для старэйшага пакалення парафіян, якія ў савецкія часы не маглі хадзіць у літоўскамоўную школу, бо яе тут не было, а таму, хоць яны і карыстаюцца літоўскай мовай у штодзённым жыцці, пісьмовага яе варыянту так і не засвоілі. Калі гэта так, то гэта лішняе пацвярджэнне таго, наколькі вялікую ролю ў захаванні нацыянальных мовы і культуры ў сучасным свеце адыгрывае нацыянальная адукацыя.
Ваколіцы Гервятаў — адзін з двух анклаваў пражывання літоўскамоўнага насельніцтва, якія да гэтага часу захаваліся ў Беларусі (другі — ваколіцы вёскі Пеляса ў суседнім Воранаўскім раёне). Паводле сучасных даследчыкаў, жыхары гэтых двух анклаваў могуць мець рознае этнічнае паходжанне. Калі ў ваколіцах Пелясы жывуць нашчадкі колішніх прусаў, пераселеных туды яшчэ ў часы Вялікага Княства Літоўскага для нясення вайсковай службы, то ў ваколіцах Гервятаў — нашчадкі колішніх аўтахтонных балцкіх плямёнаў, якія жылі тут спрадвек, і ў адрозненне ад сваіх суседзяў, даўжэй здолелі не славянізавацца і захаваць сваю мову і культуру.
Праўда, у будучым гэта можа быць яшчэ складанейшым, бо пад мэтанакіраваную зачыстку грамадзянскай супольнасці, якую праводзіць у апошнія два гады беларускім рэжым, трапілі і культурныя ўстановы нацыянальных меншасцяў. З новага навучальнага года літоўскія нацыянальныя школы, як і польскія, у Беларусі будуць, як раней паведамлялася, пераведзеныя на рускую ці беларускую мову навучання.
Дарэчы, з колішніх парафіянаў Гервяцкага касцёла паходзіць прынамсі адна з асобаў, якая ўваходзіць у літоўскі змагарны пантэон. Гэта ксёндз Бронюс Лаўрынавічус (1913—1981), які нарадзіўся і вырас у вёсцы Гелюны за 5 кіламетраў ад Гервятаў. Ён быў адным з удзельнікаў дысідэнцкага руху ў Літве ў савецкі час, уваходзіў у склад мясцовай Хельсінскай групы. А ў 1981 годзе загінуў пад коламі аўтамабіля на скрыжаванні цяперашніх Кальварыйскай (Kalvarijų) і Грунвальдскай (Žalgirių) вуліц у Вільні. Цяпер на гэтым скрыжаванні знаходзіцца сквер імя Бронюса Лаўрынавічуса, а ў ім — помнік яму.
Помнік Бронюсу Лаўрынавічусу ў аднайменным скверы ў Вільні. Фота: «Вікіпедыя»
